Giáo án Ngữ văn Lớp 7 - Tiết 58: Một thức quà của lúa non: Cốm - Năm học 2014-2015

Ngày soạn : / 11/2014 Tuần 15 
Ngày dạy : / 11/2014 Tiết 58 
 MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM
I. MỤC TIÊU
1. Kiến thức. Giúp học sinh cảm nhận được :
- Có hiểu biết bước đầu về thể văn tuỳ bút.
- Cảm nhận được phong vị đặc sắc, nét đẹp văn hóa trong một thứ quà độc đáo và giản qua lối viết tuỳ bút tài hoa, độc đáo của nhà văn Thạch Lam
2. Kĩ năng. Rèn kĩ năng tìm hiểu thể văn tuỳ bút
3. Thái độ: Tình cảm trân trọng đối với một thứ quà mang hương vị đồng quê.
II. CHUẨN BỊ
1. GV: soạn bài , đọc tài liệu tham khảo.
2. HS: soạn bài và trả lời theo yêu cầu SGK , học bài cũ.
III. TIẾN TRÌNH DẠY - HỌC
1. Ổn định tổ chức:
2. Kiểm tra bài cũ : 
? Đọc thuộc lòng một đoạn thơ em thích trong bài "Tiếng gà trưa”.
? Tình cảm bà cháu thể hiện như thế nào qua bài thơ?
3. Bài mới .
 Cốm là sản vật được tạo nên bởi những hạt lúa nếp non, một sản vật độc đáo của ruộng đồng nhiều miền quê Việt Nam, nhưng không đâu làm ra được loại cốm thơm , dẻo, ngọt ngon bằng làng Vòng. Xin mời các em cùng đọc văn Thạch Lam, thưởng thức cốm Vòng- đặc sản Hà Nội, đặc sản Việt Nam. 
Hoạt động của Gv
Hoạt động của Hs
Nội dung 
? Dựa vào chú thích* SGK trang 161, nêu hiểu biết của em về tác giả ?
- GV mở rộng về tác giả cho học sinh.
- Văn của Thạch Lam nhẹ nhàng sâu lắng,thể hiện sự quan sát tinh tế, nhạy cảm.tinh tế, giàu chất thơ, nhân ái.
- HS dựa vào chú thích * SGK trang 161 trả lời
- Thạch Lam nổi tiếng là nhà văn lãng mạn chuyên viết truyện ngắn, tuỳ bút.
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả : 
- Thạch Lam (1910- 1942), tên thật là Nguyễn Tường Lân, sinh tại Hà Nội .
- Sở trường về truyện ngắn, có nhiều thành công trong thể tuỳ bút.
2. Tác phẩm
? Nêu xuất xứ của tác phẩm 
- Rút từ tập " Hà Nội băm sáu phố phường”, viết về cảnh sắc và phong vị HN.
? VB được viết theo thể loại nào ? Thế nào là tuỳ bút?
* GV- Mở rộng về thể loại tùy bút.
- Thể loại : tuỳ bút
- Tuỳ bút là 1 thể loại văn xuôi thuộc loại ký, thường ghi chép những hình ảnh, sự việc, câu chuyện có thật mà nhà văn quan sát.
- Xuất xứ: Rút từ tập Hà Nội băm sáu phố phường.
- Thể loại: Tuỳ bút
- Tuỳ bút thường không có cốt truyện, giàu tính biểu cảm, gần với thơ, thể hiện trực tiếp cái tôi trữ tình của người viết. 
? Xác định PTBĐ?
- Tuỳ bút thiên về biểu cảm, chú trọng thể hiện tình cảm, cảm xúc.
- PTBĐ: Biểu cảm, miêu tả...
 - Hướng dẫn HS đọc văn bản -> Cách đọc: giọng chậm êm, thể hiện tình cảm tha thiết, trầm lắng... Gọi HS đọc văn bản-> nhận xét HS đọc.
? Xác định bố cục của văn bản ?
- Bố cục theo mạch cảm xúc.
- Đọc vb-> nhận xét bạn đọc.
- Đ1: Từ đầu...thuyền rồng: cảm nghĩ về ng/gốc của cốm.
- Đ2: Tiếp...nhũn nhặn: cảm nghĩ về giá trị văn hóa của cốm.
- Đ3: Còn lại: Cảm nghĩ về sự thưởng thức cốm.
* Bố cục : 3 đoạn 
II- Đọc - hiểu văn bản
? Nhà văn gợi dẫn về cốm bằng những hình ảnh chi tiết nào?.
? Cảm nghĩ về nguồn gốc của cốm được trình bày trong mấy đoạn văn ngắn? ý mỗi đoạn ?
