Giáo án Ngữ văn 12 - Chuyên đề: Truyện viết về thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước

ng yếu tố như sau;
Hãy cho biết cốt truyện Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng em đã học ở lớp 9?
Em hiểu như thế nào về ý nghĩa của cốt truyện này?
? Nhân vật trung tâm của truyện thời kì kháng chiến chống Mĩ là những người như thế nào?
Các nhân vật trong truyện thời kì này đã được các nhà văn chú ý tập trung khai thác những diễn biến nội tâm tinh tế, đi sâu vào khám phá đời sống tinh thần của nhân vật, một số nhân vật được xây dựng từ nguyên mẫu đời sống, các nhà văn đã xây dựng họ như những hình mẫu lí tưởng, đại diện cho sức mạnh và tinh thần của một dân tộc, một thời đại. 
? Lời kể trong truyện Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng và Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi có gì đặc sắc?
+ Ở ngôi kể thứ ba, trong trường hợp này người kể không xuất hiện, 
	+ Cách kể khách quan không dính líu đến câu chuyện, giữ vai trò là người dẫn chuyện, tổ chức chuyện, phân tích, bình giá và làm rõ mối quan hệ trong tác phẩm. Tác giả nghe một nhân vật là anh Hai là đồng đội với anh Sáu bố của bé Thu kể lại việc, anh cùng anh Sáu về nhà và chứng kiến cảnh bé Thu không nhận cha vì anh Sáu có vết sẹo trên mặt. Người kể chuyện không phải là tác giả mà là một nhân vật trong truyện, ở đây tác giả đã trao ngòi bút cho nhân vật “Trong lúc nhàn rỗi ấy chúng tôi thường hay kể chuyện. Và tôi nghe câu chuyện này của một đồng chí già kể lại”, giọng kể khách quan, tỉ mỉ, cẩn thận kể lại những sự việc mà anh được chứng kiến. Từ tình cảm của anh Sáu, nỗi buồn hiện lên đôi mắt, lên hành động phát cáu với con của anh khi bé Thu không gọi một tiếng cha, đến tâm trạng xúc động của bé Thu khi biết vì sao cha lại có vết sẹo ở trên mặt. Và chi tiết anh Sáu tỉ mẩn giũa mẩu ngà voi làm lược cho con.
GV giới thiệu Thể loại và đặc điểm của văn bản – trình chiếu nhanh nội dung
Từ 3 đặc điểm nghệ thuật của truyện, ta tìm hiểu về nội dung, tư tưởng của truyện viết về thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước qua 2 trích đoạn tác phẩm trong SGK Ngữ Văn 12 .
Truyện ngắn Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi tuy hơi dài nhưng vẫn là một truyện ngắn, mà là một trong những truyện ngắn đặc sắc của Nguyễn Thi.
Truyện được viết vào tháng 2 -1966, khi đế quốc Mĩ vừa đưa quân ào ạt vào miền Nam hòng cứu vớt sự sụp đổ của chính quyền Sài Gòn (1965). Cuộc chiến ở vào giai đoạn gay go quyết liệt nhất. Nhà văn đã đưa ta đến với một gia đình nông dân Nam bộ đã chịu biết bao tang tóc và những mối thù chồng chất từ thời giặc Pháp đến thời giặc Mĩ. Ta bắt gặp ở đây “những đứa con trong gia đình” này, hết “lớp cha trước, lớp con sau” nối tiếp nhau đánh giặc. 
 Hướng tiếp cận văn bản
Chúng tôi sẽ hướng dẫn học sinh tiếp cận văn bản từ hình thức đến nội dung, nghĩa là sẽ khám phá trên văn bản từ ba yếu tố: Cốt truyện, nhân vật, lời kể (ba yếu tố đặc trưng cho thể loại của truyện) để đến với nội dung tư tưởng của tác phẩm (Bức tranh hiện thực cuộc sống được phản ánh và quan điểm, tình cảm của tác giả đối với hiện thực đó). 
Tìm hiểu về nhân vật
Hãy tìm và cho biết các nhân vật trong truyện được kết dệt nên bởi những chi tiết nào?
