Giáo án Ngữ văn 11 - Năm học 2008-2009 - Tiết 1-2

Ngày soạn:20/8/2008 
Tiết 1-2: 	VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH - Lê Hữu Trác 
	 (Trích Thượng kinh kí sự)
I- Mục đích yêu cầu: 
1-Kiến thức: Giúp học sinh:
 	-Nắm được những nét cơ bản về cuộc đời của tác giả.
	-Cảm nhận được giá trị hiện thực sâu sắc của tác phẩm cùng thái độ và tấm lòng của một danh y qua việc phản ánh cuộc sống, cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa Trịnh.
2- Kĩ năng: Rèn luyện kỹ năng đọc, phân tích, cảm thụ tác phẩm truyện trung đại.
3- Tư tưởng: Bồi dưỡng, giáo dục tình cảm yêu quý, trân trọng những nhân cách cao đẹp và lối sống trong sáng, giản dị .
Tiết 1: Giúp HS tìm hiểu vài nét về tác giả, tác phẩm, đoạn trích, cảm nhận giá trị hiện thực nơi phủ chúa qua đoạn trích (câu hỏi 1).
Tiết 2: Giúp HS tiếp tục tìm hiểu đoạn trích: nhân cách của LHT, nghệ thuật và luyện tập.
II- Chuẩn bị:
	1- GV: -SGK, SGV; thiết kế GA
	-Bảng phụ (ghi câu hỏi trắc nghiệm) và phiếu học tập (ghi câu hỏi thảo luận).
2- HS: 	- Đọc kĩ đoạn trích.
- Trả lời câu hỏi theo hướng dẫn.
III- Hoạt động dạy học: 
 	Tiết 1:
1'	1- Ổn định tình hình lớp:
6'	2- Kiểm tra bài cũ: Không
	Lưu ý HS một số vấn đề có liên quan đến việc dạy – học bộ môn.
3-Bài mới:
-Vào bài: XHPK Việt Nam thế kỉ XVIII thực sự đã rơi vào tình trạng suy thoái, mục nát nghiêm trọng. Hiện thực đó được tác giả Lê Hữu Trác thể hiện qua truyện kí “Thượng kinh kí sự”:
-Tiến trình bài dạy:
TL
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
18’
20’
Tiết 2
6’
20’
16’
 HĐ1: Hướng dẫn tìm hiểu chung:
 -Cho HS đọc phần tiểu dẫn SGK.
 Hỏi: Em hãy tóm lược một vài nét nổi bật về cuộc đời của Lê Hữu Trác?
 (Chú ý các yếu tố gia đình,thời đại, bản thân).
 -Nhận xét,chốt vấn đề.
 Hỏi: Qua năm sinh và năm mất của tác giả, ta hiểu ông sống trong một thời kỳ LS như thế nào?
 -Nhận xét,chốt vấn đề.
 Lưu ý: hiện thực xh đã được tác giả tái hiện sinh động trong tác phẩm.
 Hỏi: Nêu xuất xứ của “TKKS” và cho biết TP được viết theo thể loại gì, em biết gì về thể loại này?
 -Nhận xét, chốt vấn đề.
 Lưu ý: thể loại kí sự làm tăng tính khách quan và giá trị hiện thực của t.phẩm.
 Hỏi: Hãy giới thiệu nội dung của tác phẩm và vị trí đoạn trích?
 -Nhận xét,chốt vấn đề.
 HĐ2: Hướng dẫn đọc – hiểu văn bản.
 -Cho HS đọc, tóm tắt ngắn gọn đoạn trích.
 Hỏi: Quang cảnh nơi phủ chúa được tác giả miêu tả cụ thể qua những chi tiết tiêu biểu nào?
 Hỏi: Cách miêu tả của nhà văn có gì đặc biệt? Qua đó, ta cảm nhận được điều gì về quang cảnh ở phủ chúa?
 -Nhận xét, chốt vấn đề.
 Lưu ý: Cảnh sống nơi phủ chúa xa hoa, cầu kì và xa lạ với cuộc sống bình thường của dân chúng bên ngoài.
 Hỏi: Cung cách sinh hoạt trong phủ chúa ra sao? Qua thái độ ấy của kẻ tôi tớ ta hiểu thêm điều gì về nhà chúa?
 -Nhận xét,chốt vấn đề.
 Hỏi: Uy quyền của nhà chúa ghê gớm như vậy. Còn chúa và thế tử – những ông chủ đầy quyền uy được miêu tả qua những chi tiết nào?
