Giáo án Lịch sử 10 - Tiết 29, Bài 23: Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ Tổ quốc cuối thế kỉ XVIII

Ngày soạn: 1/2/2013
Tiết : 29
 Bài 23 PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC, 
 BẢO VỆ TỔ QUỐC CUỐI THẾ KỈ XVIII.
 (1 tiết)
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: 
Kiến thức: Sau khi học xong bài học yêu cầu HS nắm được:
- TK XVI – XVIII, đất nước bị chia làm 2 miền có chính quyền riêng biệt và hầu như các tập đoàn phong kiến thống trị không còn khả năng thống nhất lại.
- Trước tình trạng khủng hoảng của chế độ phong kiến ở cả 2 miền, nguy cơ chia cắt càng gia tăng, phong trào Tây sơn, đã xoá bỏ tình trạng chia cắt, bước đầu thống nhất lại đất nước.
- Trong quá trình đấu tranh của mình, phong trào Tây Sơn còn hoàn thành thắng lợi 2 cuộc kháng chiến (Chống Xiêm và Thanh) bảo vệ nền độc lập dân tộc, góp thêm những chiến công huy hoàng vào sự nghiệp giữ nước anh hùng của dân tộc
Thái độ: 
- Giáo dục lòng yêu nước đấu tranh cho sự nghiệp bảo vệ toàn vẹn đất nước.
- Tự hào về tinh thần đấu tranh của người nông dân Việt Nam.
Kĩ năng:
- Bồi dưỡng kĩ năng sử dụng bản đồ lịch sử.
- Bồi dưỡng khả năng phân tích, nhận định sự kiện lịch sử.
II. CHUẨN BỊ:
 1. Chuẩn bị của thầy: 
- Tham khảo tài liệu, SGK, SGV.
- Bản đồ Việt Nam có địa danh cần thiết.
- Lược đồ các trận đánh mang tính quyết chiến.
- Một số câu nói của Quang Trung, thơ ca người đương thời nói về Quang Trung.
- Phương án tổ chức: Hoạt động cá nhân, cả lớp.
 2. Chuẩn bị của trò: 
- SGK, đọc trước bài trong SGK.
- Sưu tầm thơ ca GV giới thiệu.
III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC: 6 phút
 1. Ổn định tổ chức lớp:1p Kiểm tra sĩ số, thái độ học tập của HS.
 2. Kiểm tra bài cũ: 5p Những biểu hiện của sự phát triển thủ công nghiệp trong các TK XVI-XVIII?
 3. Giảng bài mới: Cuối TK XVIII, chế độ phong kiến Đàng Ngoài, Đàng Trong đều bước vào giai đoạn khủng hoảng, suy tàn. Phong trào nông dân bùng lên rầm rộ, mở đầu từ ấp Tây Sơn (Bình Định) đã làm nên 2 sự nghiệp lớn: Thống nhất đất nước và đánh bại giặc ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc.
TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY
TL
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
 9’
HĐ1: Cả lớp, cá nhân.
GV: Giới thiệu sơ lược về tình trạng khủng hoảng Đàng Ngoài. 
HỎI: Trong khi chế độ phong kiến Đàng Ngoài khủng hoảng thì ở Đàng Trong, năm 1744 Chúa Nguyễn Phúc Khoát đã làm gì ? Sự kiện này nói lên điều gì?
GV kết luận.
GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được diễn biến chính của phong trào Tây Sơn và vai trò của khởi nghĩa Tây Sơn.
GV đàm thoại với HS về 3 anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ: Gốc họ Hồ, lớn lên gặp lúc Quốc phó Trương Thúc Loan chuyên quyền, nhân dân lầm than cực khổ. Ba anh em đã lên vùng Tây Sơn dựng căn cứ khởi nghĩa. Nam 1771 cả 3 anh em đổi sang họ Nguyễn, dựng cờ chống Trương Thúc Loan, tại Tây Sơn - Bình Định. Khởi nghĩa phát triển dần thành phong trào rộng lớn, đảm nhận sứ mệnh tiêu diệt các tập đoàn phong kiến, thống nhất đất nước.
GV dẫn dắt: Ngoài sự nghiệp thống nhất đất nước phong trào Tây Sơn còn đảm đương nhiệm vụ kháng chiến chống ngoại xâm bảo vệ Tổ quốc.
HĐ1:
HS nắm được: Giữa TK XVIII, chế độ PK ở Đàng Ngoài khủng hoảng trầm trọng: Ruộng đất bị địa chủ chiếm đoạt, thuế khoá nặng nề, quan lại tham nhũng, đời sống nhân dân sa sút nghiêm trọng, phong trào đấu tranh của nông dân bùng lên rầm rộ, tiêu biểu: Nguyễn Danh Phương, Nguyễn Hữu Cầu, Hoàng Công Chất, Lê Duy Nhật (HS cấp II).