? Hình ảnh nhân vật Việt
? Hình ảnh nhân vật chị Chiến?
GV gợi dẫn HS chú ý đến chi tiết truyện
Cuộc đối thoại của hai chị em
Nhân vật chú Năm?
? Ý nghĩa cuốn sổ gia đình chú Năm giữ
GV bổ sung kiến thức về Má Việt trong cuốn sổ gia đình
? Nhân vật chi Hai được tả trong duy nhất 1 đoạn văn, đọc đoạn văn và tìm điểm giống nhau của những đứa con
? Ý nghĩa nhân vật trong tác phẩm
Nghệ thuật trần thuật của Nguyễn Thi (lời kể trong truyện)?
Hướng dẫn HS trong quá trình phân tích tác phẩm có thể liên hệ với tác phẩm Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng và Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê đã học ở lớp 9 để thấy được đặc điểm của truyện viết về thời kì kháng chiến chống Mĩ 
Củng cố: HS phát biểu cảm nghĩ về tác phẩm qua phiếu học tập.
KẾT THÚC BÀI
GV hướng dẫn HS tự tìm hiểu tác phẩm Rừng xà nu
Dựa theo cách tìm hiểu bài Những đứa con trong gia đình. GV hướng dẫn HS tìm hiểu tác phẩm Rừng xà nu theo trình tự Cốt truyện, Nhân vật, Lời kể.và ý nghĩa của các yếu tố đó.
HS trình bày sơ lược về hoàn cảnh lịch sử 
HS phát biểu về nội dung
Hs liệt kê các tác giả
Hs liệt kê các tác phẩm
(có thể kể lại cốt truyện TP em biết
Hs trìn bày hiểu biết về cốt truyện
Hs trình bày hiểu biết về nhân vật
HS nêu ý nghĩa nhân vật
Hs trình bày lời kể trong truyện
Hs trình bày lời kể trong truyện
Hs tìm hiều truyện theo 3 đặc điểm truyện
Hs phát biểu về cốt truyện và ý nghĩa
Hs phát biểu về nhân vật và ý nghĩa
Hs tìm chi tiết và phát biểu
Hs tìm chi tiết về nhân vật
Hs tìm đọc chi tiết
Hs phát biểu về chi tiết 
Hs tìm hiểu những nét giống má của nhân vật Chiến
A/ HOÀN CẢNH LỊCH SỬ VÀ TRUYỆN THỜI KÌ CHỐNG MĨ CỨU NƯỚC
	Cuộc kháng chiến đó có những sự kiện lịch sử trọng đại như sau;
	■ Ở miền Bắc;
	- Năm 1954 - 1965 Miền Bắc xây dựng bước đầu cơ sở vật chất và kinh tế của chủ nghĩa xã hội, thực hiện kế hoạch nhà nước 5 năm 1961-1965.
	- Ngày 05 –8- 1964. Sau khi dựng lên sự kiện “vịnh Bắc bộ”, Mĩ cho máy bay ném bom bắn phá miền Bắc tại cửa sông Gianh (Quảng Bình), Vinh –Bến Thủy (Nghệ An), Lạch Trường (Thanh Hóa), Hòn Gai (Quảng Ninh).
	- Ngày 07 – 02 - 1965 Mĩ ném bom bắn phá Đồng Hới (Quảng Bình), Cồn Cỏ (Vĩnh Linh), chính thức gây ra chiến tranh phá hoại miền Bắc. 
	- Nhân dân miền Bắc vừa chiến đấu chống chiến tranh phá hoại, vừa thực hiện nghĩa vụ hậu phương lớn.
	- Năm 1969 -1973 Miền Bắc khôi phục và phát triển kinh tế xã hội, vừa chiến đấu chống chiến tranh phá hoại lần thứ hai của Mĩ vừa làm nghĩa vụ hậu phương, chi viện cho chiến trường miền Nam sức người sức của. Cùng nhân dân miền Nam giành lại độc lập, thống nhất hai miền Nam Bắc vào ngày 30-04-1975.