 Cách miêu tả có gì đặc biệt? Qua đó, ta cảm nhận được gì về chúa TS và thế tử TC?
 Hỏi: Những quan sát, ghi nhận này nói lên cách nhìn, thái độ của LHT đ.với c.sống nơi phủ chúa ntn?
 -Nhận xét, chốt vấn đề.
Ổn định tổ chức
Kiểm tra bài cũ
 Hỏi: LHT đã chuẩn đoán bệnh cho TT TC như thế nào? Nhận xét?
 Hỏi: Qua đó, ta hiểu gì về tài năng của ông?
 Hỏi: Đoán trúng bệnh và biết cách chữa trị cho TT, LHT có nhân cơ hội này lập công với nhà chúa không? Ông đã suy nghĩ ntn? Vì sao? Nhưng sau đó, ông lại có quyết định gì? Điều đó xuất phát từ đâu?
 Hỏi: Hãy nhận xét diễn biến tâm trạng của tác giả?
 Qua đó, ta hiểu ông là người như thế nào?
 GV: bản lĩnh thể hiện qua cuộc đ.tranh của sở thích cá nhân và trách nhiệm người thầy thuốc; danh tiết nhà nho với quyến rũ của danh lợi.
 -Nhận xét, chốt vấn đề.
 HĐ3: Hướng dẫn tổng kết luyện tập.
 Hỏi: Hãy đánh giá những nét nổi bật về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm?
 GV nhận xét, chốt vấn đề, yêu cầu 1 – 2 HS đọc ghi nhớ
 -Hướng dẫn HS làm bài tập SGK:
 So sánh đoạn văn trích học với một TP hoặc một đoạn trích khác của VH Trung đại đã đọc và nêu nét đặc sắc của đoạn trích này?
 -Cho HS trình bày nội dung thảo luận của nhóm.
 Nhận xét ý kiến học sinh, chốt vấn đề.
 HĐ1: Tìm hiểu chung:
 -Đọc theo hướng dẫn của thầy.
 -Khái quát, chọn lọc ý; trả lời câu hỏi của thầy,
 Nhận xét, bổ sung ý kiến cho nhau.
 - Chú ý nhận xét của thầy.
 -Thảo luận nhóm (nhỏ)
à Liên tưởng, suy luận; trả lời câu hỏi.
-Chú ý nhận xét và lưu ý của thầy.
 -Huy động kiến thức, trả lời câu hỏi .
 -Chú ý nhận xét và lưu ý của thầy.
 -HS phát biểu.
 Bổ sung ý kiến cho nhau.
 HĐ2: Đọc – hiểu văn bản.
 -Đọc, tóm tắt theo yêu cầu của thầy.
 -Tìm kiếm, phát hiện, trả lời câu hỏi.
 -Cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm,…
 -Gác vẽ tung mây, rèm châu, hiên ngọc,…
 -Những đồ đạc nhân gian chưa từng thấy….
 -Đi qua độ năm, sáu lần trướng gấm mới đến phủ của thế tử…
 -Thảo luận nhóm (nhỏ)
à Liên tưởng, suy luận; trả lời câu hỏi.
 -Chú ý nhận xét của thầy.
 -Tìm kiếm, phát hiện, trả lời nhanh.
 - Kẻ hầu, người hạ:
 +Lính khiêng cáng chạy như ngựa lồng.
 +Lính nghìn cửa vác đòngnghiêm ngặt.
 +Lương y của sáu cung, hai viện...ngày đêm chầu chực…
 -Người nhà chúa:
 +Chúa thượng
 +Thế tử
 -Thảo luận nhóm (nhỏ)
 Liên tưởng, suy luận; trả lời câu hỏi.
 -Chú ý nhận xét của thầy.
 -HS trả lời
Ổn định tổ chức
Trả bài cũ
 -Tìm kiếm, phát hiện, trả lời nhanh.
 +Chuẩn đoán bệnh của TTử: ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi.
 HS trả lời
 -Thảo luận nhóm (nhỏ)
 Liên tưởng, suy luận; trả lời câu hỏi.
 HS trả lời: Xem thường danh lợi, quyền quý, cao sang; yêu thích tự do và nếp sống thanh đạm, giản dị nơi quê nhà, dửng dưng với cuộc sống giàu sang vương giả, xa hoa chốn kinh thành.
 HĐ3: Tổng kết luyện tập.
 HS trả lời
 HS khác nhận xét, bổ sung.
