Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 51+52: Đoàn thuyền đánh cá - Năm học 2014-2015

Ngày soạn: 26/10 /2014
Ngày giảng : 9A
 9B
 Ngữ văn : Tiết 51 - Bài 11
 Văn bản : ĐOÀN THUYỀN ĐÁNH CÁ. ( Huy Cận )
I. Mục tiêu
* Mức độ cần đạt .
- Thấy được nguồn cảm hứng dạt dào của tác giả trong bài thơ viét về cuộc sống của người lao động trên biển cả những năm đầu xây dựng Chủ nghĩa Xã hội.
- Thấy được những nét nghệ thuật nổi bật về hình ảnh, bút pháp nghệ thuật, ngôn ngữ trong một sáng tác của nhà thơ thuộc thế hệ trưởng thành trong phong trào thơ mới.
- Tích hợp môi trường biết bảo vệ môi trường biển
* Trọng tâm kiến thức kĩ năng .
1. Kiến thức.
- Những hiểu biết bước đầu về tác giả Huy Cận và hoàn cảnh ra đời của bài thơ .
- Những xúc cảm của nhà thơ trước biển cả rộng lớn và cuộc sống lao động của ngư dân trên biển – Nghệ thuật ẩn dụ , phóng đai cách tạo dựng những hình ảnh tráng lệ lãng mạn .
2. Kĩ năng.
- Rèn kĩ năng đọc – hiểu một tác phẩm thơ hiện đại. 
- Phân tích được một số chi tiết nghệ thuật tiêu biểu trong bài thơ. 
- Cảm nhận được cảm hứng về thiên nhiên và cuộc sống lao động của tác giả được đề cập đến trong tác phẩm.
II. Các kĩ năng sống cơ bản được giáo dục trong bài.
III. Chuẩn bị
1. Giáo viên: sgk, giáo án
2. Học sinh: Đọc trước bài thơ và trả lời câu hỏi SGK
IV. Phương pháp, kĩ thuật
- Vấn đáp, nêu và giải quyết vấn đề, động não, giảng- bình, trình bày 1 phút
V. Các bước lên lớp
1. Ổn định tổ chức(1p)
2. Kiểm tra đầu giờ (5p )
- Đọc diễn cảm bài thơ “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” cho biết nội dung của văn bản ?
*Đáp án: + Đọc thuộc lòng bài thơ to, rõ ràng 
 + Nội dung: khắc hoạ những chiếc xe không kính, đồng thời khắc hoạ nổi bật hình ảnh những người lính lái xe ở Trường Sơn trong thời chống Mỹ với tư thế hiên ngang, tinh thần lạc quan dũng cảm 
3. Tiến trìnhtổ chức các hoạt động dạy học.
Hoạt động 1 : Khởi động (1p)
 Đoàn thuyền đánh cá là một bài thơ đặc sắc trong chùm thơ của Huy Cận viết về vùng mỏ, vùng than, vùng biển Quảng Ninh- Hạ Long, ca ngợi cuộc sống lao động tập thể tràn ngập niềm vui lãng mạn, hào hứng của những người dân đánh cá. Để hiểu rõ hơn......
 Hoạt động của thầy và trò 
T/G
 Nội dung .
Hoạt động 2. Hướng dẫn đọc thảo luận chú thích .
* Mục tiêu: HS biết cách đọc với giọng phấn chấn hào hứng. Hiểu được một vài nét về tác giả Huy Cận và thời gian sáng tác tác phẩm. Hiểu được nghĩa của một số chú thích Cá bạc, cá thu. HS nắm được bố cục của bài.
- GV hướng dẫn đọc: Đọc giọng phấn chấn hào hứng chú ý các nhịp 4/3, 2/2/3 các vần trắc nối tiếp xen lẫn những vần bằng tạo âm hưởng vừa chắc khoẻ, vừa vang xa.
- GV đọc mẫu một đoạn 
– HS đọc tiếp 
- GV nhận xét -> uốn nắn.
H: Nêu một vài hiểu biết của em về nhà thơ Huy Cận ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- HS khác nhận xét.