	■ Ở miền Nam;
	+ Tại Bến Tre, ngày 17 -01- 1960, cuộc Đồng Khởi đã mở ra vùng giải phóng rộng lớn, dẫn đến sự ra đời của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ngày 20 -12 -1960
- Năm 1961 -1965 Mĩ triển khai chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” tại miền Nam.
	 - Chiến lược “Chiến tranh cục bộ” của đế quốc Mĩ ở miền Nam.
	+ Năm 1965 Mĩ tiến hành chiến tranh xâm lược mới bằng lực lượng quân đội Mĩ và quân Đồng Minh, lúc cao điểm nhất (năm 1969) lên đến gần 1,5 triệu quân. Sử dụng ưu thế quân sự với quân số đông, vũ khí hiện đại, hỏa lực mạnh, cố gắng giành thế chủ động trên chiến trường. Mĩ mở liên tiếp hai cuộc phản công năm 1965-1966 và 1966-1967 bằng hàng loạt cuộc hành quân “tìm diệt” và “bình định” trên khắp miền Nam.
	+ Với ý chí không gi lay chuyển “Quyết chiến quyết thắng giặc Mĩ xâm lược” được sự phối hợp chi viện của miền Bắc, quân dân miền Nam đã anh dũng chiến đấu, với các thắng lợi mở đầu ở Núi Thành (Quảng Nam), Vạn Tường (Quảng Ngãi). Và tiến hành cuộc Tổng tiến công nổi dậy mùa Xuân Mậu Thân năm 1968, trọng tâm là đô thị nhằm tiêu diệt bộ phận quân đội Mĩ, quân đồng minh và chính quyền Sài Gòn.
	■ Năm 1969 -1973 Mĩ thực hiện chiến lược “ Việt Nam hóa chiến tranh” và “Đông Dương hóa chiến tranh” thực chất là rút quân đội Mĩ về và tăng nhanh ngụy quân Sài Gòn. 
	- Quân ta thực hiện cuộc tổng tiến công và nổi dậy Xuân 1975, diễn ra trong gần hai tháng từ ngày 4-3 đến ngày 2-5, qua ba chiến dịch lớn; Tây Nguyên, Huế -Đà Nẵng và chiến dịch Hồ Chí Minh, giành thắng lợi hoàn toàn và thống nhất Tổ quốc trên hai miền đất nước.
2/ Truyện thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
	- Thời gian sáng tác: là những tác phẩm ra đời trong 10 năm kháng chiến chống Mĩ (1965-1975) và những tác phẩm viết về kháng chiến chống Mĩ sau khi thống nhất đất nước, sau 1975.
	- Một đội ngũ nhà văn đông đảo, gồm nhiều thế hệ và không hiếm tài năng, được đào luyện trong cách mạng và kháng chiến.Từ đội ngũ ấy hình thành nên kiểu nhà văn - chiến sĩ, đem nghệ thuật phục vụ cho sự nghiệp đấu tranh của dân tộc, đáp ứng yêu cầu của cách mạng và cuộc chiến tranh ái quốc. 
	Đội ngũ ấy đông đảo và nhiều thế hệ: 
 +Thế hệ nhà văn đã có tên tuổi từ trước cách mạng: Nguyễn Tuân, Tô Hoài, Nguyên Hồng.
+Thế hệ nhà văn trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Pháp: Nguyễn Đình Thi, Nguyên Ngọc (Nguyễn Trung Thành), Nguyễn Văn Bổng (Trần Hiếu Minh), Lê Khâm (Phan Tứ), Nguyễn Ngọc Tấn (Nguyễn Thi).
+ Thế hệ nhà văn có tên tuổi từ thời kì miền Bắc xây dựng Chủ nghĩa xã hội: Nguyễn Khải, Chu Văn, Nguyễn Minh Châu, Bùi Đức Ái (Anh Đức).
+ Thế hệ nhà văn trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mĩ: Nguyễn Quang Sáng, Hữu Mai, Lê Minh Khuêtừ đội ngũ đông đảo ấy đã xuất hiện nhiều tài năng, hình thành những phong cách nghệ thuật đặc sắc.
