SKKN Một cách hướng dẫn đọc hiểu văn bản Bức tranh của em gái tôi trong chương trình Ngữ văn 6 có hiệu quả

hiện chủ đề ăn năn, hối hận để khắc phục tính ghen ghét đố kị trong tình bạn, tình anh em. Sách để học tốt Ngữ văn 6 - nhà xuất bản Đà Nẵng lại cho rằng nhân vật chính trong truyện là cô em gái Kiều Phương bởi mọi chi tiết, mọi nhân vật đều xoay quanh và làm rõ nhân vật này. Nếu không có Kiều Phương thì không có câu chuyện và ý đồ nghệ thuật của tác giả không thực hiện được. 
 Khi học sinh đưa ra những ý kiến như trên, GV cho HS tự do thảo luận và phải tôn trọng ý kiến của các em ( đừng vội vàng phủ nhận hay kết luận như giáo viên trong một giờ học mà chúng tôi đã nhắc đến trong phần thực trạng) , bởi mỗi ý kiến đều có lí lẽ xác đáng . Khi đó giáo viên cần dẫn dắt gợi mở để HS thấy được: Nếu đọc kĩ truyện ta thấy trọng tâm chú ý của tác giả không phải ở chỗ khẳng định năng khiếu hay ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của cô em có tài năng hội hoạ mà chủ yếu diễn tả, phân tích tâm trạng của người anh trước tài năng và thành công của em gái mình. Như vậy, nhân vật chính của truyện là cả hai anh em nhưng người anh là nhân vật trung tâm. Vì người anh giữ vai trò chủ yếu trong việc thể hiện chủ đề tư tưởng của tác phẩm. 
 Câu hỏi thảo luận 2: Ai là người giữ vai trò người kể chuyện? Tại sao tác giả lại để nhân vật ấy kể chứ không phải là nhân vật khác? 
Câu hỏi nhằm xác định ngôi kể và lời kể (đây cũng là một sáng tạo nghệ thuật của mỗi nhà văn). Truyện được kể bằng ngôi thứ nhất thông qua cái nhìn và tâm trạng của người anh. Việc chọn điểm nhìn trần thuật này có nhiều tác dụng cho phép tác giả có thể khám phá và biểu hiện một cách tự nhiên các tâm trạng, ý nghĩ của nhân vật người anh. Đồng thời, nhân vật cô em gái cũng hiện dần lên qua sự đổi thay của cái nhìn và suy nghĩ của nhân vật người anh để đến cuối truyện mới bộc lộ đầy đủ vẻ đẹp tâm hồn, lòng nhân hậu và tình cảm trong sáng. Cách kể theo ngôi thứ nhất giúp cho nhân vật kể chuyện có thể tự soi xét tình cảm, ý nghĩ của mình để tự vượn lên, do đó chủ đề tác phẩm càng có ý nghĩa về sự tự đánh giá, tự nhận thức- một phẩm chất rất cần thiết trong sự hoàn thiện nhân cách của mỗi người. Màu sắc “Tự thú” cũng giúp cho câu chuyện hiện lên chân thực và sinh động, vì thế ý nghĩa giáo dục của truyện không lộ liễu mà mang tính truyền cảm cao. 
 Sau khi tìm hiểu chung về tác phẩm giáo viên nên đặt ra câu hỏi để từng bước hình thành cho các em kĩ năng đọc- hiểu một văn bản. 
Ví dụ: Trước khi đi vào phân tích chi tiết chúng ta cần xác định những vấn đề gì ? Tại sao lại phải xác định những vấn đề ấy? 
 Câu hỏi nhằm định hướng cho các em những đặc điểm cơ bản nhất của văn tự sự ( Phương pháp phân tích văn bản tự sự khác với phân tích văn bản biểu cảm) . 
 Có xác định được cốt truyện, nhân vật chính, ngôi kể thì chúng ta mới tìm được con đường ngắn và đúng đắn nhất để đến với nội dung ý nghĩ và ý đồ nghệ thuật của tác phẩm.
