Giáo án Vật lý 9 - Tiết 31, Bài 31: Hiện tượng cảm ứng điện từ - Nguyễn Thanh Phương

Ngày soạn: 
Tiết thứ: 31, Tuần 16
Tên bài dạy
BÀI 31 HIỆN TƯỢNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ
I. Mục tiêu
1. Kiến thức
- Tiến hành được thí nghiệm dùng nam châm vĩnh cửu hoặc nam châm điện để tạo ra dòng điện cảm ứng.
- Mô tả được cách làm xuất hiện dòng điện cảm ứng trong cuộn dây dẫn kín bằng nam châm vĩnh cửu hoặc nam châm điện.
- Sử dụng đúng được hai thuật ngữ: dòng điện cảm ứng và hiện tượng cảm ứng điện từ.
2. Kỹ năng:
- Rèn kỹ năng bố trí lắp đặt thí nghiệm với các dụng cụ đã cho.
- Rèn kỹ năng sử dụng ngôn ngữ Vật lý một cách chính xác.
3. Thái độ:- Tích cực học tập. Tinh thần hợp tác trong nhóm.
II. Chuẩn bị
1. Thầy:- Một điamô xe đạp có lắp bóng đèn; một điamô xe đạp đã bóc một phần vỏ ngoài đủ nhìn thấy nam châm và cuộn dây ở trong.
- Một biến thế nguồn (3V), một cuộn dây n = 800 vòng có gắn bóng đèn Led, một thanh nam châm thẳng có trục quay vuông góc với thanh, một nam châm điện. 
2. Trò:- Đọc và nghiên cứu bài ở nhà
III . Các bước lên lớp
1. Ổn định lớp 
2. Kiểm tra bài cũ
3. ND bài mới
HĐ của thầy
HĐ của trò
ND ghi bảng
Phát hiện ra cách khác để tạo ra dòng điên ngoài cách dùng pin hay acquy:
GV: Nêu vấn đề: Ta đã biết muốn tạo ra dòng điện, phải dùng nguồn điện là pin hoặc ácquy. Em có biết trường hợp nào không dùng pin hoặc acquy mà vẫn tạo ra dòng điện được không?
GV: Gợi ý : Bộ phận nào làm cho đèn xe đạp phát sáng?
GV: Trong bình điện xe đạp (điamô xe đạp) có những bộ phận nào? 
Tìm hiểu cấu tạo của điamô xe đạp. Dự đoán xem bộ phận nào là nguyên nhân chính gây ra dòng điện:
GV: Yêu cầu hs quan sát hình 31.1 trong sgk kết hợp với mẫu vật thật để chỉ ra bộ phận chính của điamô.
GV: Hãy dự đoán hoạt bộ phận chính nào của điamô gây ra dòng điện?
Tìm hiểu cách dùng nam châm vĩnh cửu để tạo ra dòng điện. Xác định trong trường hợp nào thì nam châm vĩnh cửu có thể tạo ra dòng điện:
GV: Y/c hs đọc TN 1 và cho biết các dụng cụ cần dùng để tiến hành TN.
GV: Y/c hs tiến hành TN theo nhóm với các dụng cụ đã cho.
GV: Hướng dẫn hs làm từng động tác nhanh và dứt khoát.
- Đưa nam châm vào trong lòng cuộn dây?
- Để nam châm nằm yên một lúc trong lòng cuộn dây?
Tìm hiểu cách dùng nam châm điện để tạo ra dòng điện, TH nào thì NC điện có thể tạo ra dòng điện: 
GV: Y/c hs đọc TN2 trong sgk cho biết các dụng cụ để tiến hành TN.
GV: Y/c hs tiến hành TN theo nhóm với các dụng cụ đã cho.
GV: Y/s hs thảo luận nhóm cho biết khi đóng hay ngắt mạch điện thì từ trường của nam châm điện thay đổi thế nào? (Dòng điện có cường độ tăng lên hay giảm đi khiến cho từ trường mạnh lên hay yếu đi).
Tìm hiểu thuật ngữ mới : Dòng điện cảm ứng, hiện tượng cảm ứng điện từ: 
GV: Qua 2 TN trên, hãy cho biết khi nào xuất hiện dòng điện cảm ứng?
- HS: Đèn xe đạp sáng nhờ điamô xe đạp.
- HS: Thảo luận nhóm, suy nghĩ trả lời câu hỏi của giáo viên.
- HS: Làm việc cá nhân quan sát hình vẽ và mẫu vật. Đại diện 1 hs phát biểu.
- HS : Thảo luận, cử đại diện trả lời
 HS: Làm việc cá nhân đọc sgk. 
- HS : Tiến hành TN theo nhóm TN1
- Thảo luận nhóm trả lời C1, C2.
- HS : Tiến hành TN theo nhóm
- HS: Thảo luận nhóm đại diện trả lời. 
