Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 139: Bến quê - Năm học 2014-2015 - Nguyễn Thị Thanh Trúc

 BẾN QUÊ
Bài 27 – Tiết: 139
Tuần: 29
Ngày dạy: 11/3/2015
1.MỤC TIÊU:
1.1 Kiến thức:
- Học sinh biết những tình huống nghịch lí, những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng trong truyện.
- Học sinh hiểu được những bài học mang tính triết lí về con người và cuộc đời, vẻ đẹp bình dị và quý giá từ những điều gần gũi xung quanh ta.
1.2 Kĩ năng: 
- Rèn kĩ năng đọc hiểu một văn bản tự sự có nội dung mang tính triết lí sâu sắc.
- Xác định và phân tích những đặc sắc nghệ thuật tạo tình huống, miêu tả tâm lí nhân vật, hình ảnh biểu tượng, trong truyện.
1.3 Thái độ:
- Giáo dục ý thức tình cảm yêu quê hương qua những gì gần gũi bình dị nhất, tưởng chừng như bình thường mà thật sự lớn lao và có ý nghĩa.
2. TRỌNG TÂM:
- Tình huống nghịch lí của nhân vật Nhĩ.
- Ý nghĩa triết lí mang tính trải nghiệm về cuộc đời và con người mà tác giả gửi gắm trong truyện.
3. CHUẨN BỊ:
3.1 Giáo viên: Bảng phụ, tranh của tác giả.
3.2 Học sinh: vở soạn, đọc- tìm hiểu câu hỏi trả lời.
4. TIẾN TRÌNH:
Ổn định tổ chức và kiểm diện:
4.2 Kiểm tra miệng:
Câu 1: Nêu tình huống truyện – nhân vật Nhĩ ?(8đ)
	- Là người từng trải và có địa vị, đi rộng biết nhiều: “ Suốt đời Nhĩ đã từng đi không xót một xó xỉnh nào trên trái đất”. 
	- Phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lùng của cái bãi bồi bên kia sông, nhưng anh không thể đặt chân lên mảnh đất ấy.
=> Tình huống truyện trớ trêu, nghịch lí nhưng đầy ý nghĩa.
Câu 2: Em đã chuẩn bị những gì cho bài học hôm nay? (2đ). 
 - Tìm hiểu chân dung nhân vật Nhĩ ở cuối truyện và tinh thần nhân đạo được thể hiện trong truyện.
4.3 Bài mới:
Hoạt động của GV và HS
Nội dung bài học
*Giới thiệu bài: Đôi khi, tác giả thường hay mượn hoàn cảnh, tâm trạng, cảm xúc của nhân vật để gửi gắm một tấm lòng nhân đạo. Đó cũng chính là một trong những nội dung của truyện ngắn Bến quê mà tiết học này các em sẽ được tìm hiểu tiếp.
Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu nội dung, nghệ thuật của văn bản.
? Theo tầm nhìn của Nhĩ cảnh vật được hiện ra như thế nào? Nhận xét về màu sắc của cảnh vật?
- Cảnh vật được tả theo tầm nhìn của Nhĩ, từ gần đến xa, tạo thành một không gian có chiều sâu, rộng:
+ Từ những bông hoa bằng lăng cuối mùa, đậm sắc hơn ngay phía ngoài cửa sổ.
+ Đến con sông Hồng màu đỏ nhạt, dòng sông như rộng thêm ra. 
+ Vòm trời cao hơn và sau cùng là bãi bồi bên kia sôngxanh hơn.
Giảng: Cảnh vật hiện ra đẹp như một bức tranh. Bức tranh đẹp nhưng nhuốm màu tâm trạng. Niềm khao khao khát sống và tình yêu quê hương của một người biết mình không còn sống được bao lâu nữa khiến anh thêm yêu và thấy được giá trị vô giá của nó biết bao. Những cảnh sắc vốn rất quen thuộc gần gũi, nhưng lại mới mẻ đối với Nhĩ, anh cứ tưởng tượng đây là lần đầu tiên anh cảm nhận được vẻ đẹp và sự giàu có của nó. Lúc anh nhận ra điều đó cũng chính là lúc anh sắp mất nó vĩnh viễn, anh mang trong mình một niềm ân hận và nỗi đau xót da diết.
*Giáo viên chuyển ý: Đó là cảm nhận về thiên nhiên của Nhĩ vậy còn cảm nhận của Nhĩ về vợ là như thế nào chúng ta sang phần tiếp theo Cảm nghĩ của Nhĩ về Liên.
? Qua những câu hỏi của Nhĩ và thái độ im lặng của Liên – vợ anh, người đọc cảm thấy hình như anh đã nhận ra điều gì về bản thân?