* Hoạt động Đọc- hiểu chi tiết:
 Muốn giờ học thành công thì GV phải chuẩn bị bài hết sức công phu...
 (1) - Trong quá trình hướng dẫn HS cảm nhận được nét đặc sắc về nội dung, nghệ thuật, hiểu được ý nghĩa của truyện. GV luôn là người dẫn dắt vấn đề, trò thảo luận phát hiện kiến thức thông qua các hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm linh hoạtbằng hệ thống câu hỏi ( nêu vấn đề, phát hiện, tái hiện, cảm nhận) phù hợp với tất cả đối tượng học sinh. Đánh giá của thầy kết hợp với đánh giá của trò. Làm sao để thu hút được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong việc khám phá tác phẩm. GV không can thiệp sâu vào cách đánh giá tác phẩm và cũng không áp đặt cách đánh giá của bản thân mình mà chỉ là người bạn đọc giàu kinh nghiệm, là người cố vấn, hướng dẫn khi học sinh cần đến.
 (2) - Có rất nhiều cách phân tích một văn bản tự sự, có thể phân tích theo nhân vật, có thể phân tích theo tình huống sự việcGV nên cho HS được bộc lộ ý kiến cá nhân về cách phân tích tác phẩm. Từ đó kết hợp ý kiến nhận xét của các em và sau đó GV kết luận định hướng khai thác. Với văn bản này, nên phân tích theo nhân vật.
 (3) - Khi định hướng cách phân tích cho HS, GV cũng có thể tích hợp với phân môn tập làm văn (các em vừa học phần văn tự sự ) để giúp các em hiểu rõ hơn về vai trò của nhân vật trong văn tự sự . Nhân vật là linh hồn, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt câu chuyện. Chính hành động của nhân vật làm nẩy sinh ra mâu thuẫn, tạo ra tình thế, tình huống, thúc đẩy câu chuyện phát triển. Các nhân vật trong câu chuyện thường được miêu tả trong mối quan hệ với người xung quanh, với thiên nhiên với cuộc sống xã hội. Nhân vật thường được miêu tả từ hình dáng bên ngoài tới nội tâm bên trong. Xác định như vậy để HS thấy được cách xây dựng nhân vật người Anh không giống với cách xây dựng nhân vật cô em gái Kiều Phương. Với nhân vật người anh, tác giả chủ yếu đi sâu vào đời sống tâm trạng, một tâm trạng phức tạp chứa đựng nhiều nỗi niềm không dễ gì giải toả. Còn cô em gái Kiều Phương, ngòi bút của tác giả thiên về chấm phá, chú ý đến đường nét ngoại hình, hành động, lấy đó để diễn tả nội tâm. Hơn nữa, đường nét ngoại hình, hành động việc làm ấy được gián tiếp kể, tả qua đôi mắt của người anh trai càng trở nên chân thật.
 ( 4) – Nhân vật người anh: 
 Diễn biến tâm trạng người anh thể hiện trong ba thời điểm. Trong ba thời điểm đó tình cảm người anh dành cho em gái cũng có nhiều thay đổi. 
 Khi tài năng của em gái chưa được phát hiện, người anh rất yêu thương, gần gũi, thân mật với em, âu yếm gọi em là “Mèo”. Mới làm anh một tí thôi nhưng đã ra vẻ ta đây là người lớn rồi, luôn quan tâm em với con mắt kẻ cả. Khó chịu khi em hay lục lọi, bí mật theo dõi mọi việc làm của em, khi phát hiện ra em chế thuốc vẽ, đã thốt lên “Trời ạ, thì ra nó chế thuốc vẽ ” ( Theo chúng tôi, câu nói là một chi tiết góp phần thể hiện tâm trạng người anh nhưng khi dạy GV thường hay bỏ qua và các tài liệu cũng không đề cập tới). Có lẽ lúc thốt ra câu nói ấy người anh rất tự tin về chính bản thân mình, xem thường những việc em làm, cho đó là trò nghịch ngợm của trẻ con không đáng quan tâm. Với giọng kể chân thật phù hợp với tâm lí trẻ thơ, cách giới thiệu nhân vật tinh tế, sinh động tác giả đã dựng nên trước mắt người đọc hình ảnh một người anh gần gũi, đáng yêu đáng quý. Tình cảm của anh dành cho em là tình cảm hồn nhiên, trong sáng, thánh thiện của tuổi thơ. Và người đọc có cảm giác bắt gặp lại chính mình trong đó. 