	* Những tác phẩm truyện đặc sắc thời kì kháng chiến chống Mĩ:
	▫*Truyện viết về miền Bắc đánh Mĩ có thể kể đến;
 	- Vùng trời của Hữu Mai,( tiểu thuyết,3 tập, 1971, 1975, 1980)
	- Bão biển của Chu Văn, (tiểu thuyết, 2 tập, 1969)
	- Chiến sĩ của Nguyễn Khải,( truyện,1973) 
	- Dấu chân người lính của Nguyễn Minh Châu, (tiểu thuyết, 1972)
 	- Mảnh trăng cuối rừng của Nguyễn Minh Châu, (truyện ngắn
	- Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê.( truyện ngắn,
	*Truyện viết về miền Nam đánh Mĩ có thể kể đến;
Hòn Đất của Anh Đức, (tiểu thuyết,1966)
	-Chiếc lược ngà, Bông cẩm thạch của Nguyễn Quang Sáng,( truyện ngắn,1968, 1969)
	 - Mẫn và Tôi của Phan Tứ,( tiểu thuyết,1972)
- Người mẹ cầm súng của Nguyễn Thi, (truyện kí,1969)
- Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành,( truyện kí 1969)
B/ ĐẶC ĐIỂM NỘI DUNG, NGHỆ THUẬT TRUYỆN THỜI KÌ KHÁNG CHIẾN CHỐNG MĨ
Đặc điểm 1: Về cốt truyện, 
	 Cốt truyện là “hệ thống sự kiện cụ thể được tổ chức theo yêu cầu tư tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành bộ phận cơ bản, quan trọng nhất trong hình thức động của tác phẩm văn học thuộc các loại tự sự và kịch.
+ Ý nghĩa của cốt truyện: 
	▫ Phản ánh cuộc sống của người lính và những thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn trong những năm kháng chiến chống Mĩ quyết liệt. 
	▫ Cốt truyện thể hiện thái độ, tình cảm trân trọng và cảm phục của tác giả trước sự kiên cường của con người trong kháng chiến
Đặc điểm 2; Về nghệ thuật xây dựng nhân vật 
	 “trong văn xuôi thời kì chiến tranh chống Mĩ.nhân vật đều có ít nhiều nét dáng nhân vật sử thi. Đó là những con người mang tư tưởng thời đại, khát vọng và ý chí của dân tộc, của quần chúng”
- Nhân vật trung tâm của truyện thời kì chống Mĩ cứu nước là hình ảnh người chiến sĩ, người lính và toàn dân trong cuộc kháng chiến vệ quốc vĩ đại. 
- Ý nghĩa của nhân vật:
+ Khắc sâu vẻ đẹp tinh thần và hình ảnh người chiến sĩ của các thế hệ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Tình đồng đội, đồng chí hòa chung với tình cha con, tình bạn bè.
+ Thấy được tình cảm và thái độ ngợi ca của tác giả đối với những người lính cụ Hồ
+ Hiện thực cuộc sống đầy khốn khó, gian truân của nhân dân ta trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước, nhưng trong mỗi người dân nhỏ bé ấy là sức mạnh không gì lay chuyển được của sự quyết tâm chiến đấu đến cùng bảo vệ quê hương, bảo vệ người cách mạng.
Đặc điểm 3; Về lời kể
	 “trong văn xuôi thời kì chiến tranh chống Mĩ Khuynh hướng sử thi tạo nên giọng điệu sang trọng sùng kính ngợi ca hào sảng. Từ đặc trưng của truyện có thể khái quát đặc điểm Giọng điệu trần thuật sang trọng sùng kính ngợi ca hào sảng.
Truyện Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng
Ý nghĩa của lời kể: Làm sinh động hiện thực được mô tả trong truyện đồng thời thể hiện tư tưởng, tình cảm và thái độ của tác giả trước hiện thực được nói tới trong mỗi tác phẩm.