 HS đọc ghi nhớ.
 HS lắng nghe.
 -Huy động kiến thức, liên tưởng, đối chiếu, so sánh thảo luận nhóm theo hướng dẫn.
 -Trình bày bài của nhóm.
 Nhận xét,bổ sung ý kiến cho nhau.
- Nhận xét ý kiến học sinh , chốt vấn đề.
 I.Tìm hiểu chung:
 1- Tác giả:
 -Lê Hữu Trác (1724 – 1791), hiệu là Hải Thượng Lãn Ông (ông già lười trên bến Thượng Hồng).
 -Quê hương: làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương.
 -G.đình: có truyền thống học hành, thi cử, đỗ đạt làm quan.
 -Con người: ông không chỉ là danh y nổi tiếng chữa bệnh giỏi mà còn soạn sách, mở trường, truyền bá y học.
 Sự nghiệp của ông được tập hợp trong bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh gồm 66 quyển, biên soạn trong thời gian gần 40 năm – vừa có giá trị y học vừa có giá trị văn học (ghi lại cảm xúc khi chữa bệnh, bộc lộ tâm huyết và đức độ của người thầy thuốc).
 2- Tác phẩm:
 -Thượng kinh kí sự là quyển cuối cùng trong bộ sách Hải Thượng y tông tâm lĩnh – một tp văn học đặc sắc.
 -Đây là tập kí sự bằng chữ Hán, viết năm 1782,khắc in 1785.
 -Tp tái hiện sinh động quang cảnh ở kinh đô, cuộc sống xa hoa trong phủ chúa Trịnh và quyền uy, thế lực của nhà chúa – những điều LHT mắt thấy, tai nghe nhân dịp được chúa Trịnh Sâm triệu về kinh chữa bệnh cho chúa và thế tử Trịnh Cán.
 Qua đó, toát lên vẻ đẹp nhân cách của tác giả.
 -Đ. trích Vào phủ chúa Trịnh kể lại việc tác giả được triệu gấp lên kinh để bắt mạch, kê đơn thuốc chữa bệnh cho thế tử TC.
 II- Đọc – hiểu văn bản:
 1- Bức tranh hiện thực nơi phủ chúa:
 a- Quang cảnh: Sang nhất trời Nam.
 - Quang cảnh phủ chúa Trịnh thật vương giả, quyền quý; lộng lẫy, sang trọng, tráng lệ, thâm nghiêm.
 -Ngôn ngữ giản dị, ghi chép tỉ mỉ, theo trình tự quan sát. Miêu tả tinh tếû.
 b- Cung cách sinh hoạt:
 - Kẻ hầu,người hạ: ->Tất cả đều răm rắp phục vụ nhà chúa đắc lực -> Uy quyền tối thượng, ghê gớm của nhà chúa.
 -Người nhà chúa:
 +Thánh thượng có phi tần chầu chực nên chưa thể yết kiến à nếp sống hưởng thụ, ăn chơi sa đọa, trác tángà Đánh mất sự tôn nghiêm.
 +Thế tử: Tinh khí hết, da khô, rốn lồi to, gân xanh, chân tay gầy gò.... -> thế tử là con bệnh tàn tạ, hết sinh khí.
 => Mặc dù khen cái đẹp, cái sang nơi phủ chúa, song t.giả tỏ ra dửng dưng trước những quyến rũ vật chất nới đây và không đồng tình với s.sống quá no đủ, tiện nghi nhưng thiếu khí trời và không khí tự do.
 2- Tài năng và thái độ của Lê Hữu Trác:
 - Tài năng:
 Hiểu rõ căn bệnh của TT, đưa ra những luận giải hợp lý và có cách chữa đúng bệnh -> Lương y tài giỏi, có kiến thức sâu rộng và già dặn kinh nghiệm.
 -Thái độ:
 +Lúc đầu: sợ danh lợi ràng buộc nên có ý định dùng phương thuốc hòa hoãn.
 +Về sau suy nghĩ “tiếp nối tấm lòng của cha ông” à chữa bệnh cho TT.
à sở thích cá nhân >< lương tâm nghề nghiệp à Lương tâm người thầy thuốc chiến thắng.
 ->LHT là một nhà nho có nhân cách đáng trọng - một thầy thuốc giàu tài năng, bản lĩnh; thích sống gần gũi với thiên nhiên, ghẻ lạnh với danh vọng, suốt đời chăm lo giữ gìn y đức của mình.