 Giờ học sẽ rất sôi nổi khi các em được nêu cảm xúc của mình về nhân vật người anh lúc này. Có em bảo thích người anh vì có những nét giống mình. Có em lại phát biểu không thích vì người anh giống anh trai của mình ở nhà khi nào cũng xét nét, bắt bẻ emLúc này, GV có thể nếu ý kiến của riêng mình: Trẻ em vẫn như vậy. Chuyện người anh cáu với em là điều rất bình thường. Vì em gái thì quá nghịch ngợm còn anh trai thì tự cho mình cái quyền nạt nộ em. Tất cả những điều ấy với một đứa trẻ không là vấn đề gì cả, thậm chí cũng là nét đáng yêu trong quá trình trưởng thành của các em.
 Thế nhưng khi tài năng hội hoạ của em gái được chú Tiến Lê phát hiện. Mọi việc lại xảy ra theo chiều hướng trái ngược, điều đó đã được tác giả dẫn dắt linh hoạt và diễn tả một cách tinh tế những biến đổi âm thầm trong tâm trạng của người anh. Trong tiếng reo vui tán thưởng của bé Quỳnh; lời ngợi ca của chú Tiến Lê; sự ngạc nhiên, sung sướng hạnh phúc của bố mẹ, thì người anh cảm thấy buồn. Từ chỗ coi thường em, người anh chuyển sang một trạng thái tâm lí ngược hẳn: Cậu thất vọng về mình vì thấy mình bất tài, thấy mình trở thành người thừa, bị đẩy ra ngoài. Trạng thái tâm lí ấy tất dẫn đến những thay đổi về thái độ “Không thể thân với Mèo như trước kia được nữa” Đó là lí do người anh đối xử thiếu công bằng với em mình. Các trạng thái tâm lí được miêu tả rất khéo: Tự ti , mặc cảm “những khi ngồi học chỉ muốn gục xuống bàn khóc”, hay cáu giận vô lí “Chỉ cần một lỗi nhỏ của Mèo là gắt um lên” , thấy cái gì của em cũng làm mình khó chịu, trước đây thấy môi em dẩu lên “trông rất ngộ, nhưng giờ đây lại có cảm tưởng nó chọc tức mình”. Sự tự ti, mặc cảm đã nhen nhóm dần, làm cho lòng ghen tuông đố kị, nhỏ nhen ích kỉ của người anh trỗi dậy. “Con rắn ghen tị” đã luồn lách, xâm nhập vào tâm hồn trong sáng, lấn át tình cảm đẹp đẽ vốn có của người anh. Dù cố tạo khoảng cách với em gái nhưng vốn là trẻ con nên người anh vẫn không nén nổi tò mò. Cậu quyết định làm một việc mà mình vẫn coi khinh: Xem trộm những bức tranh của Mèo. Hành động lén lút xem tranh - thể hiện tâm trạng đầy mâu thuẫn: Vừa không muốn quan tâm đến thành công của em, vừa không nén nổi tò mò. Được chứng kiến tài năng của Mèo “ ngay cả cái bát cám lợn, sứt một miếng cũng trở nên ngộ nghĩnh,. Con mèo vằnnét mặt vô cùng dễ mến” . Dù khó chịu với em, nhưng cậu vẫn đủ tỉnh táo nhận ra những bức tranh của em gái thể hiện một năng khiếu thực sự. Cũng bởi thế mà sau khi gập những bức tranh của Mèo, cậu “lén trút ra một tiếng thở dài” Đó là tiếng thở dài vì buộc phải thừa nhận tài năng của em, và đau khổ buồn bã khi thấy mình bất tài. ( Khi bàn về chi tiết này, HS đã đưa ra ý kiến của tác giả Vũ Dương Quỹ- Lê Bảo trong cuốn “Bình giảng văn học”. Các tác giả cho rằng, khi xem trộm tranh của em “ Dù không tạo ra cái đẹp như Kiều Phương, người anh đã không còn hững hờ với