Biện pháp nâng cao khả năng cảm thủ văn học cho trẻ 5-6 tuổi

Phần I
Phần mở đầu
I. Lý do chọn đề tài:
	Văn học là người bạn không thể thiếu đối với trẻ thơ nhất là lứa tuổi mẫu giáo. Nó đem lại cho trẻ những hiểu biết đầu tiên về cuộc sống xung quanh. Văn học nuôi dưỡng và phát triển ở trẻ trí tưởng tượng, sáng tạo nghệ thuật. Vì vậy việc đem tác phẩm văn học đến cho trẻ là một việc rất quan trọng và cần thiết. Đối với trẻ mẫu giáo, quá trình được tiếp xúc với tác phẩm văn học phải từ dễ đến khó, từ dơn giản đến phức tạp, để từ đó trẻ bộc lộ khả năng cảm thụ văn học của mình. Khả năng cảm thụ đó là sự phát triển trực tiếp của trẻ về các lĩnh vực: Nhận thức – ngôn ngữ - tình cảm xã hội. Tuy nhiên khi đưa tác phẩm đến cho trẻ đòi hỏi người giáo viên phải có những suy nghĩ sáng tạo và lựa chọn những tác phẩm hay phù hợp với lứa tuổi, có ý nghĩa giáo dục trẻ để từ đó đưa ra những phương pháp, biện pháp thích hợp nhằm giúp trẻ phát triển tốt khả năng cảm thụ tác phẩm văn học.
	Trong năm học này, tôi thường xuyên thăm lớp dự giờ khối 5 tuổi. Tôi thấy đa số trẻ từ lớp nhỡ chuyển lên và trẻ đều đã được làm quen với một số tác phẩm văn học ở khối nhỡ. Song không vì thế mà đa số trẻ đều cảm nhận được cái hay cái đẹp trong mỗi tác phẩm văn học. Do đó trong quá trình giảng dạy cũng như việc truyền thụ những kiến thức kỹ năng cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học tôi thấy: Khả năng cảm thụ văn học của trường tôi nói chung và khối 5 tuổi nói riêng, vẫn còn nhiều hạn chế, kết quả trên tiết học chỉ đạt 50-60%. Với kết quả trên, bản thân tôi thấy mình cần phải chỉ đạo giáo viên có những biện pháp cụ thể nhằm giúp trẻ phát triển tốt khả năng cảm thụ văn học theo hướng đổi mới. Đó là lý do tôi chọn đề tài: “ Biện pháp nâng cao khả năng cảm thụ văn học cho trẻ 5-6 tuổi.
II. Phạm vi, đối tượng, mục đích của đề tài:
	a. Phạm vi
 - Trường mầm non
	b. Đối tượng
 - Trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
	c. Mục đích của đề tài
 - Biện pháp nâng cao khả năng cảm thụ văn học cho trẻ 5-6 tuổi
Phần II
Nội dung đề tài
I. Cơ sở lý luận của đề tài:
 - Trường mầm non Tân phong là một trường đồng bằng trình độ dân trí của người dân cò thấp, điều kiện kinh tế xã hội còn gặp nhiều khó khăn, việc đầu tư hỗ trợ xây dựng về cơ sở vật chất phục vụ cho các hoạt động còn hạn chế, đồ dùng đồ chơi trang thiết bị phục vụ cho môn học còn chưa đáp ứng với chương trình đổi mới hiện nay. Vì vậy đứng trước khó khăn trên bằng vốn hiểu biết của mình tôi luôn tự học hỏi kinh nghiệm để tìm những sáng kiến hay, nhằm khắc phục khó khăn đó. Tôi đã dùng biện pháp kết hợp với trường tiểu học và trực tiếp phối hợp với các ban ngành đoàn thể ở địa phương, vận động phụ huynh học sinh ủng hộ cơ sở vật chất, đồ dùng, đồ chơi phục vụ cho việc giảng dạy và học tập cho môn học tốt hơn.