Truyện: Những đứa con trong gia đình
Nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Thi
	▫ Toàn bộ câu chuyện nhịp theo dòng hồi tưởng miên man với những khoảng đứt – nối của nhân vật Việt. Trận đánh vừa diễn ra còn để lại khói lửa mịt mù và xác giặc ngổn ngang. Một trận đọ lê dữ dội giữa bộ đội ta và quân Mĩ trong rừng cao su. Việt leo lên được chiếc xe bọc thép của giặc đang tháo chạy, dùng thủ phaó tiêu diệt được nó. Nhưng Việt cũng bị thương và ngất đi. Anh bị lạc đồng đội giữa chiến trường. Từ lúc đó anh cứ ngất đi rồi tình lại trong hoàn cảnh cô độc giữa chiến trường đầy bóng tối, chỉ có dòng ý thức của Việt là thao thức không nguôi.Mạch kể chuyện của Nguyễn Thi cũng theo dòng ý thức của Việt mà qua lại, đan dệt nên câu chuyện, thoải mái đi về muôn nẻo, giữa hiện tại và quá khứ, giữa cái đang diễn ra với những cái đã thành kỉ niệm, bất ngờ rẽ ngoặt rồi đổ ra đại trường giang của những tư tưởng, tình cảm lớn lao của thời đại.
	▫ Ngòi bút của Nguyễn Thi theo dòng tâm tư trôi chảy mà ghi lại những khoảnh khắc tâm lí đặc biệt của nhân vật. Mỗi khi neo đậu lại bờ bãi nào của kỉ niệm thì tâm trạng nhân vật lại hiện lên chân thực, tự nhiên, thời gian và không gian cùng con người và sự việc của quá vãng, của hiện tại đồng hiện trong nhiều chiều, nhiều màu vẻ phong phú, sinh động.
C/ ĐỊNH HƯỚNG CÁCH ĐỌC HIỂU TRUYỆN VIẾT VỀ THỜI KÌ KHÁNG CHIẾN CHỐNG MĨ CỨU NƯỚC.
Truyện Những đứa con trong gia đình
1) Thể loại và đặc điểm của văn bản
- Đây là một truyện đặc sắc bởi vì: Nhà văn đã sáng tạo ra một tình huống truyện rất độc đáo (một chiến sĩ giải phóng quân tên là Việt, trong một trận chiến đấu ác iệt với giặc Mĩ, bị thương nặng, lạc đồng đội, phải nằm lại giữa chiến trường. Anh ngất đi tỉnh lại nhiều lần. Mỗi lần tỉnh lại, dòng hồi ức lại đưa anh trở về với kỉ niệm thân thiết với những người ruột thịt trong gia đình). 
- Nhà văn đã lựa chọn cách trần thuật ở ngôi thứ ba, người trần thuật là tác giả, nhưng lại kể theo tâm lí, ngôn ngữ và giọng điệu của nhân vật. Cách trần thuật đó được gọi là lối trần thuật nửa trực tiếp. Nhờ thế mà tác giả vừa trần thuật được câu chuyện đầy ắp những chi tiết sống động về cuộc sống và tâm hồn nhiều thế hệ người dân Nam bộ đứng lên đáng Mĩ, vừa diễn tả tâm lí và khắc họa được rõ nét tính cách của nhân vật. Ngoài ra ngôn ngữ kể chuyện rất tinh luyện và đậm màu sắc Nam bộ.
	Truyện ngắn này đặc sắc không chỉ là những yếu tố về nghệ thuật nói trên , mà còn đặc sắc ở nội dung tư tưởng của nó. 
+Dưới ngòi bút của Nguyễn Thi, họ trở thành những nhân vật khỏe khoắn, lực lưỡng và đầy góc cạnh: Chú Năm, má của Việt, chị Chiến và Việt. Tất cả đều mang đậm những nét tính cách rất Nam bộ: thật thà, bộc trực, chất phác, hồn nhiên, giàu tình nghĩa với gia đình và Tổ quốc, căm thù giặc ngùn ngụt, gan góc trong chiến đấu, quyết hi sinh đến cùng cho cách mạng 
2) Nội dung bài học
2.1) Cốt truyện và ý nghĩa của cốt truyện
	a) Nghệ thuật xây dựng cốt truyện
 Nguyễn Thi đã xây dựng cốt truyện ở tác phẩm này bằng một tình huống truyện rất đặc sắc: Việt là một chiến sĩ Giải phóng quân, vừa qua tuổi vị thành niên, xuất thân trong một gia đình nông dân Nam bộ có thù sâu với Mĩ, ngụy: ông nội và bố cũng chết vì bom đạn của giặc. Gia đình chỉ còn lại năm người: Chị Chiến, Việt, thằng em út cùng với chú Năm và một người chị nuôi lấy chồng xa.
