Sáng kiến kinh nghiệm - Nâng cao hiệu quả giảng dạy bài lai một cặp tính trạng trong chương trình sinh học 9 THCS bằng phương pháp dạy học tích cực giải quyết vấn đề

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ 
PHÒNG GD&ĐT HUYỆN MƯỜNG LÁT
------------------------------
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
“NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢNG DẠY BÀI LAI MỘT CẶP TÍNH TRẠNG TRONG CHƯƠNG TRÌNH SINH HỌC 9 THCS BẰNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ”
Người thực hiện: Trương Bá Đại
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Nhi Sơn
SKKN thuộc lĩnh mực (môn): Sinh học
THANH HOÁ, NĂM 2016
MỤC LỤC
Trang
PHẦN A: MỞ ĐẦU
1
I. Lí do chọn đề tài:
1
II. Mục đích nghiên cứu:
2
III. Đối tượng nghiên cứu
2
IV. Phương pháp nghiên cứu
3
1. Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết:
3
2. Phương pháp điều tra khảo sát thực tế:
3
3. Phương pháp thu nhập thông tin:
3
4. Phương pháp thống kê, xử lý số liệu.
3
5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
3
PHẦN B: NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
4
I. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:
4
II. Thực trạng của việc sử dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến sinh nghiệm trong quá trình giảng dạy môn sinh học 9 ở trường thcs Nhi sơn.
5
1. Thuận lợi:
5
2. Khó khăn:
5
3. Tình hình sử dụng các PPDH nói chung và phương pháp dạy học giải quyết vấn đề nói riêng trong môn sinh học ở các trường THCS trên địa bàn huyện Mường Lát
6
3.1. Tình hình sử dụng các PPDH trong môn Sinh học trên địa bàn huyện Mường Lát.
6
3.2. Tình hình sử dụng phương pháp giảng dạy bài Lai một cặp tính trạng trong chương trình Sinh học 9 THCS ở huyện Mường Lát
7
3.3. Một số khó khăn gặp phải khi giảng dạy bài “Lai một cặp tính trạng” của giáo viên:
8
III. Các giải pháp thực hiện:
8
1. Các giải pháp:
8
1.1. Sử dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề kết hợp với hệ thống câu hỏi tự lực.
8
1.2. Sử dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề kết hợp với phương pháp đàm thoại ơrixtic:
8
1.3. Sử dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề kết hợp với phiếu học tập.
9
2. Sơ lược về phương pháp dạy học giải quyết vấn đề:
9
3. Vận dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề để giảng dạy bài “Lai một cặp tính trạng” Sinh học 9 THCS.
11
IV. Hiệu quả của việc sử dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề trong quá trình giảng dạy bài “Lai một cặp tính trạng” sinh học 9 thcs.
17
1. Đối tượng nghiên cứu:
17
2. Kết quả nghiên cứu:
18
PHẦN C: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
19
I. Kết luận: 
19
II. Kiến nghị
20
TÀI LIỆU THAM KHẢO
21
MỤC LỤC
21
PHẦN A: MỞ ĐẦU
I. Lí do chọn đề tài:
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu rõ:
“Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.
Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục - đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân người học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học.
 Trong quá trình đổi mới, cần kế thừa, phát huy những thành tựu, phát triển những nhân tố mới, tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm của thế giới; kiên quyết chấn chỉnh những nhận thức, việc làm lệch lạc. Đổi mới phải bảo đảm tính hệ thống, tầm nhìn dài hạn, phù hợp với từng loại đối tượng và cấp học; các giải pháp phải đồng bộ, khả thi, có trọng tâm, trọng điểm, lộ trình, bước đi phù hợp.”
Đối với giáo dục trung học nghị quyết cũng nhấn mạnh: “Giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”.
Để đạt được mục tiêu này yêu cầu ngành giáo dục phải đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. 
