Giáo án Ngữ văn 11 - Từ ấy (Tố Hữu)

Đọc văn
 Từ ấy
 (Tố Hữu)
I . MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
1. Kiến thức 
- Cảm nhận được niềm vui lớn, lẽ sống lớn, tình cảm lớn của Tố Hữu trong buổi đầu gặp lí tưởng cộng sản.
- Hiểu được sự vận động của tứ thơ và những đặc sắc trong hình ảnh, ngôn ngữ, nhịp điệu,
2. Kĩ năng
- Rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu tác phẩm theo đặc trưng thi pháp thơ hiện đại
- Phân tích, bình giảng bài thơ, phát triển các kĩ năng tư duy ( hình tượng, so sánh, tổng hợp, khái quát)
3. Thái độ: 	
- HS có ý thức thể hiện lòng yêu mến và trân trọng tài năng thơ ca của Tố Hữu.
II. CHUẨN BỊ
1. Phương pháp
- Thuyết trình kết hợp vấn đáp.
- Câu hỏi gợi mở kết hợp với bài tập phần luyện tập trong SGK.
- Kết hợp phương pháp thuyết giảng + phát vấn + thảo luận + luyện đọc.
2. Phương tiện
- SGK Ngữ văn 11, SGV Ngữ văn 11
- Thiết kế bài giảng
- Chuẩn kiến thức kĩ năng môn Ngữ văn 11
- Bài soạn, máy tính, máy chiếu
3. Hình thức
- Theo lớp. theo nhóm, cá nhân.
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC
1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số
2. Kiểm tra bài cũ (không)
3. Bài mới
Tổ chức hoạt động:Giới thiệu một số hình ảnh của nhà thơ Tố Hữu. Yêu cầu HS tìm một số câu thơ của Tố Hữu (2-3 HS).Các bạn vừa nhắc cho chúng ta nghe một số câu thơ của nhà thơ Tố Hữu và ngày hôm nay cô trò chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu một bài thơ được Tố Hữu sáng tác vào những năm đầu giác ngộ lí tưởng Đảng, bài thơ “Từ ấy”. Bài thơ mở đầu cho một tuyên ngôn về lẽ sống đồng thời cũng là tuyên ngôn nghệ thuật của một nhà thơ.
 Hoạt động của GV và HS
 Nội dung cần đạt
HĐ1: Tìm hiểu tác giả, tác phẩm.
GV: Tổ chức cho HS chơi trò chơi “Ngôi sao may mắn” (Chia lớp thành 2 tổ, lần lượt trả lời các câu hỏi có trong các ngôi sao bằng cách chọn màu. Mỗi ngôi sao tương ứng với một điểm, trong đó có 1 ngôi sao may mắn không phải trả lời câu hỏi vẫn ghi 1 điểm và có quyền chọn ngôi sao tiếp theo)
1. Năm sinh năm mất của Tố Hữu?
a.(1920 – 2002)
b.(1921 – 2002) 
c.(1922 – 2002) 
2 . Hãy cho biết tên khai sinh và quê Tố Hữu ?
- Tên khai sinh là Nguyễn Trung Thành.
- Quê ở làng Phù Lai, xã Quảng Thọ, huyện Quang Điền, tỉnh Thừa Thiên – Thiên Huế.
3 . Tố Hữu giác ngộ lí tưởng cách mạng – kết nạp Đảng năm nào?
a.Giác ngộ lí tưởng cách mạng năm 1935 → năm 1938 được kết nạp vào Đảng Cộng sản .
b.Giác ngộ lí tưởng cách mạng năm 1936 → năm 1938 được kết nạp vào Đảng Cộng sản .
c.Giác ngộ lí tưởng cách mạng năm 1936 → năm 1937 được kết nạp vào Đảng Cộng sản .
4. Tố Hữu là nhà thơ ?
 a. Hiện thực
 b. Cổ Điển
 c. Trữ tình chính trị
5. Nghệ thuật trong thơ Tố Hữu:
 a. Đậm đà tính dân tộc
 b.Mang tính chất cách mạng
 c. Cả a và b
6. Tố Hữu để lại bao nhiêu tập thơ:
 a. 5 tập thơ 
 b. 6 tập thơ 
 c. 7 tập thơ
7. Năm 1996 Tố Hữu được tặng 2 giải thưởng gì?
a.Giải thưởng HCM về văn học và nghệ thuật và giải thưởng văn học ASEAN.
b.Giải thưởng HCM về văn học và nghệ thuật và Nobel vật lí.
c.Nobel về văn học và nobel về kinh tế.