? Hãy tìm và phân tích cái hay của những từ gợi tả màu sắc, hương vị trong đoạn văn thứ nhất?
? Em có nhận xét gì về lời văn, cách sử dụng từ ở đoạn văn này ? Hay Tác giả đã dùng những biện pháp nghệ thuật nào trong đoạn văn trên?
- Từ hương thơm của lá sen, đầm sen-> Tự nhiên, gợi cảm.
- Đ1: Từ đầu: - Của trời: Cội nguồn của cốm.
- Đ2: Tiếp .....thuyền rồng: Nơi cốm nổi tiếng .
 - Những từ tả màu sắc, hương vị: ĐT: ngửi thấy, đông lại; TT: thơm ngát, trong cái vỏ xanh, trắng thơm, phảng phất, dần dần, cong, nặng, quý, trong sạch... 
- Tác giả sử dụng những từ ngữ chọn lọc, tinh tế, giàu hình ảnh và chất trữ tình, giọng văn nhẹ nhàng, êm ái được ngắt nhịp bởi nhiều dấu phẩy, làm cho nhịp điệu câu văn gần với thơ. 
1. Cảm nghĩ về nguồn gốc cốm.
? Cội nguồn của cốm là lúa đồng quê. Điều đó được gợi tả bằng những câu văn nào ?
? Hãy tìm những chi tiết miêu tả hạt lúa nếp non làm lên cốm.hay nói cách khác cốm được tạo ra từ đâu?
- Từ hạt lúa non
Cốm được làm ra từ hương vị thanh khiết của hạt lúa đồng quê, từ sự khéo léo của con người.
- HS xác định Trong cái vỏ xanh, có giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa cỏ, giọt sữa dần đông lại, bông lúa càng cong xuống, nặng vì cái chất quí trong sạch
? Viết về cốm nhà văn nhắc tới địa danh nào?
? Em có hiểu biết gì về cốm địa danh đó.
- Làng Vòng nơi nổi tiếng nghề cốm.
- Cốm làng Vòng: dẻo, thơm, ngon.
? Hình ảnh "Cô nàng bán cốm xinh xinh áo quần gọn ghẽ với cái dấu hiệu đặc biệt là cái đòn gánh 2 đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng" có ý nghĩa gì ?
? Chi tiết Đến mùa cốm, các người của Hà Nội 36 phố phường vẫn thường ngóng trông cô hàng cốm có ý nhĩa gì,
? Qua đoạn văn trên, cảm xúc nào của tác giả được bộc lộ ?
- Cốm gắn liền với vẻ đẹp của người làm cốm.
- Cái cách cốm đến với mọi người duyên dáng , lịch thiệp.
- Vẻ đẹp của người tôn là vẻ đẹp của cốm.
- Cốm thành nhu cầu thưởng thức của người Hà Nội.
- Từ một thứ quà quê, cốm Vòng đã nhập vào văn hoá ẩm thực của thủ đô.
Học sinh trả lời
- Bằng cách sử dụng từ ngữ chọn lọc tinh tế, câu văn có nhịp điệu đã cho ta thấy thái độ yêu quý, trân trọng cội nguồn,cốm được làm ra từ hương vị thanh khiết của đồng quê, sự khéo léo của bàn tay con người. 
? Phần văn bản trình bày giá trị của cốm theo phương thức nào?
- GV giúp HS hình thành sơ lược về phương thức bình luận.
Nghị luận, bình luận 
- Lời bình luận 1
2. Cảm nghĩ về giá trị văn hoá của cốm.
? Lời bình luận 1:" Cốm là thứ quà riêng biệt của đất nước giản dị và thanh khiết của đồng quê cỏ nội An Nam .” Em cảm nhận như thế nào về nhận xét ấy của tác giả? 
? Cảm xúc ở đây là gì ?
- Giá trị : Cốm là quà riêng biệt của đồng quê. 
- ý nghĩa :Cốm là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh.
- Hương vị ; Cốm mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê cỏ nội An Nam .
=> ý nghĩa khái quát cao. Giá trị vật chất
- Ca ngợi rất sâu sắc, thấm thía.
- Với phương thức nghị luận bình luận đoạn văn đã khái quát những giá trị đặc sắc, riêng biệt chứa đựng trong hạt cốm bình dị, khiêm nhường.
 Yêu cầu học sinh theo dõi lời bình luận 2.
- Vì sao cốm được chọn làm quà sêu tết? sự hòa hợp, tương xứng của cốm, hồng được phân tích trên những phương diện nào? 
HS Theo dõi lời bình luận 2.