I. Cấu tạo và hoạt động của điamô ở xe đạp:
1. Cấu tạo: Gồm 1 NC và một cuộn dây.
2. Hoạt động: Khi quay núm của điamô thì NC quay theo => đèn sáng.
II. Dùng nam châm để tạo ra dòng điện.
1.Dùng nam châm vĩnh cửu.
- TN1: 
C1: Trong cuộn dây dẫn xuất hiện dòng điện cảm ứng khi:
+ Di chuyển NC lại gần cuộn dây.
+ Di chuyển NC ra xa cuộn dây.
C2: Trong cuộn dây có xuất hiện dòng điện cảm ứng.
NX1: sgk 
2.Dùng nam châm điện:
- TN2: 
C3: Dòng điện xuất hiện: 
+ Trong khi đóng mạch điện của NC điện.
+ Trong khi đóng mạch điện của NC điện.
NX2: sgk 
III. Hiện tượng cảm ứng điện từ:
C4: Trong cuộn dây có dòng điện cảm ứng xuất hiện.
C5: Nhờ nam châm ta có thể tạo ra 
4. Củng cố 
- Có những cách nào có thể dùng nam châm để tạo ra dòng điện.
- Dòng điện đó được gọi là dòng điện gì ?
- Ngoài hai cách trong sgk, có thể nêu thêm các cách khác như cho NC điện chuyển động cho nam châm quay trước cuộn dây?
5. Hướng dẩn HS tự học, làm bài tập và soạn bài mới ở nhà:	
- Y/c HS về nhà đọc và nghiên cứu bài" Điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng".
IV. Rút kinh nghiệm
* Ưu: .........................................................................................................................
* Khuyết:...................................................................................................................
* Định hướng cho tiết sau:........................................................................................
Ngày soạn: 
Tiết thứ 32, Tuần 16
Tên bài dạy:
Bài: 32
ĐIỀU KIỆN XUẤT HIỆN DÒNG ĐIỆN CẢM ỨNG
I. Mục tiêu
1. Kiến thức
- Xác định được có sự biến đổi (tăng hay giảm) của số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây dẫn kín khi làm thí nghiệm với nam châm vĩnh cửu hoặc nam châm điện.
- Dựa trên quan sát thí nghiệm, xác lập được mối quan hệ giữa sự xuất hiện dòng điện cảm ứng và sự biến đổi của số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây dẫn kín.
- Phát biểu được điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng.
- Vận dụng được điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng để giải thích và dự đoán những trường hợp cụ thể, trong đó xuất hiện hay không xuất hiện dòng điện cảm ứng.
2. Kĩ năng: - Quan sát thí nghiệm, mô tả chính xác tỉ mỉ thí nghiệm.
- Phân tích, tổng hợp kiến thức cũ.
3. Thái độ: - Ham học hỏi, yêu thích môn học.
II. Chuẩn bị
1. Thầy: Mô hình cuộn dây dẫn và đường sức từ của một nam châm hoặc tranh phóng to hình 32.1.Kẻ sẵn bảng 1 (SGK) ra bảng phụ hoặc phiếu học tập. 1 cuộn dây có gắn bóng đèn LED hoặc có thể thay bằng 1 điện kế chứng minh (điện kế nhạy). 1 thanh nam châm có trục quay vuông góc với thanh, 1 trục quay quanh trục kim nam châm.
2. Trò: - Đọc và nghiên cứu bài ở nhà
III . Các bước lên lớp
1. Ổn định lớp 
2. Kiểm tra bài cũ
- Nêu các cách dùng nam châm để tạo ra dòng điện trong cuộn dây dẫn kín.
- GV hỏi: Có trường hợp nào mà nam châm chuyển động so với cuộn dây mà trong cuộn dây không xuất hiện dòng điện cảm ứng. 
- GV hướng dẫn và cùng HS kiểm tra lại những trường hợp HS nêu hoặc GV có thể gợi ý kiểm tra trường hợp nam châm chuyển động quanh quanh trục của nam châm trùng với trục của ống dây ® để không xuất hiện dòng điện cảm ứng .
3. ND bài mới
HĐ của thầy
HĐ của trò
ND ghi bảng
Ta biết có thể dùng nam châm để tạo ra dòng điện cảm ứng ở cuộn dây dẫn kín trong những điều kiện khác nhau. Sự xuất hiện dòng điện cảm ứng không phụ thuộc vào loại nam châm hoặc trạng thái chuyển động của nó. Vậy điều kiện nào là điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng? ® 
- Sự biến đổi của đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây dẫn khi một cực nam châm lại gần hay ra xa cuộn dây dẫn trong thí nghiệm tạo ra dòng điện cảm ứng bằng nam châm vĩnh cửu hình 32.1 (SGK).
GV: hướng dẫn HS sử dụng mô hình và đếm số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây dẫn khi nam châm ở xa và khi lại gần cuộn dây để trả lời câu hỏi C1.