II. Những biện pháp:
Khảo sát khả năng cảm thụ văn học của trẻ trên tiết học
 - Ngay từ đầu năm học. Tôi nhắc nhở giáo viên phải đặc biệt quan tâm đến đặc điểm tâm sinh lý của trẻ cũng như khả năng chú ý, tiếp thu bài của trẻ trên tiết học trong hoạt động làm quen với tác phẩm văn học. Qua quá trình giảng day giáo viên tìm hiểu và khảo sát khả năng cảm thụ văn học của trẻ thông qua việc kể cho trẻ nghe một câu truyện, hoặc đọc cho trẻ nghe một bài thơ ngắn. Sau đó cho từng trẻ nói lại nội dung câu chuyện, bài thơ. Kết quả đạt như sau:
	+ 50% trẻ nhớ và nói được nội dung câu truyện , bài thơ.
	+ 50% trẻ chỉ nhớ một phần nội dung câu truyện, bài thơ.
 - Từ đó giáo viên cần chú ý nhiều hơn đến những trẻ mà khả năng cảm thụ văn học còn chậm như: cháu Đức Anh học lớp 5T A. Hồng Nhung, Lê Chiến lớp 5TB….Qua đó giáo viên phải thường xuyên cho trẻ tiếp xúc với tác phẩm văn học ở mọi lúc mọi nơi. Việc làm này cũng góp phần giúp trẻ đến gần với văn học hơn và có thể nâng cao khả năng cảm thụ văn học của trẻ.
	2. Nghiên cứu kỹ tác phẩm.
 - Để tiết học đạt kết quả cao thì trước hết giáo viên phải xác định rõ mục đích – yêu cầu của tác phẩm và phải thuộc tác phẩm. Từ đó đưa ra nội dung giáo dục phù hợp với cốt truyện, phù hợp với lứa tuổi của trẻ. Bên cạnh đó giáo viên phải chú ý đến giọng kể của mình, kể diễn cảm, đúng ngữ điệu của từng nhân vật trong truyện, thể hiện nét mặt cử chỉ, tư thế phù hợp với diễn biến của câu truyện thì mới thu hút sự chú ý của trẻ. Giọng đọc, giọng kể của cô nhịp nhàng, đúng nhịp điệu sẽ giúp trẻ hiểu sâu sắc hơn về nội dung bài thơ, câu truyện và khả năng cảm thụ văn học của trẻ cũng được nâng cao.
 - Muốn cho trẻ làm quen với một tác phẩm văn học ( dù là một câu chuyện hay một bài thơ) thì giáo viên phải luôn dành thời gian để đọc tác phẩm nhiều lần. Vì vậy khi tôi dạy một tiết mẫu về văn học, tôi luôn tự tin và tin rằng mình cũng đã phần nào góp phần nâng cao khả năng cảm thụ tác phẩm văn học của trẻ qua giọng đọc, giọng kể của mình.
	3. Hình thức cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học.
- Để hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học, dù là thơ hay truyện. Muốn đạt kết quả cao thì việc đầu tiên giáo viên phải chuẩn bị tốt đồ dùng dạy học, đồ dùng đẹp hấp dẫn sẽ thu hút sự chú ý của trẻ. Trước đây giáo viên thường sử dụng tranh minh hoạ làm đồ dùng chính trong hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học. Song với hình thức đổi mới hiện nay, việc sử dụng tranh minh hoạ vào tiết học ít gây sự chú ý, tò mò của trẻ. Vì vậy giáo viên đã sử dụng mô hình rối để tiết dạy thêm phong phú đa dạng hơn. 
* Đơn giản là rối dẹt:
- Với câu truyện “Món quà của cô giáo” thì tôi hướng dẫn giáo viên vẽ hình các nhân vật trong truyện lên bìa giấy cứng hay trên gỗ mỏng có gắn đế. Khi sử dụng giáo viên buộc một sợi dây vào đế con rối rồi di chuyển sợi dây theo lời kêt của câu truyện. Với bài thơ “Chiếc cầu mới” bằng động tác kéo dây ở đế các nhân vật rối hình sẽ di chuyển theo từng nhịp điệu của bài thơ điều này gây được sự chú ý của trẻ.