HS nhớ lại kiến thức cũ trả lời: Năm 1744 chúa Nguyễn xưng vương, bắt tay xây dựng chính quyền TW, nước ta đứng trước nguy cơ bị chia làm 2 nước. Chính quyền Đàng Trong từ đó cũng lâm vào khủng hoảng suy yếu, đời sống nhân dân cực khổ. Theo một giáo sĩ phương Tây bấy giờ “Gạo đắt như vàng, tình trạng đói khổ bày ra lắm cảnh thương tâm khó tả, các xác chết chồng chất lên nhau”. Phong trào nông dân bùng nổ.
HS theo dõi SGK phát biểu.
HS nghe, ghi nhớ.
I. Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước cuối thế kỉ XVIII:
- Giữa TK XVIII, chế độ phong ở cả Đàng Ngoài và Đàng Trong khủng hoảng sâu sắc ® Phong trào nông dân bùng nổ.
- Năm 1771, khởi nghĩa nông dân bùng nổ ở Tây Sơn (Bình Định).
+ Từ một cuộc khởi nghĩa nhanh chóng phát triển thành phong trào lật đổ chúa Nguyễn ở Đàng Trong..
+ Năm1786 - 1788, nghĩa quân tiến ra Bắc lật đổ tập đoàn Lê-Trịnh, thống nhất đất nước.
7’
7’
HĐ2: 
HĐ cả lớp, cá nhân:
GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được nguyên nhân, diễn biễn, kết quả của cuộc kháng chiến chống quân Xiêm 1785. 
GV bổ sung, kết hợp sử dụng lược đồ chiến thắng Rạch Gầm-Xoài Mút để trình bày về cuộc kháng chiến chống quân Xiêm.
GV yêu cầu HS tường thuật về chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút. 
HĐ cá nhân, cả lớp:
 GV giảng: sau khi đánh thắng quân Xiêm, 1786 Nguyễn Huệ kéo quân ra Bắc tiêu diệt họ Trịnh. Ông tôn phù vua Lê, kết duyên với công chúa Lê Ngọc Hân (con gái Lê Hiển Tông). Sau đó ông về Nam (Phú Xuân). 
 Ở ngoài Bắc, Nguyễn Hữu Chỉnh giúp vua Lê Chiêu Thống phản bội Tây Sơn. Sau khi bị quân Tây Sơn đánh, vua Lê Chiêu Thống đã cầu cứu nhà Thanh. Vua Thanh đã cho 29 vạn quân sang nước ta.
GV yêu cầu HS theo dõi SGK: nguyên nhân , diễn biến, kết quả của cuộc kháng chiến chống quân Thanh. Qua đó thấy được vai trò của Nguyễn Huệ (Quang Trung) và tinh thần dân tộc của nghĩa quân Tây Sơn
GV đoc bài hiểu dụ của vua Quang Trung trong SGK. 
HĐ cá nhân.
HỎI: Cho biết công lao của phong trào Tây Sơn và Nguyễn Huệ.
GV kết luận.
Đàm thoại với HS về vai trò của Nguyễn Huệ trong việc tiêu diệt các tập đoàn phong kiến phản động và trong cuộc kháng chiến chống quân Xiêm, quân Thanh.
HĐ2:
HS theo dõi SGK phát biểu: Nghĩa quân Tây Sơn đã bắt giết 2 chúa là Nguyễn Phúc Dương, Nguyễn Phúc Thuần. Còn lại một người cháu của chúa Nguyễn là Nguyễn Ánh chạy thoát. Trong 2 năm 1782-1783 Nguyễn Huệ đã 2 lần đem quân đánh Nguyễn Ánh ở Gia Định. Cùng đường Nguyễn Ánh đã bỏ chạy sang Xiêm cầu cứu. Vua Xiêm sai tướng đem 5 vạn quân thuỷ bộ tiến sang nước ta, cuối 1784 chiếm gần nửa đất Nam bộ, ra sức cướp phá chuẩn bị tấn công quân Tây Sơn. Tình hình đó, vua Tây Sơn là Thái Đức (Nguyễn Nhạc) sai em là Nguyễn Huệ đem binh thuyền vào Nam chống giặc.
HS tường thuật về chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút -> nói lên những hiểu biết của mình về chiến thắng này: Đây là một thắng lợi lớn tiêu diệt gần 4 vạn quân Xiêm, thể hiện tài tổ chức, cầm quân của Nguyễn Huệ. Chiến thắng này đã khiến “Người Xiêm sau trận thua năm Giáp Thìn 1785 ngoài miệng thì nói khoác nhưng trong bụng thì sợ quân Tây Sơn như sợ cọp”. Chiến thắng đã đập tan mưu đồ xâm lược của quân Xiêm, nêu cao ý thức dân tộc của phong trào Tây Sơn.
HS theo dõi SGK tóm tắt diễn biến cuộc kháng chiến chống quân Thanh, phát biểu: Việc làm của Lê Chiêu Thống chứng tỏ triều đình phong kiến nhà Lê không thể duy trì được nữa. Mặc dù Nguyễn Huệ đã rất cố gắng phù Lê. Trước tình hình đó, Nguyễn Huệ đã lên ngôi Hoàng đế (25-11-1788).