Mục đích của việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường học phổ thông là thay đổi lối dạy học truyền thụ một chiều sang phương pháp dạy học tích cực. PPDHTC được dùng với nghĩa là hoạt động, hướng tới việc tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, trong đó phải có sự hợp tác giữa thầy và trò. Muốn đổi mới cách học, phải đổi mới cách dạy. Muốn đổi mới cách dạy giáo viên phải trang bị cho mình cho hệ thống kiến thức phù hợp với phương pháp dạy học tích cực. Để trang bị được những kiến thức đó giáo viên phải được bồi dưỡng đầy đủ về chuyên môn nghiệp vụ. Có bản lĩnh sư phạm vững vàng đề phù hợp với mục tiêu đổi mới.
Theo quan điểm đó là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Sinh học ở trường THCS chúng tôi trên địa bàn huyện Mường Lát - Thanh Hóa, một môn có rất nhiều kiến thức trừu tượng khó lĩnh hội, đặc biệt là các kiến thức mang tính quy luật. Trong đó tập trung chủ yếu ở chương trình Sinh học lớp 9. Vì vậy khi giảng dạy giáo viên phải đẩy mạnh đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực, lấy học sinh là trung tâm, tự tìm tòi và lĩnh hội kiến thức.
Trong toàn bộ chương trình Sinh học 9 bài 2 “Lai một cặp tính trạng” là bài mà giáo viên thường rất lúng túng, phân vân trong việc lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp. Làm sao đó vừa phát huy tính tự học, tự nghiên cứu của học sinh, vừa phù hợp với mục đích đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực. Vì vậy đa số giáo viên thường lựa chọn phương pháp giảng dạy truyền thống nên hiệu quả giảng dạy chưa cao, khả năng lĩnh hội kiến thức của học sinh còn nhiều hạn chế. Nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy, sau một quá trình nghiên cứu, tìm tòi, và dạy thử tại lớp 9 trường THCS chúng tôi trong năm học 2015 - 2016, tôi đã mạnh dạn đưa ra sáng kiến “Nâng cao hiệu quả giảng dạy bài Lai một cặp tính trạng trong chương trình Sinh học 9 THCS bằng phương pháp dạy học tích cực giải quyết vấn đề”
II. Mục đích nghiên cứu:
Đưa ra phương pháp giảng dạy tích cực phù hợp và có hiệu quả để giảng dạy bài 2 “Lai một cặp tính trạng” Sinh học 9 THCS.
III. Đối tượng nghiên cứu
Ngày nay dạy học bằng phương pháp tích cực giải quyết vấn đề có một vai trò hết sức quan trọng trong việc giảng dạy, đặc biệt khi mà Sinh học thông tin đang phát triển mạng với tốc độ mạnh và ứng dụng hết sức rộng rãi. Phương pháp dạy học tích cực giải quyết vấn đề không chỉ dừng lại ở mức độ minh họa mà đã trở thành công cụ nhận thức. Vì vậy tôi chọn nghiên cứu đề tài “Nâng cao hiệu quả giảng dạy bài Lai một cặp tính trạng trong chương trình Sinh học 9 THCS bằng phương pháp dạy học tích cực giải quyết vấn đề”.
 Hiện nay tôi đang làm công tác giảng dạy môn Sinh học và tiến hành thử nghiệm sử dụng phương pháp dạy học tích cực giải quyết vấn đề trong các tiết học Sinh hoc đối với học sinh lớp 9 tại trường Trung học cơ sở Nhi Sơn, bên cạnh đó tôi còn học hỏi kinh nghiệm của các đồng nghiệp trong trường.
IV. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành tốt đề tài tôi đã sử dụng kết hợp một số phương pháp sau:
1. Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết:
Nghiên cứu tài liệu lí luận dạy học môn Sinh học, tài liệu về tâm lí học, lôgic học có liên quan đến đề tài để làm cơ sở định hướng cho quá trình nghiên cứu. Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến chương “Lai một cặp tính”. Nghiên cứu SGK Sinh học 9 nhằm định hướng cho việc thực hiện mục đích nghiên cứu.
2. Phương pháp điều tra khảo sát thực tế:
 Khi chúng ta đưa ra các yêu cầu cho các học sinh tự tìm hiểu, sưu tầm sẽ tạo cho học sinh khả năng tìm hiểu, tích lũy thông tin qua các yêu cầu của giáo viên, tránh tình trang ỉ lại, tạo hứng thú cho các em khi tìm hiểu nội dung bài mới.