- GVnhận xét-> kết luận 
GV giảng mở rộng
Ông tham gia cách mạng từ trước năm 1945, sau cách mạng giữ nhiều trọng trách trong chính quyền cách mạng.Thơ ông tràn đầy niềm vui, tình cảm yêu mến với con người, với cuộc sống với thiên nhiên.
H: Bài thơ được sáng tác vào thời gian nào ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- GVnhận xét-> kết luận 
GV giảng mở rộng :
 Giữa năm 1958 Huy Cận có chuyến đi thực tế dài ngày ở vùng mỏ Quảng Ninh hồn thơ Huy Cận nảy nở trở lại và dồi dào trong cảm hứng về thiên nhiên đất nước , về lao động 
- GV yêu cầu học sinh giải thích nghĩa của các chú thích bên. 
Hoạt động 3: Hướng dẫn tìm hiểu bố cục 
* Mục tiêu: HS xác định được bố cục của văn bản
H: Bài thơ chia làm mấy đoạn ? Nội dung từng đoạn ? 
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- GVnhận xét-> kết luận 
Hoạt động 4: Hướng dẫn tìm hiểu văn bản 
* Mục tiêu: HS thấy được cảnh đoàn thuyền ra khơi đánh cá với những hình ảnh vừa quen thuộc vừa mới lạ. 
- GV cho một HS đọc khổ thơ 1,2.
 H: Tìm những câu thơ miêu tả thời gian và không gian đoàn thuyền ra khơi ?
- HS hoạt động cá nhân tìm chi tiết
- GVnhận xét-> kết luận 
H*: Nghệ thuật nào được tác giả sử dụng qua hai câu thơ trên? Tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó ?
 GV giảng- bình : 
Hai câu thơ tả cảnh hoàng hôn trên biển thật độc đáo thú vị. Mặt trời xuống biển như hòn lửa đỏ rực khổng lồ. Những lượn sóng dài như những then cài. Mặt trời xuống đến đâu,cánh cửa đêm như như được kéo xuống đến đó. Khi ánh sáng mặt trời tắt hẳncũng là lúc sóng đã cài thencửa.
Đúng thời điểm ấy bừng sáng tiếng hát của người dân.
H: Những câu thơ nào trực tiếp miêu tả đoàn thuyền ra khơi ? 
 - HS hoạt động cá nhân tìm chi tiết
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận 
H: Từ (lại) cho ta biết điều gì ? Em thấy thời gian ra khơi có gì đặc biệt ? Qua đó cho biết câu hát có ý nghĩa gì ?
( Từ “ lại” cho thấy đây là công việc thường xuyên của người dân trên biển, khi sự sống của biển đang kép lại thì hoạt động của con người bắt đầu sôi động nơi biển khơi)
 GV giảng - bình
- Hình ảnh ẩn dụ: Câu hát căng buồm thật thơ mộng, khoẻ khoắn và đẹp lãng mạn
- Đoàn thuyền ra khơi với khí thế hăm hở hào hùng tin tưởng đó là câu hát chan chứa niềm vui của những người dân lao động .
H : Vì sao họ lại có được niềm vui ấy ? 
- HS thảo luận nhóm 2( 3p )
- Đại diện nhóm báo cáo kết quả
- Nhóm khác chia sẻ
- Người điều hành kết luận.
- GV định hướng
( Vì họ được làm chủ thiên nhiên đất nước mình, công việc mà mình yêu thích ).
H: Nhận xét về âm hưởng của đoạn thơ? Qua đó cho biết nội dung chính của đoạn 1 là gì ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận 
13p
5p
15p
I. Đọc và thảo luận chú thích.
1. Tác giả (SGK)
2. Tác phẩm 
- Sáng tác năm 1958, tác giả đi thực tế dài ngày ở Quảng Ninh 
II.Bố cục 
- 3 đoạn 
+ Đoạn 1: 2 khổ đầu: Cảnh ra khơi 
+ Đoạn 2: 4 khổ tiếp theo: Cảnh đánh cá
+ Đoạn 3 : Còn lại: Cảnh trở về 
III.Tìm hiểu văn bản.
1. Đoạn1. 