* Sử dụng nghệ thuật múa rối:
- Việc sử dụng rối trong tiết học gây được sự chú ý, tò mò của trẻ tạo điều kiện cho trẻ tiếp cận với nghệ thuật múa rối, một môn nghệ thuật truyền thống của dân tộc.
- Với câu truyện “Quả bầu tiên” giáo viên sử dụng mô hình sân khấu là một khu vườn nhỏ, có ngôi nhà, cây….. nhân vật trong truyện được cách điệu hoá. Lão nhà giàu đầu đội khăn xếp, mặc áo the ria mép vểnh. Khi tôi dạy tiết truyện mẫu phải sử dụng rối, tôi dùng cánh tay lồng vào con rối, điều khiển con rối bằng ba ngón tay: ngón cái, trỏ, giữa sao cho những cử chỉ phù hợp với lời thoại trong truyện….. ví dụ: khi cậu bé ôm ấp vỗ về con én nhỏ tôi dùng ngón cái và ngón giữa khít lại với nhau làm động tác ôm ấp hoặc khi cậu bé tung con én nhỏ lên trời thì tôi tung hai ngón cái và ngón giữa hết tầm. Với những câu truyện có nhiều nhân vật như “Ba cô gái, cáo thỏ gà trống” thì tôi phải phối hợp với giáo viên khối lớp đó để dàn dựng thành một tiết mục rối hoàn chỉnh. Nhờ việc sử dụng nghệ thuật rối trong tiết học mà số trẻ có khả năng cảm thụ tác phẩm văn học đạt cao, đa số trẻ nhớ được nội dung câu truyện, lời thoại của các nhân vật trong truyện và qua đó trẻ biết nhận xét đánh giá tính cách của nhân vật trong truyện như ai là người xấu? Ai là người tốt.
* Trò chơi đóng kịch:
- Là hoạt động giúp trẻ phát triển trí nhớ và giáo dục trẻ tinh thần tập thể. Qua hoạt động đóng kịch trẻ truyền đạt lại nội dung câu truyện, làm sống lại tâm trạng, hành động ngôn ngữ hội thoại của các nhân vật trong truyện, đồng thời trẻ biết thể hiện tình cảm và đánh giá các nhân vật trong truyện. Khi đóng kịch trẻ dễ dàng nắm được nội dung, ý nghĩa của tác phẩm, nắm được tính liên tục của câu truyện, điều này góp phần đẩy mạnh sự phát triển tư duy, cảm thụ tác phẩm một cách sâu sắc ở trẻ. Để đạt được điều đó thì trước khi cho trẻ đóng kịch giáo viên phải cho trẻ ôn lại nội dung câu truyện và đàm thoại với trẻ về nội dung. Giúp trẻ hiểu sâu hơn về nội dung truyện và lời thoại của các nhân vật trong truyện. Để từ đó trẻ biết thể hiện những sắc thái khác nhau về ngữ điệu, tính cách tâm trạng của các nhân vật trong truyện. Muốn vậy cô giáo phải tham khảo thêm một số kịch bản đã được biên soạn sẵn như “Chú dê đen, mèo đi câu cá”. Nhằm giúp trẻ phân biệt được giọng điệu lời nói của các nhân vật. Qua đó trẻ khắc hoạ được tính cách nhân vật ví dụ như: dê đen dũng cảm, dê trắng nhút nhát, chó sói nhát gan….