Việt và chị Chiến hăng hái tòng quân giết giặc. Việt nhỏ tuổi nên đồng đội thường gọi là “cậu Tư”. Ở đơn vị quân Giải phóng, Việt gần gũi với tiểu đội trưởng Tánh và đồng đội. Trong một trận chiến đấu ác liệt với giặc Mĩ, Việt diệt được một xe bọc thép của giặc nhưng lại bị thương nặng, lạc đồng đội, phải nằm lại giữa chiến trường. Việt ngất đi, tỉnh lại nhiều lần. Mỗi lần tỉnh lại, dòng hồi ức lại đưa Việt trở về với những kỉ niệm thân thiết với những người ruột thịt: chú Năm, Má, chị Chiến.
Cuối cùng anh Tánh dẫn tiểu đội đi tìm suốt ba ngày mới thấy Việt trong một lùm cây rậm. Suýt nữa họ bị ăn đạn của Việt vì tuy đã kiệt sức, nhưng một ngón tay của Việt vẫn đặt ở cò súng khi đạn đã lên nòng. May mà anh Tánh đã lên tiếng. Anh Tánh và đồng đội đưa Việt về điều trị tại một bệnh viện dã chiến. Sức khỏe của Việt dần hồi phục. Anh Tánh giục Việt viết thư cho chị Chiến kể về chiến công của mình, nhưng Việt còn ngần ngại chưa viết vì nghĩ rằng: chiến công của mình chưa thấm gì với thành tích của đơn vị và chưa đáp ứng được nguyện vọng của má
	b) Ý nghĩa của cốt truyện
 	Cốt truyện trên cho ta biết được truyền thống trong hai cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, từ giặc Pháp đến giặc Mĩ, tuy chỉ kể chuyện một gia đình, nhưng tác giả muốn bao quát nhiều thế hệ người miền Nam đứng lên đánh giặc để bảo vệ quê hương và giành lại độc lập cho đất nước.
2.2) Nhân vật và ý nghĩa của hình tượng nhân vật.
a) Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Những đứa con trong gia đình”
Thế giới nhân vật trong tác phẩm bao gồm: Hai chị em Việt và Chiến, má Việt, chí Năm, người chị nuôi lấy chồng xa.
Truyện có số lượng nhân vật ít, chủ yếu đi sâu vào diễn biến nội tâm nhân vật 
	* Nhân vật Việt
- Trong cảnh ngộ hiện tại: Việt là một chiến sĩ giải phóng quân, đang ở tuổi mới lớn, xuất thân từ một gia đình nông dân nghèo vùng đồng bằng Nam bộ. Trong một trận chiến đấu với giặc Mĩ tại một khu rừng cao su, Việt bị thương nặng, lạc đồng đội, phải nằm lại giữa chiến trường, ngất đi tỉnh lại nhiều lần. Mỗi lần tỉnh lại, dòng hồi ức đưa anh trở về với những kỉ niệm sâu sắc đối với Má, chú Năm, chị Chiến, về đồng đội và anh Tánh.