- Cốm được chọn làm quà sêu tết cùng với hồng vì hai sản vật này có sự hoà hợp “ hồng, cốm tốt đôi”. Tác giả đã phân tích sự hòa hợp tương xứng của hồng và cốm trên hai phương diện: màu sắc và hương vị. 
? Qua đó tác giả muốn truyền tới bạn đọc tính chất và thái độ nào trong ứng xử với thứ quà dân tộc?
? Ông đã có thái độ như thế nào với thói chuộng ngoại.
- Trân trọng và giữ gìn cốm như 1 vẻ đẹp văn hoá dân tộc.-> giá trị tinh thần
- Phê phán thói chuộng ngoại, bắt chước của kẻ mới giầu có vô học, ko biết thưởng thức và trân trọng những sản vật cao quí của truyền thống dtộc.
- HS theo dõi phần cuối VB
3. Cảm nghĩ về sự thưởng thức cốm.
? Phần cuối tác giả bàn về sự thưởng thức cốm trên những phương diện nào?
- ăn cốm và mua cốm.
? Khi viết về cách ăn cốm, Thạch Lam đã viết như thế nào? Tại sao khi ăn cốm lại phải ăn như vậy?q
- Tỉ mỉ, chi li, cặn kẽ ăn từng chút ít, thong thả, ngẫm nghĩ.
- Ăn như vậy mới cảm nhận hết được các hương vị kết tinh ở cốm.
? Tác giả đã thể hiện cách cảm thụ cốm bằng ấn tượng từ nhiều giác quan. Hãy chỉ ra các giác quan đó?
- Khứu giác: Mùi thơm phức của lúa.
- Vị giác: Chất ngọt.
- Thị giác: Trong màu xanh
- Tinh tế sâu sắc" Sành cốm"
? Sau cùng tác giả đề nghị điều gì?
- Hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chút chiu mà vuốt ve.
? Lý lẽ mà tác giả đưa ra về cốm:
 - Cốm là lộc của trời.
- Cốm là cái kh/léo của người.
- Cốm là sự cố gắng tiềm tàng và nhẫn nại của thần lúa. 
- Xem cốm như 1 giá trị tinh thần thiêng liêng đáng được trân trọng, giữ gìn.
? Cho thấy thái độ gì của tác giả đối với thứ quà quê này?
- GV liên hệ văn hoá ẩm thực.
Thạch Lam cho rằng “Cốm không phải thức quà của người vội”. Theo em trong cuộc sống hiện đại, hối hả ngày nay, cốm và việc thưởng thức cốm có ý nghĩa như thế nào? Chúng ta nên có thái độ như thế nào với những nét văn hóa truyền thống của dân tộc?
? Bài tuỳ bút thành công nhờ có những nghệ thuật nào? 
? Tóm tắt nội dung cơ bản của bài ?
- Gọi HS đọc ghi nhớ 
- GV nhấn mạnh những nội dung cơ bản của bài.
- Lời văn trang trọng tinh tế, đầy cảm xúc, giầu chất thơ.
- Chọn nhiều chi tiết gợi nhiều liên tưởng, kỉ niệm.
- Kết hợp lời văn xen kể và tả chậm rãi. Kết hợp linh hoạt lời bình .
- Đọc ghi nhớ
- Qua việc bàn về việc thưởng thức cốm, đã thể hiện sự tinh tế và thái độ trân trọng của tác giả đối với việc thưởng thức một món quà bình dị. thể hiện niềm tự hào của tác giả đối với quê hương xứ sở, đối với mảnh đất, con người HN.
III. Tổng kết
1. Nghệ thuật.
2. Nội dung.
- Bài văn là sự thể hiện thành công những cảm giác lắng đọng, tinh tế mà sâu sắc của Thạch Lam về VH và lối sống của người HN.
*Ghi nhớ SGK/ 163
4. Củng cố.
- GV cùng học sinh nhắc lại nội dung bài học.
? Cảm nghĩ của nhà văn về 1 thứ quà của lúa non đã mang lại cho em những hiểu biết mới mẻ sâu sắc nào về cốm ? 
? Qua tuỳ bút, em hiểu gì về văn của Thạch Lam?
5. Hướng dẫn tự học.
- Học thuộc ghi nhớ SGK trang 163.
- Chọn học thuộc một đoạn văn mà em thích.
- HS khá, giỏi: 
+ Tìm, đọc tham khảo 1 số đoạn văn của tác giả Thạch Lam viết về Hà Nội.
+ Sưu tầm một số câu thơ, ca dao có nói đến cốm.
Chuẩn bị bài tiếp theo: Chơi chữ