 III.Tổng kết và luyện tập:
 1- Tổng kết: 
 a- Nghệ thuật: 
 NT viết kí sự đặc sắc: quan sát tỉ mỉ, ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động, kể chuyện khéo léo, lôi cuốn người đọc, không bỏ sót chi tiết nhỏ tạo nên cái thần của cảnh và việc.
 b- Nội dung: 
 -Tái hiện bức tranh hiện thực sắc nét về cuộc sống nơi phủ chúa Trịnh.
 -Tác phẩm còn toát lên vẻ đẹp nhân cách của LHT - một ẩn sĩ thanh cao, một danh y lỗi lạc.
 2- Luyện tập:
 So sánh đ.trích với đ.trích: “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” trong “Vũ trung tùy bút” của P.Đ.Hổ.
 -Về nội dung: cả hai đều viết về cuộc sống cực kỳ xa hoa của chúa Trịnh Sâm lúc bấy giờ:
 LHT ghi lại quang cảnh, cuộc sống trong phủ chúa.
 PĐH kể lại những thú vui chơi của TS và vơ vét, chiếm đoạt của cải… của nhân dân cùng với tệ nhũng nhiễu một cách trắng trợn, thô bạo của bọn hoạn quan.
 -NT: Hai bức tranh phủ chúa đều được miêu tả tinh tế, sinh động, chân thực, sắc nét, có giá trị hiện thực sâu sắc.
 -Thái độ của hai tg đều không đồng tình và tỏ ý phê phán cuộc sống xa hoa của vua chúa quan lại quyền quý.
2’	4- Dặn dò: 
- Xem lại bài giảng, làm bài tập
- Đọc - soạn: Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân. 
IV- Rút kinh nghiệm, bổ sung: 
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….................................................................................................................................................................................................................................
*Câu hỏi trắc nghiệm củng cố bài học:
 Câu1:
 “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” của Lê Hữu Trác là:
 	A. Tác phẩm y học
 	B. Tác phẩm văn học .
 	C. Tác phẩm y học có giá trị văn học.
 	D. Tác phẩm văn học có giá trị y học.
 Câu2:
 Dòng nào nói không đúng về tác phẩm?
 	A. Tác phẩm miêu tả quang cảnh ở kinh đô, cuộc sống xa hoa trong phủ chúa Trịnh và quyền uy, thế lực của nhà chúa. 
 	B. Tác phẩm cho thấy thái độ xem thường danh lợi, yêu thích cuộc sống thanh đạm, giản dị của tác giả.
 	C. Tác phẩm kết thúc với việc Lê Hữu Trác được trở về nhà,về với cuộc sống tự do trong tâm trạng hân hoan và tiếp tục cống hiến đời mình cho y thuật.
 	D. TP viết về những điều mắt thấy tai nghe trong dịp được vua Lê triệu về kinh chữa bệnh cho chúa Trịnh.
Câu3:
 Quang cảnh ở phủ chúa được miêu tả như thế nào?
 	A. Xa hoa, tráng lệ và thâm nghiêm.
 	B. Đẹp đẽ, thanh tú và lộng lẫy.
 	C. Xinh đẹp, tươi tắn và sang trọng.
 	D. Lộng lẫy, huy hoàng và quý phái.
Câu4:
 Lê Hữu Trác đã xuất phát từ điều gì để quyết định chữa bệnh cho thế tử?
 	A. Sự quyến rũ của cuộc sống sang trọng nơi phủ chúa.
 	B. Lòng kính mến thế tử và chúa .
 	C. Lương tâm và trách nhiệm của một thầy thuốc.
 	D. Khát vọng tự do, mong sớm được trở lại quê hương.
*Phiếu thảo luận nhóm:
	1- Phiếu 1: Cách miêu tả của nhà văn có gì đặc biệt? Qua đó, ta cảm nhận được điều gì về quang cảnh ở phủ chúa?
2- Phiếu 2: Đoán trúng bệnh và biết cách chữa trị cho Trịnh Cán, Lê Hữu Trác có nhân cơ hội này lập công với nhà chúa không? Ông đã suy nghĩ như thế nào? Vì sao? Nhưng sau đó, ông lại có quyết định gì? Điều đó xuất phát từ đâu? Hãy nhận xét diễn biến tâm trạng của tác giả? Qua đó, ta hiểu ông là người như thế nào?
3- Phiếu 3: Giá trị phản ánh và phê phán hiện thực của đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh” (Trích “Thượng kinh kí sự” của Lê Hữu Trác)?