- Hồi ức của Việt về những người thân trong gia đình
+ Chị Chiến: là chị gái của Việt nhưng tuổi xấp xỉ nhau, cả hai đều chưa hết chất con nít. Cái gì cũng giành nhau. Đi bắt ếch thì giành nhau phần nhiều hơn; bắn chết một thằng giặc Mĩ thì giành công về mình, giành nhau cả việc tòng quân vào bộ đội giải phóng. Đi đánh giặc, trong túi chị vẫn có một cái gương soi nhỏ, còn trong túi em thì luôn có một cái ná thun để bắn chim..Nhưng chị vẫn nhường em. Chiến tỏ ra mình là chị và Việt cũng tỏ ra mình là em khi khiêng bàn thờ của ba má sang gởi nhà chú Năm trước khi nhập ngũ. Chiến bàn với em thu xếp nhà cửa, dọn dẹp đồ đạc, gửi lại ruộng vườn, chuyển bàn thờ ba má “Nào, đưa má sang ở tạm bên nhà chú, chúng con đi đánh giặc trả thù cho má, đên chừng nào nước nhà độc lập con lại đưa má về.Việt khiêng trước, chị Chiến khiêng bịch bịch phía sau. Nghe tiếng chân chị, Việt thấy thương chị lạ”[16,tr. 112]
+ Cuộc đối thoại của hai chị em là một chi tiết nghệ thuật rất đặc sắc:
“- Bây giờ chị Hai ở xa. Chị em mình đi thì thằng Út sang ở với chú Nămmày chịu không?
Việt chụp một con đom đóm úp trong lòng bàn tay:
Sao không chịu?
Giường ván cũng cho xã mượn làm bàn ghế học, nghen?
Hồi đó má dặn chị làm sao, giờ chị cứ làm y vậy, tôi chịu hết.
. – Chú Năm nói mầy với tao đi kì này là ra chân trởi mặt biển, xa nhà thì ráng mà học chúng bạn, thù cha mẹ chưa trả mà bỏ về là chú chặt đầu..tao đã thưa với chú Năm rồi. Đã làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất, vậy à!”[16,tr.113]
-> Những bàn bạc việc nhà của chi Chiến trong đêm hôm đó đã khiến cho Việt 3 lần nhận ra chị mình giống hệt mẹ:
+ Chà! Chị Chiến bữa nay nói in như má vậy! cũng ở trong buồng nằm nói với ra, cũng nằm với thằng út em, ở trên giường đó.
+ Chú Năm: là một nhân vật rất đậm chất Nam bộ. Chú có cuộc đời cơ cực và từng trải. Chú thường chèo ghe, đi bè trên các dòng sông nên chú hiểu rộng, biết nhiều. Mỗi lần “nhậu vào ba hột” là chú cao hứng cất tiếng hò. Tiếng hò của chú đã nối dài “con sông gia đình” với biển cả mênh mông của đất nước..
Cuốn sổ gia đình luôn trong tay chú Năm là một chi tiết nghệ thuật mang nhiều ý nghĩa, đó là một thứ gia phả thiêng liêng truyền lại cho con cháu muôn đời sau. Biết bao cái tang đau đớn và những mối thù chồng chất được chú Năm ghi chép tỉ mỉ trong cuốn sổ đó: thím Năm bị ca nông Mỏ Cày bắn chết, ông nội bị lính tổng Phòng bắn vào giữa bụng, má Việt đi đấu tranh về bị trúng đán trái phá ở đầu xóm, tía Việt đi du kích, đêm ngủ ngoài bờ sông bị lính Tây bót King Ngang bắt, chặt đầu..
+ Má Việt: từ thời con gái đã là một phụ nữ gan góc. Chi tiết má Việt xin gian thuyền (đi nhờ thuyền qua một khúc sông) nhưng ba Việt không cho, “Má liền phóng xuống sông lội”(liền nhảy xuống sông bơi đi). “Vậy mà nên vợ nên chồng. Bởi vì chiều hôm đó má gánh cơm đi tặng bộ đội “tầm vông” thì lại gặp ba trong hàng ngũ đó.”
Khi đã là người mẹ, má Việt là một bà mẹ rất thương con, chi tiết khi giặc bắn dọa, “hai bàn tay to bản của má phủ lên đầu đàn con, mắt sắc ánh lên nhìn lại bọn lính, đôi mắt của người đã từng vượt sông, vượt biển” đã khắc họa rõ nét tính cách của má Việt.
Má Việt không chỉ là một người mẹ, bà còn là một chiến sĩ “Đôi vai lực lưỡng”, đôi bắp chân tròn vo lúc nào cũng dính sình đất, má lội hết đồng này sang bưng