nghệ thuật. Nhưng cả hai: cả tình yêu hội họa đến xao xuyến trong lòng lần đầu tiên có đượcTrút tiếng thở dàinhư thế, một bước nhích lại gần em, thông cảm, yêu thương em đã có, nhưng để có lại tình cảm ban đầu thì không” (trích nguyên văn) và cho rằng : Sau khi xem tranh người anh bắt đầu yêu hội họa và yêu thương em gái . Cho dù rất băn khoăn về ý kiến này nhưng chúng tôi vẫn tôn trọng ý kiến của HS, chỉ đưa ra ý kiến để các em tự tìm hiểu: Đặt trong mạch truyện, ý kiến này liệu có phù hợp không? )
 Với lòng cảm thông, những hiểu biết sâu sắc về thế giới tâm hồn trẻ thơ, nhà văn đã khám phá và miêu tả rất tinh tế, chân thực, hợp lí diễn biến thái độ tâm tư của nhân vật với những cảm xúc buồn bã, thất vọng, chán nản phù hợp với suy nghĩ bồng bột của tuổi thơ. Ông hiểu rằng đây là nét tâm lí thường thấy ở tuổi mới lớn – Lòng tự ái, sự mặc cảm pha chút ghen tị khi thấy người khác tài năng hơn, nổi bật hơn mình. Đó cũng là phần hạn chế thường có trong mỗi người. 
 Đến đây, GV nên đưa ra một câu hỏi liên hệ, cho các em thể hiện quan điểm của mình về cách ứng xử trước tài năng hay thành công của người khác.
 Ví dụ: Em có đồng tình với suy nghĩ, thái độ của người anh hay không? 
 Qua hình ảnh người anh, tác giả muốn thức tỉnh trong chúng ta điều gì? 
 Khi đưa ra câu hỏi này, HS thảo luận rất sôi nổi. Có em cho rằng rất đáng cảm thông ( Lí do em HS đưa ra rất ngây thơ, đồng tình với người anh vì ở nhà em cũng có một cô em gái luôn được bố mẹ đánh giá cao và có phần kiêu căng với mình). Gặp những trường hợp như thế này, GV nên lắng nghe và tôn trọng ý kiến của các em. Lắng nghe và chỉnh sửa cho học sinh là cách tạo cho các em niềm say mê với giờ học, nơi mà các em thấy mình được lắng nghe, được suy nghĩ, sáng tạo Nhưng hầu hết các em lên án gay gắt suy nghĩ và thái độ của người anh. Đó là thói nhỏ nhen, đố kị ganh ghét, một tính xấu cần tránh xa. Những biểu hiện này thường có ở những người không thành đạt, luôn nhìn cuộc đời với thái độ hằn học. Trước tài năng của người khác ta nên có thái độ tôn trọng, chia sẻ, chúc mừng; coi sự thành công của người khác là cái đích, tấm gương để bản thân mình phấn đấu vươn lên 
 ( Thiết nghĩ, khi HS đều cho rằng nhỏ nhen đố kị là một phản ứng thiếu văn hoá - tật xấu này sẽ kìm hãm mọi sự phát triển, động thời tạo nên mọi sự quái dị về nhân cách- cần phải bài trừ, là chúng ta đã thành công một phần trong mục tiêu bài học. )
 Trở lại với nhân vật người anh. Khi em gái từ trại thi quốc tế trở về vui sướng dành được giải nhất muốn chia sẻ với anh, người anh viện cớ “đang dở việc đẩy nhẹ em ra”. Nếu xét theo chiều hướng phát triển của chuyện, người đọc có thể phán đoán sau sự kiện này thì tình cảm của hai anh em lại càng trở nên sứt mẻ, tình cảm gần gũi thân thiết giữa hai anh em sẽ khó mà làm lại được. Người anh càng chìm sâu hơn vào sự tự ti, đố kị của mình. 