GV chốt:
- Tố Hữu sinh ra ở Huế trong một gia đình nhà nho nghèo. Song thân của Tố Hữu rất say mê với việc sưu tầm ca dao, tục ngữ. Cùng với mảnh đất nơi sinh ra ông là một mảnh đất rất giàu truyền thống văn hóa( những làn điệu dân ca, điệu hò mái nhì, mái đẩy, Nhã nhạc cung đình). Tất cả có ảnh hưởng tới tâm hồn thơ Tố Hữu.
- Năm 1936 ông giác ngộ lí tưởng cách mạng, năm 1938 được kết nạp vào Đảng cộng sản. Từ đó sự nghiệp thơ ca của ông gắn liền với sự nghiệp cách mạng. Đó cũng là chặng đường phát triển không ngừng về tư tưởng, nghệ thuật của thơ Tố Hữu.
- Là nhà thơ cách mạng lớn nhất trong nền thơ ca Việt Nam.
- Nội dung thơ Tố Hữu bám sát chặng đường cách mạng để phản ánh.
- Nghệ thuật thơ Tố Hữu thể hiện ở phong cách trữ tình chính trị, đậm đà tính dân tộc.
GV: Trình bày hiểu biết của em về tập thơ “Từ ấy”?
(Tập thơ được viết từ năm 1937- 1942, được xuất bản lần đâu năm 1946. Tập thơ gồm 3 phần: “Máu lửa” “Xiềng xích” “Giải phóng”, tập thơ ghi lại nhũng ngày đầu hoạt động cách mạng đến khi chính thức trưởng thành của Tố Hữu)
GV: Hãy nêu xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác của bài thơ “Từ ấy” ?
GV: Bài thơ “Từ ấy” có vị trí như thế nào đối với Tố Hữu?
(Đánh dấu một bước ngoặc quan trong trong cuộc đời Tố Hữu.)
GV Cho HS xem một đoạn video ngắn để củng cố lại kiến thức phần I (Tìm hiểu chung)
GV:Các em vừa quan sát đồng thời cũng được nghe bài hát “Khi ta có mặt trời chân lí” nhạc sĩ Phạm Tuyên, phổ thơ bài thơ “Từ ấy” của Tố Hữu.
 HĐ2: Đọc- hiểu tác phẩm
GV:Bài hát “ Khi ta có mặt trời chân lí” mang âm hưởng nhộn nhịp và hào hùng cũng như cách đọc của bài thơ cần thể hiện được tâm trạng vui tươi, rộn rã , giọng điệu say sưa, phấn chấn, hạnh phúc, đầy say mê của một người chiến sĩ lần đầu tiên giác ngộ lí tưởng cách mạng.
Mời 1 - 2 HS đọc một khổ thơ mà em thích nhất trong bài thơ này.
HS đọc bài.
GV nhận xét cách đọc. Sửa giọng đọc. Đọc mẫu lại bài thơ.
GV:Để tiện cho việc phân tích bài thơ. Một bạn giúp cô tìm bố cục của bài thơ?
HS suy nghĩ, phát hiện.
GV: Hãy nêu những suy nghĩ của em về nhan đề bài thơ “Từ ấy”?
(-Từ ấy là tên tập thơ đầu tay của Tố Hữu
- Bài thơ từ ấy trở thành tên tập thơ
-Bởi tác phẩm rất tiêu biểu cho phong cách thơ Tố Hữu đồng thời là tuyên ngôn cho cả tập thơ. )
GV giảng:"Từ ấy" là mốc son đánh dấu bước ngoặt, lối rẽ mới trong cuộc đời của nhà thơ Tố Hữu , đối với ông " từ ấy " là một thời gian rất cụ thể, ông đã xác định được hướng đi đúng đắn cho cuộc đời ... mà trước đây , ông đã từng lầm đường lạc lối. Ông đã bắt gặp lí tưởng CS và hướng ông đến một lẽ sống cao đẹp hơn vì một tương lai tươi sáng của dân tộc.
Người thanh niên Tố Hữu đã đón nhận lí tưởng ấy không chỉ bằng khối óc mà bằng cả con tim, không chỉ bằng nhận thức lí trí mà xuất phát từ tình cảm một kỷ niệm sâu sắc của người thanh niên yêu nước bắt gặp lí tưởng Cách mạng, mà sau này, ông nói rõ trong một bài thơ: 
"Con lớn lên, con tìm Cách mạng 
 Anh Lưu, anh Diểu dạy con đi 
 Mẹ không còn nữa, con còn Đảng
 Dìu dắt khi con chửa biết gì" 
 (Quê mẹ).