GV: yêu cầu cá nhân HS trả lời câu C2 bằng việc hoàn thành bảng 1 trong phiếu học tập.
GV: hướng dẫn HS đối chiếu, tìm điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng ® Nhận xét 1.
GV: trả lời câu C4.
 - GV hướng dẫn HS thảo luận câu C4 ® Nhận xét 2
Từ nhận xét 1 và 2, ta có thể đưa ra kết luận chung về điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng là gì
GV: Yêu cầu cá nhân HS hoàn thành câu C5, C6.
- Chú ý lắng nghe
- HS: HS sử dụng mô hình theo nhóm hoặc quan sát hình vẽ 32.1 (SGK) trả lời câu hỏi C1
- HS: HS ghi nhận xét vào vở.
- HS: suy nghĩ hoàn thành bảng 1.
- HS: thảo luận để tìm điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng
- HS: suy nghĩ trả lời câu C4
- HS: HS tự nêu được kết luận về điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng. Ghi vở kết luận này
- HS: vận dụng được điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng để giải thích câu C5, C6.
I- Sự biến đổi số đường sức từ xuyên qua tiết diện của cuộn dây.
C1: - số đường sức từ tăng
- số đường sức từ không đổi
- số đường sức từ giảm
- số đường sức từ tăng
*nhận xét 1: sgk
II- Điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng
C2: - có có
 - không không
 - có có
C3 : số đường sức từ qua S của cuộn dây biến đổi(tăng hay giảm) thì xuất hiện dđ cảm ứng trong cuộn dây kín.
*nhận xét 2: sgk
C4: + Khi ngắt mạch điện, cường độ dòng điện trong nam châm điện giảm về 0, từ trường của nam châm yếu đi, số đường sức từ biểu diễn từ trường giảm, số đường sức từ qua tiết diện S của cuộn dây giảm, do đó xuất hiện dòng điện cảm ứng.
+ Khi đóng mạch điện, cường độ dòng điện trong nam châm điện tăng, từ trường của nam châm mạnh lên, số đường sức từ qua tiết diện S của cuộn dây tăng, do đó xuất hiện dòng điện cảm ứng.
Kết luận: Trong mọi trường hợp, khi số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây dẫn kín biến thiên thì trong cuộn dây xuất hiện dòng điện cảm ứng.
*Tích hợp (củng cố)
III. Vận dụng:
C5: Khi quay núm của đinamô xe đạp, nam châm quay theo. Khi một cực của nam châm lại gần cuộn dây, số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây tăng, lúc đó xuất hiện dòng điện cảm ứng. Khi cực đó của nam châm ra xa cuộn dây thì số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây giảm, lúc đó cũng xuất hiện dòng điện cảm ứng.
C6: Tương tự câu C5.
4. Củng cố 
- Yêu cầu HS giải thích tại sao khi cho nam châm quay quanh trục trùng với trục của nam châm và cuộn dây trong thí nghiệm phần mở bài thì trong cuộn dây không xuất hiện dòng điện cảm ứng.
 Như vậy không phải cứ nam châm hay cuộn dây chuyển động thì trong cuộn dây xuất hiện dòng điện cảm ứng mà điều kiện để trong cuộn dây xuất hiện dòng điện cảm ứng là cuộn dây dẫn phải kín và số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây phải biến thiên.
*Tích hợp - Các kiến thức về môi trường:
+ Dòng điện sinh ra từ trường và ngược lại từ trường lại sinh ra dòng điện. Điện trường và từ trường tồn tại trong một thể thống nhất gọi là điện từ trường. 
+ Điện năng là nguồn năng lượng có nhiều ưu điểm: dễ sử dụng, dễ chuyển hóa thành các dạng năng lượng khác, dễ truyền tải đi xa, nên ngày càng được sử dụng phổ biến.
+ Việc sử dụng điện năng không gây ra các chất thải độc hại cũng như các tác nhân gây ô nhiễm môi trường nên đây là một nguồn năng lượng sạch.
- Biện pháp GDBVMT:
+ Thay thế các phương tiện giao thông sử dụng động cơ nhiệt bằng các phương tiện giao thông sử dụng động cơ điện.
+ Tăng cường sản xuất điện năng bằng các nguồn năng lượng sạch: năng lượng nước, năng lượng gió, năng lượng Mặt Trời
5. Hướng dẫn HS tự học, làm bài tập và soạn bài mới ở nhà:
- Đọc phần "Có thể em chưa biết".
- Làm bài tập 32 (SBT).
- Chuẩn bị thật tốt cho giờ sau 
IV. Rút kinh nghiệm
* Ưu: ........................................................................................................................
* Khuyết:...................................................................................................................
* Định hướng cho tiết sau:.........................................................................................
Phong Thạnh A, ngày...../...../2015
Ký duyệt T16
Long Thái Vương