 Và nếu vậy thì chuyện cũng chẳng có gì để nói, nhưng nhà văn Tạ Duy Anh đã tạo ra được một tình huống nghệ thuật bất ngờ làm sáng lên toàn bộ cốt truyện. Đó chính là chi tiết người anh đứng trước bức tranh đoạt giải của em gái ( Thông thường ở những tác phẩm nghệ thuật thành công, bao giờ cũng xuất hiện những chi tiết nghệ thuật đặc sắc được coi là điểm sáng, chính chúng tạo nên sự hấp dẫn, sinh động cho câu chuyện ) . 
 Bức tranh đẹp diệu kì - vẽ một chú bé “đang ngồi nhìn ra ngoài cửa sổ, nơi bầu trời trong xanh. Mặt chú bé như toả ra một thức ánh sáng rất lạ. Toát lên từ cặp mắt tư thế ngồi của chú không chỉ sự suy tư mà còn rất mơ mộng nữa” với lời đề tựa “Anh trai tôi”. Hiện lên trước mắt ta hình ảnh một chú bé mang vẻ đẹp mẫu mực, thông minh, trong sáng, đang ấp ủ bao ước mơ hoài bão ... ( Khi dạy nhiều GV thường bỏ qua chi tiết bức tranh và lời đề tựa. Theo chúng tôi phải cho HS cảm nhận được vẻ đẹp của bức tranh thì mới thấy được hình ảnh người anh trong thực tế của Kiều Phương và người anh trong bức tranh của cô bé hoàn toàn trái ngược nhau. Chính sự khác biệt đó mới tác động sâu sắc vào nhận thức và tâm hồn người anh) 
 Đứng trước bức tranh ấy, diễn biến tâm trạng của người anh đã diễn ra vô cùng phức tạp. ( Đến đây GV nên cho HS hoạt động nhóm trao đổi, thảo luận để thấy được sự biến đổi trong tâm trạng của người anh. Qua đó hiểu được ý nghĩa chủ đề của văn bản và thấy được sự thành công trong cách xây dựng nhân vật của tác giả) 
 Thoạt tiên cậu giật sững người, bám lấy mẹ, sau đó là ngỡ ngàng, hãnh diện và xấu hổ. Người anh sững người, ngạc nhiên bất ngờ vì bức tranh em vẽ mình ( Trước khi đi thi, Kiều Phương nhập tâm lời dạy của chú Tiến Lê “ Cháu hãy vẽ cái gì thân thuộc nhất với cháu” ) ; không ngờ người thân thiết nhất đối với em lại là người anh trai hay cáu gắt, khó chịu, xa lánh em; không ngờ hình ảnh của mình qua cái nhìn của em lại đẹp và hoàn hảo đến thếBởi vậy mà người anh đã nhìn như thôi miên vào dòng chữ đề trên bức tranh “Anh trai tôi”. Từ sự ngỡ ngàng đó, tâm trạng người anh chuyển sang hãnh diện, không chỉ vì mình có cô em gái tài năng mà còn thấy mình đẹp quá, đáng yêu quá khi được mọi người chiêm ngưỡng thán phục ( nhưng tâm trạng này chỉ thoảng qua trong chốc lát). Còn đọng lại trong anh là nỗi xấu hổ. Bức tranh đẹp đang toả sáng kia như một tấm gương rọi vào tâm hồn người anh, để cậu nhận ra mình còn quá hẹp hòi, ích kỉ chưa xứng đáng với cách nhìn, cách nghĩ đó của em, chưa xứng với tấm lòng cao thượng nhân hậu của em gái. Vậy nên khi mẹ nhắc lại câu hỏi “con đã nhận ra con chưa” người anh không trả lời vì muốn khóc và chỉ muốn trả lời “ Không phải con đâu. Đấy là tâm hồn và lòng nhân hậu của em con đấy”. Điểm nút của câu chuyện đã