5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
 Tiến hành thực nghiệm đề tài để đánh giá tính hiệu quả đối với việc vận dụng kiến thức của phần lai một cặp tính trạng. Từ đó sửa đổi bổ sung và hoàn thiện những thiếu sót của đề tài.
 Ngoài các phương pháp trên tôi còn sử dụng một số phương pháp khác nữa trong quá trình nghiên cứu. 
Tổng hợp điểm của 2 lớp được tôi biểu diễn bằng biểu đồ:
Biểu đồ biểu diễn điểm kiểm tra của 2 lớp TN và ĐC
Nhận xét: 
Qua biểu đồ trên ta thấy; số điểm khá, giỏi ở lớp TN (24), và lớp ĐC (6) có sự chênh lệch nhau rất lớn: Chứng tỏ với phương pháp dạy học giải quyết vấn đề kết hợp với CNTT bằng các bài giảng điện tử học sinh đã lĩnh hội và tiếp thu được nhiều kiến thức với hiệu quả cao.
Số điểm Trung bình ở lớp ĐC (15) lớn hơn rất nhiều so với lớp TN (8): Chứng tỏ với phương pháp truyền thống học sinh mới chỉ tiếp thu kiến thức ở mức độ nhận biết, chưa khắc sâu cũng như vận dụng được nhiều kiến thức Sinh học vào thực tiễn. 
Ở lớp ĐC vẫn còn học sinh yếu (5): Chứng tỏ sự tiếp thu kiến thức của học sinh là chưa đồng nhất ở phương pháp dạy học truyền thống.
PHẦN C: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
I. Kết luận: 
Qua thực tiễn giảng dạy bài “Lai một cặp tính trạng” ở trường THCS chúng tôi tại 2 lớp TN và ĐC. Tôi thu được những kết luận sau:
1. Để phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức mới 
của bài học, giáo viên phải xây dựng được các tình huống có vấn đề. Khi giải quyết được các tình huống có vấn đề này học sinh dễ dàng tiếp thu được nội dung kiến thức của bài học.
4. Muốn sử dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề một cách có hiệu quả giáo viên phải căn cứ vào điều kiện của từng trường, từng miền, từng đối tượng học sinh. Đặc biết phải phối hợp sử dụng dạy học giải quyết vấn đề với nhiều phương pháp dạy học tích cực: Đàm thoại, sử dụng câu hỏi tự lực, phiếu học tập.
5. Để giảng dạy thành công bài “Lai một cặp tính trạng” giáo viên phải là người có tri thức bộ môn sâu rộng, vừa có trình độ sư phạm lành nghề, biết ứng xử tinh tế, sử dụng phương pháp thành thạo.
II. Đề nghị:
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa, ngày 16 tháng 04 năm 2016
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Người viết 
 Trương Bá Đại
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách giáo khoa Sinh học 9, NXB Giáo dục
Sách giáo viên Sinh học 9, NXB Giáo dục
Sách thiết kế bài giảng Sinh học 9, NXB Giáo dục
Đổi mới phương pháp dạy học - báo giáo dục thời đại
Phương pháp dạy học Sinh học - ThS Nguyễn Kim Ngân - ĐH An giang
WWW.Violet.vn, Các đề thi, kiểm tra của các trường THCS.
WWW.School.net.vn
Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên Sinh học.
Tài liệu hướng dẫn về hợp tác trong nhóm nhỏ, của Sở Giáo dục và Đào tạo Thanh Hóa.
 Phát triển các phương pháp học tập tích cực trong môn sinh học, Nguyễn Đức Thanh.
 NCKHSPGD, dự án Việt Bỉ - 
 Bồi dưỡng học sinh giỏi 9 và luyện thi vào lớp 10 chuyên môn Sinh học - Nhà xuất bản đại học Sư phạm.
 Chuẩn kiến thức kỹ năng - Nhà xuất bản giáo dục
 Cùng các tự liêu của các đồng nghiêp.