- Qua những câu hỏi:
“ Đêmkhông?”( tiếng đất lỡ nơi bờ sông, báo hiệu một tai họa)
“ Hômmấy?” Qua thái độ im lặng tránh né, không muốn trả lời của Liên, ta có cảm nhận hình như bằng trực giác, Nhĩ đã nhận ra mình chẳng còn sống được bao lâu nữa. Anh phải đối mặt với hoàn cảnh bi đát không con lối thoát.
? Qua những lời nói, hình dáng, cử chỉ của Liên, Nhĩ cảm nhận như thế nào về Liên?
- Lần đầu tiên Nhĩ để ý thấy Liên mặc chiếc áo vá.
- Những ngón tay gầy guộc âu yếm vuốt ve vai anh. Nói với vợ những lời ân hận xót xa: “ Suốt thinh”. Anh cảm nhận được cái nhẫn nhục đẹp đẽ của vợ mình qua “ tiếng bước chân rón rén” Anh đã hiểu ra người vợ – gia đình, cũng như bến quê cái mà mình cả đời bôn tẩu kiếm tìm, là nơi neo đậu, nơi trở về, nơi nương tựa bình yên nhất.
Giảng: Nhĩ nhớ lại những ngày đầu yêu nhau, cưới nhau rồi cùng nhau xây dựng gia đình và cho đến những ngày bệnh tật. Anh lại càng thấu hiểu vợ với lòng biết ơn sâu sắc và cảm động. Đó là người con gái bên kia sông mặc áo nâu, chit khăn mỏ quạ giờ đã thành người đàn bà thành thị nhưng tâm hồn Liên vẫn nguyên nét tảo tần, chịu đựng hy sinh từ bao đời xưa. Từ tình yêu và sự hy sinh vô bờ ấy, nghĩ rộng ra, Nhĩ tìm thấy chỗ dựa và sức mạnh tinh thần chính từ tổ ấm gia đình, từ tình yêu thương thủy chung của người vợ tào khang.
*Giáo viên chốt ý: sau những dòng cảm xúc khi nhìn thấy cảnh sắc thiên nhiên, thấy Liên thì Nhĩ muốn làm điều gì ngay lúc đó. Để biết được điều đó chúng ta chuyển sang phần tiếp theo tìm hiểu về niềm mơ ước của Nhĩ.
? Nhĩ đã khao khát điều gì? Nhĩ đã thực hiện ước mơ ấy như thế nào và kết quả ra sao? 
- Khao khát được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông Hồng nhưng không được thực hiện.
- Anh đã nhờ đứa con trai thay mình.
- Đứa con trai làm một cách miễn cưỡng, rồi bị hút vào trò chơi ven đường bỏ lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày.
- Nhĩ thu hết sức cuối cùng nhô người ra ngoài, khoát khoát tay.
? Trong truyện, hình ảnh, chi tiết nào mang tính biểu tượng. Nêu ý nghĩa biểu tượng của chúng.
- Trong truyện bến quê hầu như mọi hình ảnh đều mang hai lớp nghĩa: nghĩa thực và nghĩa biểu tượng.
- Thiên nhiên vừa mang nghĩa tả thực vừa mang nghĩa biểu tượng; màu sắc biến đổi tinh tế.
? Từ ước mơ của Nhĩ, em rút ra được bài học gì?
- Thức tỉnh mọi người sống khẩn trương, sống có ích , đừng la cà, chùng chình, dềnh dàng ở những cái vòng vèo vô bổ mà chúng ta rất dễ sa đà, để dứt ra khỏi nó, để hướng tới những giá trị đích thực, vốn rất gần gũi và bền vững.
? Ở đoạn kết truyện, tác giả đã tập trung miêu tả chân dung và cử chỉ của nhân vật Nhĩ với vẻ rất khác thường. Hãy giải thích ý nghĩa của các chi tiết ấy.
- Đó là một hành động có vẻ kì quăc: Anh đang nôn nóng thúc giục con đang xem cờ thế, nhanh chân cho kịp chuyến đò. Nhưng hình ảnh này còn gợi ra ý nghĩa khái quát hơn: Đó là ý muốn thức tỉnh mọi người về những cái vòng vèo, chùng chình mà chúng ta đang sa vào trên đường đời để hướng tới những giá trị đích thực, vốn rất giản dị, gần gũi và bền vững. Nêu ý nghĩa
Giảng: Khi thấy con đò vừa chạm mũi vào bờ đất bên này sông Nhĩ đã thu hết sức cuối cùng nhô người ra ngoài, khoát khoát tay, một cử chỉ có vẻ kì quặc giống như đang khẩn thiết một người nào đó. Hành động cuối cùng này có thể cho thấy anh đang nôn nóng thúc giục cậu con trai nhanh lên kẻo lỡ chuyến đò. Điều đó đã đồng thời muốn thức tỉnh mọi người về những cái vòng vèo, chùng chình mà chúng ta đang sa trên đường đời, để dứt ra khỏi nó, để hướng tới những giá trị đích thực, vốn rất giản dị, gần gũi và bền vững.