được mở trong sự nghẹn ngào muốn khóc của người anh. Lần muốn khóc này không giống với lần muốn khóc khi tài năng của em gái được phát hiện. Cậu muốn khóc vì ân hận, xấu hổ và xúc động nhận ra bức chân dung ấy được vẽ nên bằng chính tài năng và tấm lòng nhân hậu của em gái. Câu nói thầm trong tâm trí người anh thể hiện sự hối hận chân thành, có tính tất yếu và thuyết phục người đọc về sự thay đổi diễn biến tâm lí rất phù hợp, đúng với quy luật khách quan. Bức tranh ấy, hay chính là tấm lòng nhân hậu của em gái đã thức tỉnh tâm hồn của người anh, khơi dậy những gì đẹp nhất trong người anh. Đây chính là lúc tâm hồn người anh đã được thức tỉnh. Một sự thức tỉnh để hoàn thiện nhân cách, thanh lọc tâm hồn. Chắc hẳn từ bây giờ người anh phải sống tốt hơn, đẹp hơn, nhân hậu và bao dung hơn. 
 Qua đây tác giả cũng gửi đến chúng ta lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà thật sâu sắc thấm thía: Con người không phải ai cũng hoàn thiện biết nhận ra những hạn chế của mình để vượt lên chính mình thì ta sẽ sống tốt hơn, đẹp hơn. Trước thành công hay tài năng của người khác, cần vượt qua lòng mặc cảm tự ti để có được sự trân trọng, niềm vui thực sự chân thành. Đó là thái độ sống tích cực mà chúng ta cần hướng tới. 
 ( Việc rút ra ý nghĩa này phải để HS tự rút ra từ quá trình tìm hiểu. GV không nên áp đặt, nếu không nó sẽ biến thành một giờ dạy Giáo dục công dân ) 
(5)- Nhân vật người em- Mèo:
 Từ việc phân tích tâm trạng người anh, phần nào HS đã hình dung được nhân vật người em. Bởi cô em gái là đối tượng, nguyên nhân làm nảy sinh tư tưởng, tình cảm khác nhau trong nhân vật người anh. ( Khi phân tích nhân vật người em, có nhiều GV thường xem nhẹ vai trò nhân vật chính của bé Kiều Phương, vì thế hướng dẫn học sinh phân tích cũng rất sơ sài. Theo chúng tôi, nên dành khoảng thời gian tương đối để phân tích nhân vật này bởi qua nhân vật ta mới thấy hết tài năng và ý đồ nghệ thuật của tác giả .)
 Qua lời kể của người anh, nhân vật cô bé Kiều Phương hiện lên với ngoại hình trông rất ngộ nghĩnh “gương mặt lấm lem, luôn bị bôi bẩn”, vì cái vẻ mặt ấy mà người anh đã đặt cho cái biệt danh “Mèo”. Cô vô tư, vui vẻ nhận cái biệt danh ấy và dùng nó để xưng hô với bạn bè. Cô luôn lục lọi đồ vật với một niềm thích thú, khi bị anh mắng, cãi lại với lí do thật dễ thương “Mèo mà lại”. Cô tự chế thuốc vẽ “thứ bột gì đó đen sì, trông rất sợ...” rồi cất vào lọ với ánh mắt canh chừng; sau đó vui vẻ chạy đi làm những công việc bố mẹ phân công, vừa làm vừa hát, có vẻ vui lắm. Ngay từ những chi tiết đầu tiên của truyện tác giả đã hé mở cho người đọc những điều bí ẩn về thế giới tâm hồn cô bé. Một cô bé hiếu động, hồn nhiên, thông minh, thích tìm tòi khám phá, hay lí sự và cũng thật đáng yêu. 