Để trẻ nhớ được ngôn ngữ, lời thoại của các nhân vật trong truyện để đóng kịch thì trước hết cho trẻ nhắc lại lời thoại của nhân vật sau đó cho trẻ đóng vai theo tổ hoặc nhóm. Ví dụ trong truyện “Chú dê đen” cho tổ 1 làm dê trắng, tổ 2 làm dê đen, tổ 3 làm cho sói để trẻ tự thể hiện hành động, điệu bộ của nhân vật cho quen và thành thạo. Sau đó phân vai cho từng trẻ theo vai của các nhân vật trong truyện và cho trẻ nhắc lại lời thoại của nhân vật trong truyện mà trẻ sẽ đóng. Lúc này cô giáo là người dẫn truyện và trẻ tự diễn theo nội dung câu truyện. Khi trẻ diễn xong lên cho trẻ tự nhận xét về vai diễn của mình, của bạn, từ đó trẻ xác định được thái độ của trẻ đối với nhân vật trong truyện là yêu hay ghét. 
Trò chơi đóng kịch thực sự giúp trẻ cảm nhận tác phẩm văn học một cách sâu sắc và để đạt được điều đó thì việc trang trí sân khấu và hoá trang cho trẻ rất quan trong, với câu truyện “Chú dê đen” tôi làm sân khấu bằng 2 cột trụ, rồi vẽ cảnh khu rừng phù hợp với câu truyện.
Bên cạnh việc làm mô hình sân khấu thì việc hoá trang cho trẻ đóng kịch cũng rất cần thiết. Với những câu truyện có lão nhà giầu tên địa chủ như truyện “Quả bầu tiên, cây tre trăm đốt”. Thì lên gắn hoặc vẽ râu mép vểnh cho trẻ tạo lên một khuôn mặt gian dối hoặc với những nhân vật gắn liền việc đội mũ thì cho trẻ đội mũ như mũ dê đen, dê trắng, chó sói, gà trống…..
Việc hoá trang và bố trí sân khấu phù hợp, trang phục đẹp sẽ giúp trẻ tự tin khi nhập vai tạo cho trẻ hứng thú hơn với từng vở diễn.
	4. Tạo môi trường cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học:
- Để giúp trẻ nâng cao khả năng cảm thụ văn học thì việc tạo cơ hội cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học phải thường xuyên. Ngay từ đầu năm học BGH nhà trường phối hợp tổ chức họp phụ huynh trao đổi đóng góp, sưu tầm các sách văn học, các hoạ báo, tập chí, lịch cũ, nguyên liệu cho trẻ tự làm sách để xây dựng một “Góc thư viện” mang nội dung văn học, tại “Góc thư viện” trẻ được xem các tranh truyện, tạp chí, hoạ báo. Sau đó cô kể truyện cho trẻ nghe về nội dung những câu truyện như “dê con biết nhận lỗi, gà cánh tiên” hướng dẫn trẻ cách tri giác các tranh truyện đó dần dần trẻ có thể tự đọc. Tất nhiên có thể lúc đầu trẻ đọc theo trí nhớ, trẻ nhớ về nội dung câu truyện cô đã kể rồi tự kể khớp với nội dung câu truyện mà trẻ tri giác. 
- ở góc thư viện giáo viên thường để các minh hoạ truyện mà trẻ đã được nghe đặt hoặc treo không thứ tự. Sau đó yêu cầu trẻ tự xếp lại sao cho đúng theo trình tự câu truyện, và kể lại theo nội dung các bức tranh hoặc giáo viên có thể chuẩn bị một số tranh ghép rời và cho trẻ chơi ghép tranh. Sau đó trẻ kể về nội dung bức tranh vừa ghép được hoặc có thể cho trẻ tô theo nét in mờ dưới mỗi nhân vật trong truyện như: lão nhà giầu trong truyện “Cây tre trăm đốt” người anh trong câu truyện “Hai anh em” cậu bé trong truyện “Quả bầu tiên”. Qua đó trẻ phân biệt được đâu là người tốt đâu là người xấu. Hình thức này giúp trẻ nhớ lại từng nhân vật trong mỗi truyện và nhớ lại tính cách của từng nhân vật.
