Giáo án Ngữ văn 7 - Tiết 61: Chơi chữ

TUẦN 16 Ngày soạn: 4//12/2010
 Tiết 61 Ngày dạy: 8/ 12/2010
CHƠI CHỮ
A.MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:
 - Hiểu thế nào là phép chơi chữ và tác dụng của chơi chữ.
 - Nắm được cdac1 lối chơi chữ.
 - Biết cách vận dụng phép chơi chữ vào thực tiễn nói và viết. 
B.TRỌNG TÂM ,KIẾN THỨC, KĨ NĂNG:
 1.Kiến thức:
 - Khái niệm chơi chữ.
 - Các lối chơi chữ.
 - Tác dụng của phép chơi chữ.
2.Kĩ năng
 - Nhận biết phép chơi chữ.
 - Chỉ rõ cách nói chơi chữ trong văn bản.
 3. Thái độ:
 C.PHƯƠNG PHÁP:Thyết giảng, bài tập 
 D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. Ổn định 
 2. Kiểm tra: 
Thế nào là phép điệp ngữ ?
Xác định điệp ngữ trong câu sau . cho biết thuộc khiểu điệp ngữ nào và nêu tác dụng của phép điệp ngữ được sử dụng ? 
 Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ 
 Xem cầu Thê Húc ,xem chùa Ngọc Sơn 
 Đài Nghiên tháp Bút chưa sờn 
 Hỏi ai gây dựng nên non nước này 
3. Bài mới : 
* Giới thiệu bài : Trong cuộc sống , đôi lúc để tăng sức dí dỏm , hài hước hoặc để tăng thêm phần hấp dẫn , thú vị người ta dùng lối chơi chữ . Vậy chơi chữ không chỉ là công cụ của văn chương mà còn mang lại điều thú vị trong đời sống hàng ngày . Như vậy chơi chữ là gì? Để giúp cho các em hiểu thế nào là chơi chữ và cách vận dụng nó trong đời sống , Chúng ta hãy tìm hiểu phép chơi chữ ?
Cho hs đọc bài ca dao trong sgk
? Trong bài ca dao có từ nào đồng âm ? (Từ lợi )
? Em có nhận xét gì về nghĩ của từ “ lợi ” trong bài ca dao này?
Bà già muốn biết lấy chồng có lợi hay không , lợi ở đây có nghĩa là thuận lợi , lợi lộc 
Trong câu trả lời của thầy bói , mới nghe vế đầu lợi thì có lợi thì ta có thể nghĩ rằng từ lợi ở đây được dùng đúng theo ý của bà , được giải đáp theo đúng chiều hướng mà bà mong muốn . Nhưng đọc vế sau ta mới thấy được cái ý đích thực của thấy bói 
? Em có nhận xét gì về câu trả lời của thầy bói ở câu cuối cùng ? ( Trả lời gián tiếp đượm chất hài hước )
? Việc vận dụng từ “ lợi” cuối bài là vận dụng hiện tượng gì?
Dựa trên hiện tượng đồng âm hay còn gọi là nghệ thuật đánh tráo ngữ nghĩa
? Việc vận dụng từ ngữ như vậy có tác dụng gì ?
Gây cảm giác bất ngờ , lí thú
? Lợi dụng sự đặc sắc về âm , về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm , hài hước làm cho câu văn hấp dẫn và thú vị ,ta gọi là chơi chữ . Vậy em hiểu thế nào là chơi chữ ?
 HS đọc ghi nhớ sgk
GV cho thêm vd: Trùng trục như con bò thui 
 Chín mắt chín mũi , chín đuôi , chín đầu 
? Vd trên chơi chữ nào ? Dựa trên hiệt tượng gì?
Chữ chín , dựa trên hiện tượng đồng âm 
 Cho hs đọc các vd trong sgk
? Hãy chỉ ra lối chơi chữ trong các câu thơ ở phần sgk/ 164? 
 1 , Ranh tướng ( danh tướng)
 2, Chơi chữ bằng cách điệp âm 
VD : tết túng tiền tiêu thằng Tí teo toét , Thong thả tìm tôi 
 3, Chơi chữ bằng cách nói lái 
- cái đối – cối đá; mèo cái – mái keò
 4, Chơi chữ bằng từ trái nghĩa 
-Sầu riêng 1 : Chỉ trạng tái tâm lí tiêu cực cá nhân 
Sầu riêng 2 : chỉ 1 loại quả 
Vui chung :chỉ trạng thái tâm lí tích cực 
Sầu riêng 1 trái nghĩa với chung 
(?) Vậy về cơ bản có mấy cách chơi chữ ?
 Ghi nhớ sgk
Ngoài 5 lối chơi chữ trên còn 1 số lối chơi chữ khác 
Lối chơi chữ bằng các từ trường nghĩa :
Chàng cóc ơi! Chàng cóc ơi!
Thiếp bén duyên chàng có thế thôi
Nòng nọc đứt đuôi từ đây nhé 
Ngàn vàng khôn chuộc dấu bôi vôi 
? Chơi chữ thường sử dụng trong những trường hợp nào?
Trong thơ , đặc biệt được sử dụng trong văn thơ trào phúng , câu đố , câu đối 
I Tìm hiểu chung 
1/. Thế nào là chơi chữ ?
a. Ví dụ : SGK - 163
Lợi ( 1 ) : Cái có ích , thuận lợi , lợi lộc 
Lợi ( 2 ) : phần thịt bao quanh chân răng 
-> Lợi dụng hiện tượng đồng âm để tạo sắc thái hài hước 
= > chơi chữ 
B . Ghi nhớ : SGK – 164
2 . Các lối chơi chữ 
a. Ví dụ : SGK – 164 .
 b Ghi nhớ : Sgk.165
II. Luyện tập 
Bài 1: tác giả đã chơi chữ đồng âm vừa chơi chữ theo lối dùng các từ có nghĩa gần gũi nhau , các từ chỉ loài răn là : liu diu , rắn , hổ lửa , mai gầm ráo , lằn , trâu lỗ , hổ mang 
Bài 2 :
Câu 1 các từ gần giũ với thịt là nem , chả 
Câu 2 : từ gần gũi với mía là tre , trúc 
Bài 4:
Thành ngữ Hán Việt : Khổ tận cam lai , thành ngữ này có nghĩa bóng là “ Hết khổ sở đến lúc sung sướng 
Khổ: đắng ; tận : hết ; cam : ngọt ; lai : đến
Lối chơi chữ đồng âm
 III. Hướng dẫn tự học
Sưu tầm các câu ca dao có sử dụng lối chơi chữ và phân tích giá trị của chúng.
 E /.RÚT KINH NGHIỆM:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..