Giáo án Ngữ văn Lớp 11 - Tiết 75: Tóm tắt văn bản thuyết minh

Tiết 75:
Tóm tắt văn bản thuyết minh
I/ Mục đích cần đạt
1. Kiến thức:
Nắm vững mục đích, yêu cầu và cách thức tóm tắt văn bản thuyết minh.
2. Kĩ năng:
Rèn kĩ năng tóm tắt một văn bản thuyết minh có nội dung đơn giản và trình bày văn bản tóm tắt trước tập thể.
3. Thái độ:
Có ý thức vận dụng kĩ năng tóm tắt văn bản thuyết minh một cách có hiệu quả vào các tình huông giao tiếp cụ thể.
4. Năng lực:
Giúp học sinh phát triển các năng lực như: Năng lực tạo lập và tóm tắt văn bản thuyết minh, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực sử dụng ngôn ngữ và năng lực cảm thụ thẩm mỹ, năng lực giải quyết vấn đề... rèn luyện đức tính cẩn trọng khi tạo lập văn bản để giao tiếp. 
II. CHUẨN BỊ CỦA GV - HS
1. Chuẩn bị của giáo viên:
- Thiết bị dạy học: SGK, SGV Ngữ văn 10 (tập 2), phiếu học tập,
- Phương pháp dạy học:
+ Phương pháp nêu và giải quyết vấn đề
+ Phương pháp phân tích mẫu
+ Phương pháp thực hành
+ Phương pháp thảo luận nhóm.
2. Chuẩn bị của học sinh:
- SGK Ngữ Văn 10 (Cơ bản - tập 2), vở soạn, vở ghi,...
- Thực hiện nhiệm vụ học tập mà GV yêu cầu chuẩn bị ở nhà từ giờ học trước
III/ Tổ chức hoạt động dạy học
Ổn định trật tự, kiểm tra sĩ số
Kiểm tra bài cũ
Bài mới
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Hoạt động khởi động
- Mục đích: thu hút sự tập trung chú ý, tư duy, nhận thức, gợi hứng thú, chuẩn bị tâm thế, huy động kiến thức cũ, kiến thức liên quan để tiếp nhận kiến thức mới.
- Phương pháp: pháp vấn, trải nghiệm
- Thời gian: 5 phút
- Nội dung thực hiện:
GV trình chiếu hình ảnh và một bài thuyết minh ngắn về danh lam thắng cảnh (VD: Vịnh Hạ Long).
GV gọi một học sinh đọc bài thuyết minh đó lên.
Sau đó GV nếu câu hỏi để HS nhận biết những nội dung chính của bài thuyết minh trên (đối tượng thuyết minh, đặc điểm, thông tin về đối tượng thuyết minh được cung cấp trong văn bản)
v Lời vào bài:
Trong thực tế, không phải lúc nào chúng ta cũng có thể đọc cả một bài thuyết minh chi tiết cho người khác nghe. Vì vậy cần phải tóm tắt sao cho ngắn gọn, đủ ý để người nghe có thể nắm bắt một cách nhanh chóng những thông tin chính về đối tượng. Vậy mục đích, yêu cầu và cách tóm tắt một văn bản thuyết minh như thế nào thì cô và các em sẽ cùng tìm hiểu qua bài học ngày hôm nay.
Hoạt động 2: Hoạt động hình thành kiến thức mới
- Mục đích: Hình thành cho học sinh các kiến thức về mục đích, yêu cầu và cách thức tón tắt một văn bản thuyết minh có nội dung đơn giản.
- Phương pháp: truyền đạt trực tiếp, phân tích mẫu, dạy học theo nhóm, nêu và giải quyết vấn đề, thảo luận
- Thời gian: 20 phút
Ø GV: trong chương trình THCS cũng như đầu kì 1, các em đã được học về tóm tắt văn bản tự sự. Tóm tắt VBTS có 2 cách đó là tóm tắt theo cốt truyện và tóm tắt theo nhân vật chính. Nhưng dù làm theo cách nào thì cũng cần phải đảm bảo mục đích và yêu cầu của một văn bảm tóm tắt. Một bạn nhắc lại tóm tắt VBTS là gì? Nhằm mục đích gì và phải đạt yêu cầu gì?
- HS trả lời
- GV nhận xét và chốt kiến thức
Ø GV: Cũng giống như tóm tắt VBTS, một bạn cho cô biết tóm tắt VBTM là gì ?
(Nếu như ở VBTS là viết hoặc kể lại thì ở VBTM là viết hoặc giới thiệu lại)
Ø GV: Dựa vào mục I (SGK-Tr.69), một bạn cho cô biết mục đích của việc tóm tắt VB TM? 
Ø GV: Dựa vào mục I, một bạn cho cô biết yêu cầu khi làm một VB TM? 