III. Kết quả đạt được:
Chất lượng khảo sát trẻ:
Môn
Khảo sát đầu năm
Khảo sát cuối năm
So sánh
Thơ
Hứng thú: 65%
Hiểu nội dung: 65%
Thuộc tác phẩm: 70%
Đọc diễn cảm: 62%
Hứng thú: 85%
Hiểu nội dung: 90%
Thuộc tác phẩm: 95%
Đọc diễn cảm: 78%
Tăng 20%
Tăng 25%
Tăng 25%
Tăng 16%
Truyện
Hứng thú: 75%
Hiểu nội dung: 60%
Kể diễn cảm: 35%
Hứng thú: 95%
Hiểu nội dung: 90%
Kể diễn cảm: 45%
Tăng 20%
Tăng 30%
Tăng 10%
Đánh giá chung:
- Sau khi áp dụng một số biện pháp cho trẻ cảm thụ văn học trong năm học đã cho thấy:
	+ Trẻ thông minh sáng tạo hơn khi học các tiết văn học.
	+ Trẻ thích được đóng kịch.
	+ Trẻ thích đọc thơ kể truyện.
	+ Trẻ ghi nhớ thuộc thơ truyện lâu hơn.
	+ Trẻ có khả năng tự sáng tạo và thể hiện tính cách nhập vai một cách linh hoạt.
	+ Biết kể truyện sáng tạo, kể theo trí tưởng tượng một cách phong phú và đa dạng.
IV. Bài học kinh nghiệm:
Với những biện pháp và kết quả nêu trên bản thân tôi tự rút ra những bài học kinh nghiệm sau:
Ngay từ đầu năm học giáo viên phải nắm được đặc điểm tâm sinh lý của trẻ 
Luyện tập giọng đọc, giọng kể sao cho diễn cảm, thể hiện được nét mặt, cử chỉ, điệu bộ của các nhân vật trong truyện.
Sử dụng tốt mô hình rối, rối dẹt, rối tay…..
Tham khảo thêm một số kịch bản đã được biên soạn sẵn và tập cho trẻ đóng kịch.
Tích cực làm đồ dùng, đồ chơi theo chủ đề, đồ dùng minh hoạ cần phong phú, đa dạng hấp dẫn. Giáo viên phải sử dụng khoa học gọn gàng đúng lúc. 
Tham mưu tốt với phụ huynh hỗ trơn thêm một số tranh truyện sách báo, tạp chí.
Thường xuyên học hỏi đồng nghiệp tham khảo thêm một số tài liệu liện quan đến việc cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học. Để từ đó tổ chức tốt hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học.
Phần III
Kết luận
 	Nâng cao khả năng cảm thụ văn học cho trẻ mẫu giáo là một vấn đề hết sức quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách của trẻ. Hình thức tổ chức cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học phong phú, đa dạng sẽ giúp trẻ toàn diện về mọi mặt: Nhận thức, ngôn ngữ - tình cảm xã hội.
 Qua những bài thơ câu chuyện trẻ biết yêu cái đẹp của tự nhiên và con người, biết phân biệt cái thiện và cái ác, đem lại cho trẻ những hiểu biết đầu tiên về cuộc sống xung quanh. Đồng thời trẻ biết nhập vai với những nhân vật trong câu chuyện, bài thơ.
 Ngoài ra văn học còn giúp trẻ phát triển trí tưởng tượng sáng tạo nghệ thuật, và là một trong những hoạt động cần thiết trong việc hình thành nhân cách cho trẻ.
* ý kiến đề xuất:
 - Đề xuất với phòng giáo dục hỗ trợ đồ dùng, đồ chơi trang thiết bị, sách tranh truyện cho các trường mầm non để việc chăm sóc giáo dục trẻ được thuận lợi, tạo điều kiện cho trẻ phát triển toàn diện đức, trí, thể , mỹ. Giúp trẻ có tiền đề vững chắc vào trường tiểu học.
 Tân phong, ngày 08 tháng 5 năm 2009
 Người viết 
 Nguyễn Thị Hải Hằng