GV: Cả lớp vừa tìm hiểu xong ý nghĩa nhan đề của bài thơ. Ở khổ thơ thứ nhất nhan đề bài thơ lại được lặp lại ở dòng đầu tiên. 
Vì sao nhan đề bài thơ được lặp lại có tác dụng gì? ( Tác dụng: nhấn mạnh thời điểm nhà thơ giác ngộ lí tưởng cách mạng. )
GV: Một bạn phát hiện nhanh trong khổ thơ thứ nhất có những hình ảnh nào được nói đến? (Hình ảnh “nắng hạ”, “Mặt trời chân lí”, “vườn hoa lá” )
GV: Vậy em hiểu thế nào là “nắng hạ”? Dùng hình ảnh “nắng hạ” ở đây có ý nghĩa gì? (- Hình ảnh “nắng hạ” là ánh nắng rực rỡ, mãnh liệt. 
 - Ý nghĩa :là niềm vui sướng trào đang khi đón nhận lí tưởng Cộng sản.)
GV: Hình ảnh “Mặt trời chân lí” diễn đạt điều gì? ( thể hiện lí tưởng của Đảng.)
GV: Còn hình ảnh “vườn hoa lá” gợi cho em đến khung cảnh như nào? (Sự tươi mới, căng trà nhựa sống)
GV: Ngoài ra đối với các từ ngữ e có phát hiện ra điều gì đặc biệt không? Tác dụng của nó là gì?
(- Sử dụng động từ mạnh.
 - Từ ngữ giàu sức biểu cảm)
GV:Tố Hữu không chỉ đón nhận lí tưởng Đảng bằng trí tuệ mà bằng cả tình cảm rạo rực, say mê, sôi nổi nhất.
GV: Hãy tìm ra biện pháp nghệ thuật mà nhà thơ đã sử dụng trong khổ thơ này? (Nghệ thuật ẩn dụ: “Nắng hạ”, “Mặt trời chân lí” và so sánh: “Hồn tôi là một vườn hoa lá” )
GV: Từ những phân tích trên một bạn khái quát lại ý nghĩa của khổ thơ 1? ( Khẳng định lí tưởng của Đảng như một nguồn sống mới làm bừng sáng cả khối óc cũng như tâm hồn con người. Tâm hồn nhà thơ khi đón nhận lí tưởng cộng sản cũng căng tràn nhựa sống như một vườn cây đầy lá, hoa tỏa hương và tiếng chim kêu rộn ràng.
GV chốt
GV dẫn: Niềm vui sướng hân hoan của những ngày đầu giác ngộ lí tưởng Đảng, lí tưởng cách mạng đã nhanh chóng được chuyển thành những nhận thức mới về lẽ sống ở khổ 2.
GV: gọi HS đọc khổ 2
GV chia lớp thành 2 tổ, trong tỏ có thể chia thành các nhóm nhỏ để hoạt động ( trong khoảng thời gian từ 5 phút- 7 phút ) trả lời câu hỏi
Lẽ sống mới của Tố Hữu đã được thể hiện qua những từ ngữ nào? Những từ ngữ ấy có ý nghĩa gì?
Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng ở đây? Nêu tác dụng của biện pháp nghệ thuật ấy?
 HS trình bày sản phẩm. Nhận xét sản phẩm giũa 2 tổ.
GV: GV nhận xét đưa ra kết luận.
GV: Khi được ánh sáng của lí tưởng soi rọi, nhận thức mới của Tố Hữu về lẽ sống như thế nào?
(Nhận thức mới về lẽ sống của Tố Hữu là sự gắn bó hài hòa giữa cái tôi cá nhân và cái ta chung của mọi người. )
GV chốt
GV dẫn :Đặt mình giữa dòng đời,trong môi trường rộng lớn,Tố Hữu đã tìm thấy niềm vui và sức mạnh mới không chỉ bằng nhận thức mà còn bằng tình cảm mến yêu,
bằng sự giao cảm của những trái tim. Điều ấy được thể hiện rõ nét qua khổ thơ thứ 3
GV đọc khổ 3. GV đưa ra câu hỏi yêu cầu HS suy nghĩ trả lời ( mỗi bàn làm một nhóm ghi nhanh câu trả lời ra nháp )
- Sự chuyển biến trong tình cảm của nhà thơ được thể hiện qua cấu trúc thơ nào? Tác dụng của việc lặp cấu trúc ấy?