Ø GV: Yêu cầu một HS đọc văn bản và hướng dẫn HS trả lời các câu hỏi trong SGK
?/ VB thuyết minh về đối tượng nào?
Đại ý của VB là gì?
?/ Có thể chia văn bản trên thành mấy phần? Ý chính của mỗi phần?
(Chia thành 3 phần)
?/ Viết tóm tắt văn bản “Nhà sàn” (Khoảng 10 câu).
- Phần này cho HS làm theo nhóm 2 bàn gộp thành một nhóm.
Thảo luận trong vòng 3 phút.
- Sau đó GV gọi đại diện một nhóm trình bày và các nhóm khác cho ý kiên đóng góp, nhận xét.
- GV nhận xét câu trả lời của các nhóm. Đưa ra bài tóm tắt mẫu để HS tham khảo (sử dụng bảng phụ)
?/ Từ ngữ liệu chúng ta vừa tìm hiểu, một bạn cho biết cách thức để tóm tắt một văn bản thuyết minh gồm có mấy bước? Công việc cụ thể của từng bước.
- HS thảo luận theo nhóm bàn
- GV gọi HS trả lời, sau đó nhận xét và chốt kiến thức.
I/ Mục đích,yêu cầu tóm tắt văn bản thuyết minh 
1. Nhắc lại kiến thức về VB tự sự
- Tóm tắt VBTS là dùng lời của mình để trình bày lại một cách ngắn gọn, chính xác về VBTS đó
- Mục đích: Kể lại cho người khác để người ta hiểu được, năm được cốt truyện hay những sự kiện diễn ra xung quanh nhân vật chính. Từ đó kể lại VBTS đó.
- Yêu cầu: khách quan, hoàn chỉnh, sát với nội dung văn bản gốc. 
Về dung lượng thì VB tóm tắt phải ngắn gọn hơn VB gốc.
2. Mục đích, yêu cầu của tóm tắt văn bản thuyết minh
* Khái niệm:
Tóm tắt VBTM là viết hoặc giới thiệu lại một cách ngắn gọn nội dung của một VBTM
* Mục đích: 
- Hiểu và ghi nhớ những nội dung cơ bản của bài văn.
- Giới thiệu với người khác về đối tượng thuyết minh hoặc về nội dung văn bản đó.
* Yêu cầu:
- Ngắn gọn, rành mạch, đủ ý.
- Sát vơi nội dung văn bản gốc.
II/ Cách tóm tắt văn bản thuyết minh
1. Ngữ liệu (SGK – Tr.69)
Văn băn: “Nhà sàn”
2. Phân tích ngữ liệu:
a. Đối tượng, đại ý của văn bản
- Thuyết minh về nhà sàn – công trình xây dựng quen thuộc của người dân miền núi.
- Bài văn thuyết minh nguồn gốc, kiến trúc, tiện ích của ngôi nhà sàn
b. Bố cục:
- Phần 1 (Từ đầu à ...văn hóa cộng đồng): nêu định nghĩa và mục đích sử dụng nhà sàn.
- Phần 2 (Tiếp theo à ... là nhà sàn): thuyết minh về nguồn gốc, cấu tạo, công dụng của nhà sàn.
- Phần 3 (Còn lại): Đánh giá, ngợi ca vẻ đẹp, sự hấp dẫn của nhà sàn ở Việt Nam.
c. Tóm tắt văn bản
Nhà sàn là công trình kiến trúc có mái che dùng để ở hoặc sử dụng vào một số mục đích khác. Toàn bộ nhà sàn được cấu tạo bằng tre, gianh, nứa, gỗ; gồm nhiều cột chống, mặt sàn, gầm sàn, các khoang nhà để ở hoặc rửa ráy. Hai đầu nhà có hai cầu thang. Nhà sàn xuất hiện từ thời Đá mới, tồn tại phổ biến ở miền núi Việt Nam và Đông Nam Á. Nhà sàn có nhiều tiện ích: vừa phù hợp với nơi cư trú miền núi, đầm lầy, vừa tận dụng nguyên liệu tại chỗ, giữ được vệ sinh và bảo đảm an toàn cho người ở. Nhà sàn ở một số vùng miền núi nước ta đạt tới trình độ kĩ thuật và thẩm mĩ cao, đã và đang hấp dẫn khách du lịch.
2. Cách tóm tắt văn bản thuyết minh
Để tóm tắt một văn bản thuyết minh. Ta có thể thực hiện những bước sau:
- Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu của việc tóm tắt.
- Bước 2: Đọc kỹ văn bản gốc để nắm được đối tượng thuyết minh, tìm bố cục của văn bản (hoặc gạch dưới những câu, đoạn quan trọng cần tóm tắt, hoặc gạch dưới những câu, đoạn không quan trọng cần lược bớt)
- Bước 3: viết tóm lược các ý để hình thành văn bản tóm tắt (có những câu viết nguyên văn bản gốc, có những câu đoạn cần diễn đạt nội dung tóm tắt lại bằng lời văn của mình
v GHI NHỚ: (SGK – Tr.70)
Hoạt động 3: Hoạt động luyện tập
- Mục đích: Rèn luyện kĩ năng tóm tắt một văn bản thuyết minh một cách đơn giản, ngắn gọn.