HS thấy được mục tiêu của cuộc tiến quân ra Bắc lần này và ý nghĩa bài hiểu dụ: Thể hiện tinh thần dân tộc cao cả, ý thức quyết tâm bảo vệ độc lập. Bài hiểu dụ đã cổ vũ, tạo khí thế quyết tâm chiến đấu của nghiã quân Tây Sơn. Sau 5 ngày hành quân thần tốc, ngày 5 Tết nghĩa quân thắng lợi ở Ngọc Hồi - Đống Đa.
HS dựa vào phần kiến thức vừa học trả lời.
II. Các cuộc kháng chiến ở
cuối Thế kỉ XVIII:
1. Kháng chiến chống quân Xiêm (1785):
- Nguyễn Ánh cầu viện quân Xiêm ® 5 van quân Xiêm vào nước ta.
- Năm 1785 Nguyễn Huệ đã tổ chức trận đánh phục kích Rạch Gầm-Xoài Mút (trên sôngTiền tỉnh Tiền Giang) đánh tan quân Xiêm, Nguyễn. Ánh phải chạy sang Xiêm.
2. Kháng chiến chống quân Thanh (1789 ):
- Vua Lê Chiêu Thống cầu viện nhà Thanh -> 29 vạn quân Thanh kéo sang nước ta.
- Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế (hiệu Quang Trung), chỉ huy quân tiến ra Bắc.
- Mùng 5 tết 1789, nghĩa quân Tây Sơn giành chiến thắng vang dội ở Ngọc Hồi-Đống Đa, tiến vào Thăng Long đánh bại hoàn toàn quân xâm lược.
- Phong trào Tây Sơn đã bước đầu hoàn thành sự nghiệp thống nhất đất nước và bảo vệ Tổ quốc.
6’
4’
HĐ3:
HĐ cả lớp, cá nhân.
GV: Vương triều Tây Sơn thành lập nhưng không giải quyết các yêu cầu lịch sử, phong trào khởi nghĩa vẫn tiếp tục.
Trình bày tiếp sự kiện Nguyễn Huệ lên ngôi 1788.
GV yêu cầu HS theo dõi SGK tìm hiểu các chính sách của vua Quang Trung. 
GV nhận xét, bổ sung, kết luận Minh hoạ về chính sách đối ngoại của Quang Trung: Sau khi đánh tan 29 vạn quân Thanh, Quang Trung cử Ngô văn Sở và Phan Huy Ích sang Trung Quốc cầu phong, lập lại hoà bình, xây dựng đất nước. Nhà Thanh đã giảng hoà, phong Vương và gởi quà tặng cho Quang Trung.
HĐ cá nhân.
HỎI: Em có nhận xét gì về những viêïc làm của Quang Trung?
HĐ Củng cố kiến thức: Vai trò của Nguyễn Huệ và phong trào Tây Sơn.
HĐ3:
HS nghe, ghi chép.
HS theo dõi SGK phát biểu.
HS nghe, ghi chép.
HS suy nghĩ trả lời: Những chính sách của Quang Trung mang tính chất tiến bộ, thể hiện ý tưởng mới của một ông Vua muốn thực hịên những chính sách cải cách. Nhưng những chính sách tiến bộ của ông chưa có ảnh hưởng lớn trên phạm vi cả nước. Năm 1792, Quang Trung đột ngột qua đời, sự nghiệp thống nhất đất nước, đưa đất thoát khỏi khủng hoảng chưa thành.
III. Vương triều Tây Sơn:
- Năm 1778, Nguyễn Nhạc xưng Hoàng đế (hiệu Thái Đức) ® Vương triều Tây Sơn thành lập.
- Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế (Quang Trung), thống trị vùng đất Thuận Hoá trở ra Bắc.
- Chính sách của Quang Trung:
 + Thành lập chính quyền các cấp, kêu gọi nhân dân khôi phục sản xuất.
 + Lập lại sổ hộ khẩu, tổ chức lại quân đội, giáo dục, thi cử, (dịch chữ Hán ra chữ Nôm để làm tài liệu dạy học).
 + Đối ngoại: Hoà hảo với nhà Thanh, quan hệ với Lào và Chân Lạp rất tốt đẹp.
- Năm 1792, Quang Trung qua đời.
- Năm 1802, Nguyễn Ánh tấn công, các vương triều Tây Sơn lần lượt sụp đổ.
4. Dặn dị: 3 phút
- Học bài câu hỏi 1, 2, 3 SGK - Tr120.
- Đọc trước bài 24: TÌNH HÌNH VĂN HOÁ Ở CÁC THẾ KỈ XVI - XVIII.
- Bài tập về nhà: Sưu tầm tranh ảnh về những công trình nghệ thuật các TK XVI - XVIII.
IV. RÚT KINH NGHIỆM: