Giáo án Ngữ văn 6 - Tiết 93,94: Đêm nay Bác không ngủ

tuần 24 
TIẾT 93, 94	ĐÊM NAY BÁC KHƠNG NGỦ
	 Minh Huệ
I. Mức độ cần đạt:
 1. Kiến thức:
 - Hình ảnh Bác Hồ trong cảm nhận của người chiến sĩ.
 - Sự kết hợp giữa các yếu tố tự sự, miêu tả với yếu tố biểu cảm và các biện pháp nghệ thuật khác được sử dụng trong bài thơ.
 2. Kĩ năng:
 - Tóm tắt diễn biến câu chuyện bằng một đoạn văn ngắn.
 - Bước đầu biết cách đọc thơ tự sự được viết theo thể thơ năm chữ có kết hợp với yếu tố miêu tả và biểu cảm thể hiện được tâm trạng lo lắng không yên của BH; tâm trạng ngạc nhiên xúc động, lo lắng và niềm sung sướng, hạnh phúc của người chiến sĩ.
 - Tìm hiểu sự kết hợp giữa các yếu tố tự sự, miêu tả, biểu cảm trong bài thơ.
 - Trình bày được suy nghĩ của bản thân sau khi học xong bài thơ.
 -> Rèn luyện kĩ năng phân tích thơ ngụ ngôn.
 3. Thái độ: G/d hs lòng yêu kính Bác.
II. Phương pháp: Vấn đáp, quy nạp.
III. Chuẩn bị:
IV. Tiến trình tổ chức các hoạt động:
 1. Kiểm tra bài cũ:(5’)
 - Nhân vật thầy Ha-men trong “Buổi học cuối cùng” đã được miêu tả như thế nào? Qua đó em hiểu ông là người ra sao?
 -Tìm một số câu văn trong truyện có sử dụng phép so sánh, chỉ ra tác dụng của nó?
 2. Bài mới:
Hoạt động 1: (1’)Giới thiệu bài : Qua bài “Buổi học cuối cùng” em đã thấy một biểu hiện của lòng yêu nước. Lòng yêu nước không chỉ thể hiện ở sự quý trọng, giữ gìn ngôn ngữ của dân tộc mà còn biểu hiện ở sự hy sinh và tình yêu quê hương đất nước. Người đã thức suốt đêm không ngủ, vì độc lập tự do của dân tộc. “ Đêm nay Bác không ngủ” của nhà thơ Minh Hụê, chúng ta học hôm nay là một tấm gương tiêu biểu.
Hoạt động dạy -học
Phần nội dung
Hoạt động 2: (10’)GV hướng dẫn HS tìm hiểu tác giả-tác phẩm.
-Tác giả Minh Hụê (SGK T66)
-Bài thơ được sáng tác 1991, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Đây là bài thơ ca ngợi lãnh tụ rất thành công, là bài thơ nổi tiếng nhất của Minh Huệ.
GV hướng dẫn HS cách đọc : đọc diễn cảm thể hiện tâm trạng của anh đội viên, tình cảm của Bác với bộ đội và dân công. Cần đọc với nhịp chậm, giọng thấp ở đoạn đầu và nhịp nhanh hơn, giọng lên cao hơn một chút ở đoạn sau (từ “lần thứ ba thức dậy” đến “Anh thức luôn cùng Bác”). Khổ thơ cuối cần đọc chậm và mạnh để khẳng định như một chân lý.
GV đọc mẫu một đoạn, cho 1 à 3 HS đọc tiếp nối nhau.
- Tìm đại ý bài thơ? (Tác giả thuật lại câu chuyện một đêm ở rừng Việt Bắc, anh đội viên nhiều lần thức dậy thấy Bác không ngủ, anh thương Bác, lo cho Bác nhưng Bác không ngủ vì Bác thương bộ đội và dân công à Bài thơ thể hiện tình cảm lớn lao của Bác dành cho mọi người và sự kính yêu Bác của anh đội viên và của nhân dân ta)
* Hoạt động 3: (49’)GV hướng dẫn HS tìm hiểu chung bài thơ.
?Bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” kể lại câu chuyện gì?
Hs: Bài thơ được trình bày như một câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp. Hai khổ thơ đầu và cả ở phần sau đã làm rõ hoàn cảnh, thời gian địa điểm diễn ra câu chuyện.
?Thảo luận: Hình tượng Bác Hồ trong bài thơ được miêu tả qua con mắt và cảm nghĩ của ai? (của anh đội viên)
Hs: Cách miêu tả đó có tác dụng gì đối với việc thể hiện tâm hồn cao đẹp của Bác Hồ và tấm lòng của anh bộ đội đối với lãnh tụ? (Cách miêu tả đó nói lên được tình cảm tha thiết gắn bó và yêu thương của người cha và người con. Nó thể hiện được tấm lòng anh bộ đội với Bác và thể hiện được tâm hồn yêu thương mênh mông của Bác với con cháu mình trong kháng chiến.