Hoạt động 3: Hướng dẫn tổng kết.
? Nêu nghệ thuật tiêu biểu trong truyện?
- Lựa chọn người kể ở ngôi thứ ba.
- Sáng tạo trong việc tạo nên tình huống của truyện nghịch lí.
- Xây dựng những hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng trong văn bản: hình ảnh bãi bồi bên kia sông; những bong hoa bằng lăng cuối mùa, tiếng những tảng đất lở ở bờ sông bên này; cậu con trai của Nhĩ sa vào đám cờ thế; hành động và cử chỉ của Nhĩ ở cuối truyện.
? Nêu ý nghĩa tác phẩm?
Học sinh đọc ghi nhớ SGK/108
II. Đọc- tìm hiểu văn bản:
1. Tình huống truyện – nhân vật Nhĩ:
2. Những xúc cảm của nhân vật Nhĩ:
 a. Cảm nhận về cảnh sắc của thiên nhiên:
+ Hoa bằng lăng cuối mùa, đậm sắc hơn.
 + Dòng sông màu đỏ nhạt, như rộng thêm.
- Vòm trời cao hơn.
- Bãi bồi bên kia sông Hồngxanh hơn.
- Trình tự miêu tả: từ từ gần đến xa.
=> Không gian có chiều sâu và rộng. 
=> Cảm nhận tinh tế về vẻ đẹp trù phú, bình dị, gần gũi thân quen.
 b. Cảm nhận của Nhĩ về Liên – vợ anh:
- Nhận ra sự tảo tần, tình yêu và đức hy sinh thầm lặng của vợ.
- Anh thầm biết ơn vợ sâu sắc.
c. Suy ngẫm về cuộc đời:
- Khi chợt nhận ra tất cả vẻ đẹp của cảnh vật rất đỗi bình dị và gần gũi, anh khao khát được đặt chân lên đó.
-> Thức tỉnh có xen lẫn niềm ân hận, xót xa.
Câu “ Con người ta trên đường đời thật khó tránh được những điều vòng vèo, chùng chình”.
-> Mang hàm nghĩa một triết lí nhân sinh sâu sắc về đường đời và mục tiêu cuộc sống.
3. Niềm mơ ước của Nhĩ:
- Khao khát được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông Hồng nhưng không được thực hiện.
- Anh đã nhờ đứa con trai thay mình.
- Đứa con trai làm một cách miễn cưỡng, rồi bị hút vào trò chơi ven đường bỏ lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày.
- Nhĩ thu hết sức cuối cùng nhô người ra ngoài, khoát khoát tay.
-> Miêu tả tinh tế, dùng hình ảnh mang tính biểu tượng.
=> Sự thức tỉnh về những giá trị bền vững, sâu xa trong cuộc sống chen vào những ân hận, xót xa như có cái gì không phải với quê hương,với tuổi trẻ của mình.
III. Tổng kết:	
1.Nghệ thuật:
- Lựa chọn người kể ở ngôi thứ ba.
- Sáng tạo trong việc tạo nên tình huống của truyện nghịch lí.
- Xây dựng những hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng trong văn bản: hình ảnh bãi bồi bên kia sông; những bong hoa bằng lăng cuối mùa, tiếng những tảng đất lở ở bờ sông bên này; cậu con trai của Nhĩ sa vào đám cờ thế; hành động và cử chỉ của Nhĩ ở cuối truyện.
2. Ý nghĩa văn bản:
- Cuộc sống, số phận con người chứa đầy những điều bất thường, nghịch lí, vượt ra ngoài những dự định và toan tính của chúng.
- Trên đường đời, con người ta khó lòng tránh khỏi những vòng vèo hoặc chùng chình, để rồi vô tình không nhận ra được những vẻ đẹp bình dị, gần gũi trong cuộc sống.
- Thức tỉnh sự trân trọng giá trị của cuộc sống gia đình và những vẻ đẹp bình dị của quê hương.
*Ghi nhớ SGK/108.
	4.4 Câu hỏi, bài tập củng cố:
- Đọc lại đoạn mà em tâm đắt nhất.
- Nêu ý nghĩa văn bản.
	4.5 Hướng dẫn tự học ở nhà:
 *Đối với bài học ở tiết học này:
 - Tóm tắt truyện, nắm được tình huống và ý nghĩa của truyện.
 - Nhận xét về nghệ thuật miêu tả thiên nhiên, miêu tả tâm lí nhân vật.
 *Đối với bài học ở tiết tiếp theo:
 - Chuẩn bị bài “ Những ngôi sao xa xôi”, tìm hiểu.
 + Đọc văn bản, trả lời câu hỏi.
 + Cách phá bom của Phương Định.
5. RÚT KINH NGHIỆM:
- Nội dung: 
- Phương pháp:
.
- Sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học: