Bài giảng Ngữ Văn 8 - Tiết 94+95: Văn bản Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn)

HỊCH TƯỚNG SĨ 
 ( Trần Quốc Tuấn ) 
NGỮ VĂN 8 
Tiết 94, 95 Văn bản: 
2 
QUI ƯỚC CÁCH GHI BÀI: 
Các em sẽ ghi tất cả các đề mục hoặc nội dung có biểu tượng bàn tay cầm cây bút ( cột bên trái) 
 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
 Trần Quốc Tuấn 
 I. Tìm hiểu chung 
1. Tác giả 
-Trần Quốc Tuấn (1231 ? -1300) tước Hưng Đạo Vương là 1 danh tướng kiệt xuất thời Trần 
 -Là người có phẩm chất cao đẹp, văn võ song toàn và có công lao lớn trong 2 cuộc kháng chiến chống quân Mông-Nguyên 
 - Ông được nhân dân tôn là “Đức thánh Trần” và lập đền thờ ở nhiều nơi. 
 
4 
Tượng đài Trần Quốc Tuấn ở Nam Định 
Tượng đài Trần Quốc Tuấn ở Trường Sa 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
 Trần Quốc Tuấn 
2.Tác phẩm 
a. Hoàn cảnh sáng tác 
-Tên chữ Hán: “Dụ chư tỳ tướng” 
-Ra đời trước cuộc kháng chiến chống Mông-Nguyên lần thứ 2 (1285) nhằm nêu cao quyết tâm đánh giặc, thắng giặc. 
 I. Tìm hiểu chung 
1. Tác giả 
Hịch 
b. Thể loại: 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
 Trần Quốc Tuấn 
 
*So sánh giữa hịch và chiếu 
HỊCH 
CHIẾU 
 Dùng để cổ vũ, kêu gọi, khích lệ tinh thần, cũng có khi khuyên nhủ, răn dạy thần dân và người dưới quyền. 
- Giống nhau: Thể văn nghị luận, kết cấu chặt chẽ, lập luận sắc bén, viết bằng văn xuôi hoặc văn vần. Dùng để ban bố công khai do vua, tướng lĩnh biên soạn. 
- Khác nhau về chức năng 
Dùng để ban bố mệnh lệnh. 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
 Trần Quốc Tuấn 
2.Tác phẩm 
a. Hoàn cảnh sáng tác 
 I. Tìm hiểu chung 
1. Tác giả 
b. Thể loại: 
Hịch 
c. Bố cục: 
-Phần 1: Từ đầu “còn lưu tiếng tốt!” 
-Phần 2: Từ “Huống chi” đến “cũng vui lòng.” 
-Phần 3: Từ “Các ngươi” đến “có được không?” 
Nêu gương các trung thần nghĩa sĩ trong sử sách. 
Tội ác của kẻ thù và nỗi lòng của chủ tướng. 
 Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai. 
Nêu nhiệm vụ cụ thể khích lệ tinh thần chiến đấu của tướng sĩ. 
4 phần 
- Phần 4: Còn lại 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
 Trần Quốc Tuấn 
 
1.Nêu gương các trung thần nghĩa sĩ. 
 II. Tìm hiểu văn bản 
 Khích lệ lòng trung quân ái quốc của các tướng sĩ. 
Kỉ Tín, Do Vu, Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang, Xích Tu Tư 
Dự Nhượng, Kính Đức 
Thân Khoái 
 Họ sẵn sàng hi sinh vì vua, vì nước, không sợ hiểm nguy, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
 Trần Quốc Tuấn 
 
2.Tố cáo tội ác của kẻ thù và nỗi lòng của chủ tướng. 
1.Nêu gương các trung thần nghĩa sĩ 
a.Tội ác của kẻ thù 
-Đi lại nghênh ngang 
- Uốn lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình 
-Đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ 
-Đòi ngọc lụa, thu bạc vàng, vét của kho. 
 II. Tìm hiểu văn bản 
=> Sử dụng những hình ảnh ẩn dụ, so sánh, giọng điệu mỉa mai, châm biếm lột tả sự ngang ngược, tham lam, tàn bạo của kẻ thù. 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
 Trần Quốc Tuấn 
 
2.Tố cáo tội ác của kẻ thù và nỗi lòng của chủ tướng 
1.Nêu gương các trung thần nghĩa sĩ 
a.Tội ác của kẻ thù 
b. Nỗi lòng của chủ tướng 
* Ngôn từ: 
- Gợi hình, gợi cảm: ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, 
- Các động từ mạnh: xả, lột, nuốt, uống. 
-Dùng điển cố: trăm thân phơi ngoài cỏ, nghìn xác gói trong da ngựa. 
“Ta thường tới bữa quên ăn , nửa đêm vỗ gối ; ruột đau như cắt , nước mắt đầm đìa ; chỉ căm tức chưa xả thịt lột da , nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ , nghìn xác này gói trong da ngựa , ta cũng vui lòng ”. 
 II. Tìm hiểu văn bản 
Em hãy cảm nhận về nét đẹp trong cách sử dụng ngôn từ ở đoạn văn trên? 
- Hàm súc: quên ăn, chưa xả thịt, 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
 Trần Quốc Tuấn 
 
2.Tố cáo tội ác của kẻ thù và nỗi lòng của chủ tướng 
a.Tội ác của kẻ thù 
b. Nỗi lòng của chủ tướng 
* Ngôn từ: 
*Biện pháp nghệ thuật : Nói quá, liệt kê, so sánh 
*Lối văn : Biền ngẫu 
* Giọng điệu : Thống thiết 
“Ta thường tới bữa quên ăn , nửa đêm vỗ gối ; ruột đau như cắt , nước mắt đầm đìa ; chỉ căm tức chưa xả thịt lột da , nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ , nghìn xác này gói trong da ngựa , ta cũng vui lòng ”. 
 II. Đọc – Tìm hiểu văn bản 
Ngoài vẻ đẹp về ngôn từ, đoạn văn trên còn hấp dẫn bởi điều gì? 
* Cách lập luận : Thuyết phục 
 Lòng căm thù giặc cùng niềm uất hận đến tột độ 
 Trần Quốc Tuấn là một tấm gương. 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
 Trần Quốc Tuấn 
 
12 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
Trần Quốc Tuấn 
3. Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai 
a. Phê phán những thái độ và hành động sai trái của tướng sĩ 
*Mối ân tình giữa chủ soái và tướng sĩ 
“Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm; quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy thì ta cho thuyền, đi bộ thì ta cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười. Cách đối đãi so với Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngày trước cũng chẳng kém gì.” 
 II. Tìm hiểu văn bản 
- Mối ân tình vào sinh ra tử, đồng cam cộng khổ. 
- Dựa trên quan hệ chủ- tướng: Giọng nghiêm khắc 
- Dựa trên quan hệ cùng cảnh ngộ: Giọng chân thành, ân cần 
=> Nhắc nhở, khích lệ ý thức, trách nhiệm, nghĩa vụ của tướng sĩ đối với vua, với nước. 
 
13 
Tiết 94, 95 - Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
Trần Quốc Tuấn 
3. Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai 
a. Phê phán những thái độ và hành động sai trái của tướng sĩ 
*Mối ân tình giữa chủ và tướng 
*Phê phán những biểu hiện sai trái 
-Sự bàng quang, thờ ơ: 
+Chủ nhục => không biết lo 
+Nước nhục=>không biết thẹn 
+Hầu giặc => không biết tức 
+Nghe nhạc, đãi yến ngụy sứ 
=> không biết căm 
-Sự ăn chơi hưởng lạc: chọi gà, đánh bạc, vui vườn ruộng, quyến luyến vợ con, lo làm giàu, ham săn bắn, thích rượu ngon, mê tiếng hát 
=>Dẫn đến hậu quả khó lường 
Phê phán nghiêm khắc lối sống cầu an hưởng lạc, thờ ơ, vô trách nhiệm 
 II. Tìm hiểu văn bản 
 
Tiết 94,95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
Trần Quốc Tuấn 
3. Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai 
-Ta cùng các ngươi sẽ bị bắt 
-Thái ấp không còn, bổng lộc cũng mất 
-Thân kiếp chịu nhục, tiếng dơ khôn rửa, tên xấu còn lưu 
-Gia quyến tai nạn, vợ con khốn 
-Xã tắc tổ tông bị giày xéo, phần mộ bị quật lên 
=> Nước mất nhà tan 
 II. Tìm hiểu văn bản 
a. Phê phán những thái độ và hành động sai trái của tướng sĩ 
*Mối ân tình giữa chủ và tướng 
*Phê phán những biểu hiện sai trái 
Phê phán nghiêm khắc lối sống cầu an hưởng lạc, thờ ơ, vô trách nhiệm 
* Hậu quả: 
Nước mất nhà tan 
 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
Trần Quốc Tuấn 
b. Những hành động nên làm 
-Đề cao cảnh giác 
- Huấn luyện quân sĩ 
- Tập dượt cung tên 
-Kết quả: 
+Thái ấp vững bền, bổng lộc được hưởng thụ 
+Gia quyến êm ấm gối chăn, vợ con bách niên giai lão 
+Tổ tiên được tế lễ, thờ cúng 
+Trăm năm sau còn lưu tiếng thơm 
=> Nêu cao tinh thần tự giác, tích cực rèn luyện ý chí, sẵn sàng chiến đấu, hi sinh vì đất nước 
 II.Tìm hiểu văn bản 
3. Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai 
a. Phê phán những thái độ và hành động sai trái của tướng sĩ 
 
2.Tố cáo tội ác của kẻ thù và nỗi lòng của chủ tướng. 
1.Nêu gương các trung thần nghĩa sĩ 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
Trần Quốc Tuấn 
3. Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai. 
4. Nhiệm vụ cấp bách, khích lệ tinh thần chiến đấu 
+Học tập và rèn luyện theo “Binh thư yếu lược” 
 II. Tìm hiểu văn bản 
 Động viên ý chí và thái độ dứt khoát, cương quyết và quyết tâm chiến đấu của các tướng sĩ. 
 
Tiết 94, 95 Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ 
2.Nội dung: 
	Phản ánh tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, thể hiện qua lòng căm thù giặc, ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược. 
1.Nghệ thuật: 
- Đây là áng văn chính luận, sự kết hợp lập luận chặt chẽ, sắc bén, lời văn thống thiết, có sức lôi cuốn mạnh. 
- Nghệ thuật so sánh, liệt kê, nói quá, 
Trần Quốc Tuấn 
III. Tổng kết 
Nêu đặc sắc nghệ thuật và nội dung của văn bản? 
 
SƠ ĐỒ TƯ DUY 
19 
HƯỚNG DẪN HỌC BÀI: 
Học bài : Nắm nghệ thuật và nội dung văn bản 
Chuẩn bị bài “Nước Đại Việt ta”