“ Mặt trời xuống biển như hòn lửa
 Sóng đã cài then đêm sập cửa ” 
+ Nghệ thuật so sánh, nhân hoá, liên tưởng. 
- Vũ trụ như một ngôi nhà lớn mà màn đêm là cánh cửa, con sóng là then cửa, đang bước vào trạng thái nghỉ ngơi..
“ Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi 
 Câu hát căng buồm cùng gió khơi”
- Câu hát ca ngợi sự lao động bền bỉ, dũng cảm, lạc quan của con 
người trước biển cả .
-> Với âm hưởng khỏe khoắn, hào hùng. Đoạn 1 là cảnh hoàng hôn trên biển và đoàn thuyền đánh cá ra khơi.
4. Củng cố ( 3p )
H: Trong đoạn thơ em vừa học, em thích nhất hình ảnh nào? Vì sao ?
GV hệ thống lại kiến thức bài học
5. Hướng dẫn học bài (2p )
- Học thuộc lòng bài thơ.
- Chuẩn bị bài : Đoàn thuyền đánh cá (tiếp)
+ Trả lời các câu hỏi phần đọc hiểu văn bản
Ngày soạn: 25/10/2014
Ngày giảng : 9A
 9B
 Ngữ văn : Tiết 52 - Bài 11
 Văn bản : ĐOÀN THUYỀN ĐÁNH CÁ. ( tiếp)
 ( Huy Cận )
I. Mục tiêu
* Mức độ cần đạt .
Như tiết 51
* Trọng tâm kiến thức kĩ năng .
1. Kiến thức .
- Những hiểu biết bước đầu về tác giả Huy Cận và hoàn cảnh ra đời của bài thơ .
- Những xúc cảm của nhà thơ trước biển cả rộng lớn và cuộc sống lao động của ngư dân trên biển – Nghệ thuật ẩn dụ , phóng đai cách tạo dựng những hình ảnh tráng lệ lãng mạn .
2. Kĩ năng .
- Rèn kĩ năng đọc – hiểu một tác phẩm thơ hiện đại. 
- Phân tích được một số chi tiết nghệ thuật tiêu biểu trong bài thơ. 
- Cảm nhận được cảm hứng về thiên nhiên và cuộc sống lao động của tác giả được đề cập đến trong tác phẩm.
II. Các kĩ năng sống cơ bản được giáo dục trong bài.
III. Chuẩn bị
1. Giáo viên: 
2. Học sinh: 
IV. Phương pháp, kĩ thuật
- Vấn đáp, nêu và giải quyết vấn đề, động não, giảng- bình, thảo luận nhóm...
V. Các bước lên lớp
1. Ổn định tổ chức(1p)
2. Kiểm tra đầu giờ (4p )
Cho biết nội dung và nghệ thuật tác giả sử dụng trong đoạn 1?
*Đáp án: 
+ Nghệ thuật so sánh, nhân hoá, liên tưởng. 
+Đoạn 1 là cảnh hoàng hôn trên biển và đoàn thuyền đánh cá ra khơi.
3. Tiến trìnhtổ chức các hoạt động dạy học.
Hoạt động 1 : Khởi động (2p)
Tiết trước chúng ta đã tìm hiểu cảnh hoàng hôn trên biển và đoàn thuyền đánh cá ra khơi. Để hiểu rõ hơn cuộc sống lao động tập thể tràn ngập niềm vui lãng mạn, hào hứng của những người dân đánh cá. Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu trong tiết học ngày hôm nay....
 Hoạt động của thầy và trò 
T/G
 Nội dung .
Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu văn bản 
* Mục tiêu: HS thấy được vẻ đẹp tự nhiên , lộng lẫy của biển và hình ảnh con người lao động đánh cá trên biển. Nhịp sống hối hả, mãnh liệt, thành quả lao động to lớn. Thấy được mối quan hệ giữa thiên nhiên biển cả với con người, từ đó có ý thức giữ gìn bảo vệ môi trường biển.
- GV cho một HS đọc 4 khổ thơ tiếp.
H: Hãy tìm các câu thơ nói về các hoạt động của đoàn thuyền đánh cá trên biển ?