* GV hướng dẫn HS tìm hiểu hình tượng Bác Hồ.
- Hình ảnh Bác Hồ được hiện ra qua cái nhìn của anh đội viên và được miêu tả từ nhiều phương diện : hình dáng, tư thế, vẻ mặt, cử chỉ, hành động và lời nói. 
?Các em hãy tìm những dẫn chứng cụ thể về từng phương diện miêu tả và nhận xét?
GV giảng :
+ Hình dáng, tư thế : Bác ngồi lặng im bên bếp lửa, vẻ mặt Bác trầm ngâm [như đang nghĩ ngợi chăm chú về một điều gì]
Đến lần thứ ba thức dậy, thấy Bác:
Ngồi đinh ninh 
Chòm râu im phăng phắc.
Þ Bài thơ khắc họa đậm nét về tư thế và dáng vẻ yên lặng, trầm ngâm của Bác Hồ trong đêm khuya bên bếp lửa. Nét ngoại hình ấy đã biểu hiện chiều sâu tâm trạng của Bác và tâm trạng ấy sẽ được bộc lộ rõ hơn qua những cử chỉ, hành động, lời nói.
+ Cử chỉ và hành động : Bác đốt lửa để sưởi ấm cho các chiến sĩ. Rồi Bác đi dén chăn từng người từng người một. Sợ cháu mình giật thốt, Bác nhón chân nhẹ nhàng.
Þ thật giản dị mà giàu xúc động, bộc lộ tấm lòng yêu thương chứa chan, sự tôn trọng nâng niu của vị lãnh tụ đối với những người chiến sĩ bình thường, giống như cử chỉ của người mẹ nâng niu giấc ngủ của đứa con nhỏ.
+ Lời nói : “Chú cứ việc ngủ ngon. Ngày mai đi đánh giặc”
Bác thương đoàn dân công … mai trời sáng mau mau Þ Bộc lộ nổi lòng, lo lắng đối với tất cả bộ đội và nhân dân
Þ Qua các chi tiết miêu tả ở trên, hình ảnh Bác Hồ hiện lên trong bài thơ thật gần gũi, chân thực mà hết sức lớn lao. Bài thơ đã thể hiện một cách cảm động, tự nhiên và sâu sắc tấm lòng yêu thương mênh mông, sâu nặng, sự chăm lo ân cần chu đáo của Bác của Bác Hồ với chiến sĩ và đồng bào.
Đúng như sự khái quát của nhà thơ Tố Hữu về tình yêu thương của Bác Hồ : 
 “ Bác ơi ! Tim Bác mênh mông thế
 Oâm cả non sông , mọi kiếp người 
 ………Nâng niu tất cả chỉ quên mình”
Ca dao nói về Bác : “Cụ Hồ ở giữa lòng dân 
 Tuy xa xa lắm nhưng gần gần ghê” 
2/ Tình cảm của anh đội viên đối với Bác :
* GV hướng dẫn HS phân tích cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên đối với Bác Hồ.
?Khi nhìn thấy Bác không ngủ, tình cảm của anh đội viên đối với Bác như thế nào? (Khi nhìn thấy Bác không ngủ, anh đội viên thương Bác “Càng nhìn lại càng thương”. Sau đó anh cảm động săn sóc Bác bằng câu hỏi ân cần và sau cùng anh bồn chồn lo Bác ốm, lo cho chiến dịch bị ảnh hưởng ) .
?Tâm trạng của anh đội viên ra sao ? (Lần thứ ba thức dậy tâm trạng của anh đội viên như thế nào ?)
?Anh đội viên đã nói gì với Bác ?
?Qua những chi tiết đó thể hiện tình cảm gì của anh đội viên đối với Bác? (Câu chuyện được đưa đến “điểm đỉnh” khi lần thứ ba thức dậy , trời sắp sáng, anh chiến sĩ vẫn thấy Bác “ ngồi đinh ninh”. Sự lo lắng ở anh đã thành sự “hốt hoảng” thật sự và nếu ở trên anh chỉ dám “thầm thì hỏi nhỏ” thì giờ đây anh hết sức năng nỉ “vội vàng, nằng nặc” mời Bác đi nghỉ ). 
? Thảo luận: Tại sao từ chổ “bồn chồn, lo lắng, nằng nặc” mời Bác ngủ, anh đội viên lại chuyển sang vui sướng mênh mông thức cùng Bác ?
(à Anh cảm nhận tấm lòng mênh mông của Bác đối với nhân dân. Được tiếp cận, được thấu hiểu tình thương đạo đức cao cả ấy của Bác, anh chiến sĩ đã lớn lên thêm về tâm hồn, tình cảm và được hưởng một niềm hạnh phúc lớn lao. Bởi thế nên: “Lòng vui sướng mênh mông. Anh thức luôn cùng Bác”.
? Bài thơ được làm theo thể thơ gì ? Thể thơ ấy có thích hợp với cách kể chuyện của bài thơ không ?
(Thơ 5 tiếng dùng trong những bài thơ có yếu tố tự sự. Mỗi khổ 4 dòng, vần trong mỗi khổ thường là vần liền ở chữ cuối cùng dòng 2 và 3.)
* GV hướng dẫn HS tìm hiểu ý nghĩa 4 câu cuối.
- Hãy cho biết vì sao trong đoạn kết nhà thơ lại viết: 
Đêm nay Bác ngồi đó
Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh.
- Khổ thơ cuối đã nâng ý nghĩa của câu truyện, của sự việc lên một tầm khái quát lớn giúp ta thâu hiểu một chân lý đơn giản mà lớn lao: Cái đêm không ngủ miêu tả trong bài thơ chỉ là một đêm trong vô vàn những đêm không ngủ của Bác à Vì Bác là Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ của dân tộc và người cha thân yêu của quân đội ta, cuộc đời người dành trọn vẹ cho nhân dân, cho tổ quốc.
* Hoạt động 6: (15’)GV hướng dẫn HS tổng kết về giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật củat bài thơ.
- Qua câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ, bài thơ đã thể hiện tấm lòng của Bác đối với bộ đội và dân công như thế nào?
- Bài thơ sử dụng thể thơ gì ? Vần ?
Þ HS đọc phần Ghi nhớ SGK T67
I/ Tìm hiểu chung:
- Minh Hụê tên khai sinh là Nguyễn Thái sinh
- Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng 
(Chú thích SGK - T66)
II/ Tìm hiểu văn bản:
 1/ Hình tượng Bác Hồ :
- Người cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
- Rồi Bác đi dén chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng
ÞSự thương yêu, chăm sóc ân cần, chu đáo của Bác đối với từng anh bộ đội.
- Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Aám hơn ngọn lửa hồng
ÞNói lên tình thương bao la, ấm áp, nồng đượm cao sâu của Bác.
- Bác ngủ không an lòng
Bác thương đoàn dân công 
Đêm nay ngủ ngoài rừng
Rải lá cây làm chiếu
Manh áo phủ làm chăn
- Trời thì mưa lâm thâm
… làm sao cho khỏi ướt
Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau
Þ Tấm lòng yêu thương mênh mông và nỗi lo lắng của Bác đối với đoàn dân công.
2/ Tình cảm của anh đội viên đối với Bác :
- Càng nhìn lại càng thương
- Thổn thức cả nổi lòng
Thầm thì anh nói nhỏ
Bác ơi! Bác chưa ngủ?
Bác có lạnh lắm không ?
- Nhưng bụng vẫn bồn chồn.
- Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn
Vì Bác vẫn thức hoài
Þ Lòng kính yêu và sự quan tâm lo lắng của anh đội viên đối với Bác
- Lần thứ 3 thức dậy
Anh hốt hoảng giật mình
- Anh vội vàng nằng nặc
Mời Bác ngủ Bác ơi!
Bác ơi! Mời Bác ngủ!
Þ Sự lo lắng cao độ của anh đối với Bác
- Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác
Þ Niềm xúc động; vui sướng tràn ngập lòng anh đội viên.
3. Nghệ thuật:
- Lựa chọn, sử dung thơ 5 chữ, kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm.
- Lựa chọn, sử dụng lời thơ giản dị, có nhiều hình ảnh thể hiện tình cảm tự nhiên, chân thành.
- Sử dụng từ láy tạo giá trị gợi hình và biểu cảm, khắc họa hình ảnh cao đẹp về BH kính yêu.
4. Ý nghĩa văn bản: Bài thơ thể hiện tấm lòng yêu thương bao la của BH đối bộ đội và nhân dân, tình cảm kính yêu, cảm phục của bộ đội, của nhân dân ta đối với Bác.
III/ GHI NHỚ :
SGK T67
4/ CỦNG CỐ:(5’)
Nhắc lại về thể thơ và đặc điểm ngôn ngữ của bài thơ.
Tìm các từ láy trong bài và cho biết giá trị biểu cảm của một số từ láy đặc sắc.
Nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của bài.
5. Hướng dẫn học bài và chuẩn bị bài mới:(5’)
*-Tìm hiểu kĩ hoàn cảnh sáng tác của bài thơ.
- Học thuộc lòng bài thơ.
- Thấy được sự kết hợp độc đáo, phù hợp giữa thể thơ 5 chữ và lối kể chuyện kết hợp miêu tả, biểu cảm.
- Sưu tầm một số bài thơ nói lên tình cảm của nhân dân đối với Bác Hồ kính yêu.
* Chuẩn bị bài : Aån dụ
+ Đọc và trả lời các câu hỏi trong SGK T68, 69
+ Chú ý phần ghi nhớ
+ Làm phần luyện tập.