- Những biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng trong khổ thơ này ? 
Các nhóm cử đại diện trả lời câu hỏi.
GV: Đã có sự chuyển biền về mặt nhận thức thành tình cảm từ khổ thơ 2 đến khổ thơ 3. Vậy sự chuyển biến trong tình cảm của nhà thơ được khái quát như thế nào?
(là tình cảm mới mẻ và cao đẹp của một chiến sĩ cách mạng, một nhà thơ cách mạng.)
GV: Em hãy khái quát lại giá trị nghệ thuật của bài thơ?
HS dựa vào kiến thức đã nắm được trong bài.
GV: Em hãy nêu ý nghĩa của bài thơ?
HS dựa vào kiến thức đã nắm được trong bài.
I. Tìm hiểu chung.
1. Tác giả
- Tố Hữu tên khai sinh là Nguyễn Trung Thành, Quê ở làng Phù Lai, xã Quảng Thọ, huyện Quang Điền, tỉnh Thừa – Thiên Huế.
- Tố Hữu giác ngộ lí tưởng cách mạng năm 1936 – năm 1938 được kết nạp vào Đảng Cộng sản.
- Về nội dung: Thơ Tố Hữu là thơ trữ tình – chính trị. Thể hiện lẽ sống, lí tưởng, tình cảm cách mạng của người Việt Nam hiện đại.
- Về nghệ thuật: thơ Tố Hữu mang chất dân tộc, truyền thống.
- Các tập thơ tiêu biểu: “Từ ấy”, “Việt Bắc”, “Gió lộng”, “Ra trận”, “Một tiếng đờn”, “Ta với ta”, “Máu và hoa”
- Ông được tặng thưởng Huân chương sao vàng năm 1994, Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 1996 và Giải thưởng văn học ASEAN 1999.
=> Tố Hữu là nhà thơ lớn của dân tộc, là “lá cờ đầu của thơ ca cách mạng” Việt Nam hiện đại.
2. Tác phẩm
a, Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác.
- Tập thơ “Từ ấy” (1937- 1942) là tập thơ đầu của Tố Hữu, gồm có ba phần: “Máu lửa”, “Xiềng xích”, “Giải phóng”.
- Bài thơ “Từ ấy” được Tố Hữu viết vào tháng 7/1938 nằm trong phần “Máu lửa” của tập thơ “Từ ấy”.
- Bài thơ ghi lại những kỉ niệm đáng nhớ của ngày được đứng vào hàng ngũ của Đảng với những cảm xúc, suy tư sâu sắc.
b, Vị trí bài thơ
- Có ý nghĩa mở đầu cho con đường cách mạng, con đường thi ca và đánh dấu mốc quan trọng trong cuộc đời Tố Hữu.
II. Đọc – hiểu văn bản
 1. Đọc – Bố cục
a, Đọc
b, Bố cục
Khổ 1:Niềm vui sướng, say mê khi bắt gặp lí tưởng của Đảng.
Khổ 2: Nhận thức mới về lẽ sống.
Khổ 3: Sự chuyển biến sâu sắc trong tình cảm.
* Ý nghĩa nhan đề “Từ ấy”:
- Từ ấy là tên tập thơ đầu tay của Tố Hữu. Bài thơ “Từ ấy” trở thành tên tập thơ.
- Từ ấy là trạng từ chỉ thời gian, thời điểm nhưng là sự thông báo thời điểm mở đâu mang tính bước ngoặc của đời người.
- Là tác phẩm rất tiêu biểu cho phong cách thơ Tố Hữu đồng thời là tuyên ngôn cho cả tập thơ.
2. Phân tích chi tiết.
a, Khổ 1: Niềm vui sướng, say mê khi bắt gặp lí tưởng của Đảng.
- Nhan đề của bài thơ được lặp lại ngay khổ 1 có tác dụng nhân mạnh thời điểm nhà thơ giác ngộ lí tưởng cách mạng.
- Hình ảnh: “nắng hạ”, “Mặt trời chân lí” và “vườn hoa lá”.
+ “nắng hạ” là thứ nắng chói chang, rực rỡ, mạnh mẽ -> nhấn mạnh niềm vui sướng trào dâng của khoảnh khắc nhà thơ đón nhận lí tưởng Cộng sản.
+ “Mặt trời chân lí” : chân lí của Đảng, của cách mạng.
+ “Vườn hoa lá” : sự tươi mới, căng tràn nhựa sống.
- Từ ngữ: 
* Sử dụng động từ mạnh
+ “Bừng” :ánh sáng phát ra đột ngột.