- HS hoạt động cá nhân tìm chi tiết
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận 
H: Em có nhận xét gì về cách viết ( Lái gió với buồm trăng) ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận 
 ( GV tích hợp với môi trường ) 
Câu thơ biểu hiện rõ nhất sự kết hợp giữa thiên nhiên và con người. Cả vũ trụ, từ trăng, gió, mây đến biển đều quây quần xung quanh đoàn thuyền và con người.
H: Hình ảnh loài cá được tác giả miêu tả như thế nào ? 
- HS hoạt động cá nhân tìm chi tiết
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận 
H : Tác giả đã sử dụng những từ loại nào khi miêu tả các loài cá ? Qua đó em có nhận xét gì về hình ảnh trên ? 
- HS hoạt động cá nhân trả lời
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận 
 GV giảng.
Nếu như câu thơ đầu chỉ là liệt kê những loài cá để nói về sự giàu có của biển thì câu thứ 2
Những loài cá khác nhau được gọi tên được tả với những đặc điểm hình dáng và hoạt động cụ thể. Cái đuôi cá được gọi một cách tình tứ là em, ánh trăng vàng choé lên, lấp lánh cùng làn nước bắn vọt lên. Cảnh vật lung linh, huyền ảo như thế giới thần tiên cổ tích .
H: Con người trên biển được tác giả miêu tả như thế nào ?
- HS hoạt động cá nhân tìm chi tiết
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận
H: Em nhận thức được điều gì về vai trò của biển qua hành động kéo xoăn tay của người dân chài ? 
- HS hoạt động cá nhân trả lời
- GVnhận xét-> kết luận
 GV giảng : 
Kéo xoăn tay là kéo mạnh, kéo bằng tất cả sức lực khiến tất cả các cơ bắp nổi lên cuồn cuộn. Cho thấy biển rất giàu có, là nguồn lợi kinh tế của con người.
H: Em có nhận xét gì về giọng điệu và cách ngắt nhịp câu thơ ?Tác dụng của nhịp điệu và cách ngắt nhịp đó ?
- HS thảo luận nhóm 4( 5p )
- Đại diện nhóm báo cáo kết quả
- Nhóm khác chia sẻ
- Người điều hành kết luận.
- GV định hướng
H: Em đã được học bài thơ nào trong chương trình ngữ văn lớp 8 cũng nói về niềm vui của những người dân lao động trên biển ?
 ( Quê Hương – Tế Hanh ) 
H: Cảnh đoàn thuyền trở về được tác giả nhắc đến ở những câu thơ nào ?
- HS hoạt động cá nhân tìm chi tiết
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận 
H: Hình ảnh - Mặt trời đội biển- có ý nghĩa gì ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận 
GV lấy dẫn chứng minh hoạ cho niềm vui và lời cảm tạ trời đất qua câu thơ bài thơ Quê hương của Tế Hanh
 “Ngày hôm sau ồn ào trên bến đỗ.
 Khắp dân làng tấp nập đón ghe về.
 Nhờ ơn trời biển lặng cá đầy ghe”
H*: Bài thơ mở đầu và kết thúc bằng hình ảnh (Câu hát căng buồm cùng gió khơi) có ý nghĩa gì.?
( Tiếng hát chở niềm vui thắng lợi sau một chuyến đi biển may mắn, tôm cá đầy khoang 
 Hình ảnh đẹp, lạ diễn đạt sự hăm hở lên đường của đoàn thuyền, và khép lại một quá trình lao động)
 GV giảng- bình.
Khổ thơ đầu và cuối có sự lặp lại nhưng đối xứng của hai hình ảnh mặt trời và đoàn thuyền, khổ thơ đầu mặt trời xuống biển, thì khổ thơ cuối mặt trời đội biển, mang màu sắc mới mẻ, tinh khôi của một ngày mới, khổ thơ đầu đoàn thuyền ra khơi, khổ cuối đoàn thuyền trở về.