 Sự xuất hiện của bố con chú Tiến Lê đã hé mở thế giới bí mật đó, đồng thời đẩy câu chuyện đi theo hướng khác. Khi tài năng hội hoạ của em được phát hiện, được mọi người ca ngợi, thán phục và quan tâm đặc biệt. Ta thường thấy tài năng là “mảnh đất màu mỡ” cho sự kiêu căng, ngạo mạn. Nhưng dù được sống trong ánh hào quang của sự thành công, bao nhiêu thay đổi diễn ra, thế mà “chỉ có mặt Mèo là không thay đổi” gương mặt cô bé “lúc nào cũng lem nhem, khi bị anh quát thì xịu xuống, miệng dẩu ra trông rất ngộ”. Cũng qua lời kể của người anh, chúng ta đã biết thái độ của người anh dành cho em rất rõ : Đó là sự ghen ghét đố kị, xa lánh em. Phải chăng, vì quá vô tư mà cô bé không nhận ra sự thay đổi trong tình cảm, thái độ của anh trai ? Hay bé biết mà không thèm để bụng ?. Trước khi đi thi, bé vẫn quan sát anh rất kĩ lưỡng, nhập tâm lời dạy của chú Tiến Lê “ vẽ cái gì thân thuộc nhất với cháu” để rồi mang lại một bất ngờ lớn cho anh trai bằng bức tranh đoạt giải nhất với lời đề tựa “Anh trai tôi”. Qua bức tranh ấy, ta thấy Kiều Phương không chỉ là một cô bé tài năng. Cô còn là một người có tâm hồn trong sáng thánh thiện, và chính sự trong sáng, nhân hậu đó đã giúp người anh soi rõ mình, nhận ra phần hạn chế của mình để tự vươn lên hoàn thiện nhân cách. Quả thật, khi xem tranh người anh đã thực sự lớn lên về tâm hồn.... Đây chính là sự cảm hoá kì diệu của lòng nhân hậu, của nghệ thuật chân chính. Nghệ thuật chân chính đã nâng con người lên tầm cao của chân, thiện, mĩ. Chắc hẳn, khi đọc xong câu chuyện, bạn đọc nào cũng yêu mến và cảm phục Kiều Phương. Học được ở bé tinh thần say mê học tập, cách sống vị tha nhân ái, hồn nhiên trong sáng ...
 Nếu nhân vật người anh được xây dựng chủ yếu qua diễn biến tâm trạng thì Kiều Phương lại được soi chiếu từ điểm nhìn của nhân vật người anh. Nhân vật hiện lên vừa khách quan, vừa cụ thể, chân thực về ngoại hình, cử chỉ, đến thái độ, tình cảm ... chỉ bằng sự liên kết khéo léo, tinh tế của các chi tiết nghệ thuật mà nhà văn Tạ Duy Anh đã làm nổi bật được vẻ đẹp tâm hồn của người em gái- Kiều Phương. Đồng thời cũng gửi gắm vào tác phẩm của mình bức thông điệp về tình cảm gia đình, về tình anh em thân thiết... 
 Theo lời tâm sự của nhà văn Tạ Duy Anh khi kể về quá trình sáng tác tác phẩm. Ông quan niệm, trẻ con có đầy đủ những bản tính của một thiên thần. Đó chính là sự trong sáng, nhạy cảm, sự mong manh và hấp dẫn. Thế nhưng, xã hội loài người đầy rẫy những thói hư tật xấu...hằn lên trong đó rõ nhất là tính đố kị. Chính từ những suy ngẫm trên mà ông cảm thấy phải viết nên một truyện ngắn nào đó mang tính giáo dục, giúp trẻ em hiểu được đố kị là một tật xấu cần tránh xa. Tuy nhiên, để viết nên