+ “Chói”: ánh sáng chiếu thẳng, mạnh.
* Từ ngữ giàu sức biểu cảm
+ “Đậm” : chỉ hương thơm ngào ngạt, nông nàn, đầy hương sắc
+ “Rộn” : niềm vui tươi, rạo rực
- Nghệ thuật:
+ Ẩn dụ : “Nắng hạ”, “Mặt trời chân lí” .
+ So sánh : “Hồn tôi là một vườn hoa lá” 
.
=> Bút pháp trữ tình lãng mạn kết hợp hình ảnh so sánh, ẩn dụ cùng với những từ ngữ gợi hình gợi tả khổ thơ 1 đã diễn tả cụ thể niềm vui sướng, say mê của nhà thơ trong buổi đầu đến với lí tưởng cộng sản.
b, khổ 2: Nhận thức mới về lẽ sống.
- Lẽ sống mới của Tố Hữu được thể hiện qua những từ ngữ đặc sắc, có tác dụng gắn kết “Buộc, trang trải, gần gũi, khối đời”
+ “Buộc”: liên kết chặt chẽ, gắn bó với mọi người -> ý thức quyết tâm cao độ muốn thoát khỏi giới hạn của “cái tôi” cá nhân để hướng vào cái tôi cộng đồng
+ “Trang trải” : sự trải rộng tâm hồn ra với đời.
+ “Gần gũi” : gần nhau về quan hệ tinh thần, tình cảm, đó là sự gắn bó ruột thịt.
+ “Khối đời”: chỉ một khối người đông đảo, cùng chung lí tưởng. là sức mạnh tập thể.
- Nghệ thuật:
+ Điệp từ “để” tạo nhịp thơ dồn dập, thôi thúc, hăm hở.
+ Ẩn dụ: Hình ảnh ẩn dụ “Khối đời” chỉ sức mạnh đoàn kết nhân dân.
=> Lẽ sống mới được đặt ra ở đây là “cái tôi” hòa vào “cái ta”; mối quan hệ hài hòa giữa riêng – chung, cá nhân – cộng đồng. Đó là mối quan hệ đoàn kết, gắn bó, tạo ra sức mạnh trong cuộc đấu tranh cách mạng. 
c, Khổ 3: Sự chuyển biến sâu sắc trong tình cảm
- “Tôi đã là” cấu trúc khẳng định rõ ràng nhận thức của tác giả về vị thế của mình  trong gia đình lớn, khẳng định ý thức tự giác, chắc chắn, vững vàng của tác giả.
- Nghệ thuật:
+ Điệp từ “là” mang tính khẳng định.
+ Số từ ước lệ “vạn” chỉ số nhiều, rất nhiều.
+ Từ ngữ biểu cảm: “kiếp phôi pha, cù bất cù bơ” : tấm lòng đồng cảm, xót thương tới những kiếp người đau khổ, bất hạnh, những con người lao động vất vả.
=> Là tình cảm mới mẻ và cao đẹp của một chiến sĩ cách mạng, một nhà thơ cách mạng.
III. Tổng kết
1. Giá trị nghệ thuật
- Cách dùng hình ảnh ẩn dụ đầy sáng tạo; cách nói trực tiếp khẳng định.
- Hình ảnh tươi sáng, giàu ý nghĩa tượng trưng; ngôn ngữ gợi cảm, giàu nhạc điệu; giọng thơ sảng khoái; nhịp thơ hăm hở 
2. Giá trị nội dung
- Bài thơ đã thể hiện sâu sắc niềm vui sướng của nhà thơ khi đuợc đón nhận lí tưởng cộng sản, những nhận thức mới về lẽ sống cũng như những chuyển biến trong nhận thức và hành động của Tố Hữu.
 4. Củng cố
- Giáo viên nhấn mạnh những điểm trọng tâm của bài học.
- Câu hỏi củng cố mở rộng: 
+ Ước mơ của chàng thanh niên trong “Từ ấy” ta có thể thấy đó là cống hiến cho đời bằng con đường cách mạng. Còn chúng ta những chàng trai, cô gái 17 tuổi, các em đã có những ước mơ gì cho riêng mình ?
+ Qua bài thơ, em hiểu thêm được điều gì về tâm hồn của người chiến sĩ cộng sản – Nhà thơ Tố Hữu?
5. Hướng dẫn học bài
- Học thuộc lòng bài thơ và phân tích thơ
- Chuẩn bị bài mới “ Tiểu sử tóm tắt”
IV. RÚT KINH NGHIỆM