H: Em có nhận xét gì về cảm hứng chủ đạo của đoạn thơ ? Qua đó cho biết nội dung chính của đoạn 3 ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời
- HS khác nhận xét
- GVnhận xét-> kết luận 
H: Nếu em nhìn thấy người khác vứt rác bừa bãi xuống biển em sẽ hành động như thế nào ? Vì sao ?
( Tích hợp môi trường)
- HS hoạt động cá nhân liên hệ
-HS khác nhận xét, bổ sung
 - GV nhận xét-> uốn nắn
( Biển có vai trò rất quan trọng đối với mỗi con người chúng ta, nên chúng ta cần phải bảo vệ biển không vứt rác bừa bãi làm ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến tài nguyên thiên nhiên biển) 
Hoạt động 3: Hướng dẫn tổng kết rút ra ghi nhớ 
Mục tiêu: HS nắm được nội dung- nghệ thuật chính của VB
H : Cho biết giá trị nội dung, nghệ thuật của bài thơ ? ( Kĩ thuật trình bày 1 phút)
- GV yêu cầu HS đọc ghi nhớ ( T-142
- GV khắc sâu kiến thức
Hoạt động 4: Hướng dẫn học sinh luyện tập 
* Mục tiêu: HS biết cách đọc thuộc lòng khổ thơ 3,4,5.
- GV hướng dẫn học sinh đọc thuộc lòng 3 khổ thơ 3,4,5.
- GV nhận xét-> uốn nắn
20p
6p
7p
III. Tìm hiểu văn bản ( Tiếp ) 
2. Đoạn 2
“ Thuyền ta lái gió với buồm trăng
 ..
 Dàn đan thế trận lưới vây giăng ” 
- Cách viết “lái gió với buồm trăng” làm cho hình ảnh con thuyền vốn nhỏ bé trở thành con thuyền kỳ vĩ, khổng lồ hoà nhập với thiên nhiên rộng lớn trước tư thế làm chủ của con người.
“ Cá nhụ, cá chim cùng cá dé
 . nước Hạ Long”
+ Sử dụng động từ, tính từ, cảm hứng thiên nhiên. 
- Tác giả tạo ra hình ảnh đẹp, lộng lẫy và rực rỡ của các loài cá trên biển. 
“ Ta hát bài ca gọi cá vào
 ..
 Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng ”
-> Giọng vui, hồn nhiên, cách ngắt nhịp 2/2/3; 4/3, tạo ra âm hưởng của công việc nặng nhọc của con người 
 Đoạn 2 cho thấy vẻ đẹp tự nhiên, lộng lẫy của biển và hình ảnh con người lao động khỏe khoắn đánh cá trên biển.
3. Đoạn 3 
“ Câu hát căng buồm, ...
 .............muôn dặm phơi ”
- Kết thúc một ngày lao động ở biển, trở về với niềm vui và sự chào đón của bình minh. 
- Với cách kết cấu đầu cuối tương ứng cho thấy bài thơ như một khúc ca, một tráng khúc về lao động về thiên nhiên. 
-> Bằng cảm hứng lãng mạn cách mạng hòa quện với với cảm hứng về vũ trụ và con người. Cho thấy đoạn thơ khép lại một quá trình lao động nặng nhọc nhưng khoẻ khoắn, thể hiện niềm tin, niềm vui trước cuộc sống mới. Tạo nên quan hệ đầm ấm, hài hòa giữa con người và vũ trụ.
IV Ghi nhớ ( SGK T 142 )
V Luyện tập 
Học thuộc lòng các khổ thơ 3,4,5
 4 .Củng cố ( 3p )
 H: Trong bài thơ em vừa học, em thích nhất đoạn thơ nào ? Vì sao ?
GV hệ thống lại kiến thức bài học
5. Hướng dẫn học bài (2p )
- Học thuộc lòng bài thơ, hiểu được nội dung, nghệ thuật của văn bản.
- Chuẩn bị bài : “ Bếp Lửa ”
+ Đọc, tìm hiểu tác giả, tác phẩm, tìm hiểu bố cục
+ Trả lời các câu hỏi phần đọc hiểu văn bản
+ Tìm hiểu mối quan hệ giữa hình ảnh bếp lửa với hình ảnh người bà