- Phương pháp: thực hành, hoạt động nhóm
- Thời gian: 15 phút
- Nội dung yêu cầu:
Ø GV chia lớp thành 4 nhóm lớn, trao đổi thảo luận trong 5 phút. GV phát phiếu học tập và phân công nhiệm vụ cho từng nhóm.
* Dãy 1 + 2 làm bài tập 1:
Bài 1: (SGK – Tr.71) 
- HS đọc kĩ văn bản Tiểu dẫn bài Thơ hai-cư của Ba-sô.
- Viết đoạn văn tóm tắt bài thuyết minh về thơ hai-cư ra phiếu học tập. 
* Dãy 3 + 4 làm bài tập 2
Bài 2: (SGK – Tr. 72, 73)
- Đọc kĩ văn bản “Đền Ngọc Sơn và hồn thơ Hà Nội”.
- Viết tóm tắt đoạn giới thiệu cảnh Tháp Bút, Đài Nghiên ra phiếu học tập
Þ Hết 5 phút thảo luận, GV gọi đại diện các nhóm lên đọc bài làm nhóm mình, sau đó gọi các nhóm khác nhận xét, đặt câu hoi, phản biện lẫn nhau.
Cuối cùng GV nhận xét bài làm các nhóm và chốt kiến thức.
Bài 1: (SGK – Tr.71)
Thơ hai-cư là thể thơ có số từ vào loại ít nhất, chỉ có 17 âm tiết hoặc ít hơn, được ngắt làm ba đoạn. Mỗi bài thơ có mọt tứ thơ nhất định, tả phọng cảnh để khơi gợi cảm xúc, suy tư. Thơ hai-cư thấm đẫm tinh thần Thiền tông và tinh thần văn hóa phương Đông. Cảm thức thẩm mỹ của thơ hai-cư rất cao và tinh tế. Thơ hai-cư không dùng nhiều tính từ và trạng từ để cụ thể hóa sự vật mà thường chỉ dùng những nét chấm phá, gợi chứ không tả, tạo nên nhiều khoảng trống cho tí tưởng tượng của người đọc. Thơ hai-cư là một đóng góp lớn của Nhật Bản vào kho tàng văn hóa nhân loại.
Bài 2: (SGK – Tr.72, 73)
Tháp Bút, Đài Nghiên là biểu tượng của trí tuệ văn hóa. Tháp Bút dựng trên núi Ngọc Bội, đỉnh tháp có ngọn bút trỏ lên trời xanh, trên mình tháp có ba chữ “tả thanh thiên” (viết lên trời xanh) đầy kiêu hãnh. Cạnh Tháp Bút là cổng dẫn tới Đài Nghiên. Gọi là Đài Nghiên bởi cổng mang hình tượng cái đài đỡ nghiên mực hình trái đào tạc bằng đá, đặt trên đầu ba chú ếch với thâm ý sâu xa “ao nghiên, ruộng chữ”. Phía sau Đài Nghiên là cầu Thê Húc nối sang Đảo Ngọc, nơi tọa lạc ngôi đền thiêng giữa rì rào sóng nước.
Hoạt động 4: Hoạt động vận dụng
- Mục đích: Phát triển năng lực vận dụng kiến thức và giải quyết các tình huống thực tiễn , năng lực tự học, năng lực nghiên cứu, sáng tạo, tăng cường tính thực tiến cho bài học.
- Phương pháp: tự học, thuyết trình
- Thời gian: 5 phút
- Nội dung yêu cầu:
GV đưa ra một văn bản thuyết mình về chiếc nón lá 
Yêu cầu học sinh làm việc theo nhóm, 2 bàn làm một nhóm
Sau đó GV gọi HS đọc bài, nhận xét và chốt kiến thức
Hoạt động 5: Hoạt động tìm tòi, mở rộng
- Mục đích: giúp học sinh tìm tòi, mở rộng kiến thức trong thực tiễn giao tiếp.
- Phương pháp: tự học, thực hành
- Thời gian: làm ở nhà
- Nội dung yêu cầu
+ Sưu tầm một văn bản thuyết minh trên báo, đài , truyền hình và tập tóm tắt ngắn gọn văn bản thuyết minh đó.
+ Tóm tắt một văn bản thuyết minh mà em đã và sẽ sử dụng trong thực tiễn giao tiếp.
+ Nhiệm vụ nối tiếp: thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu , chuẩn bị cho giờ sau học đoạn trích “Hồi trống Cổ Thành” (TrÝch: Tam quèc diÔn nghÜa - La Qu¸n Trung)