Giáo án minh họa Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn - Tiết 33: Tỏ lòng

GIÁO ÁN MINH HỌA DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN
TIẾT 33: TỎ LÒNG
 ( Phạm Ngũ Lão)
I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT.
Giúp HS nắm được:
Về kiến thức.
- Cảm nhận được "hào khí Đông A" thể hiện qua vẻ đẹp của con người và thời đại;
- Nhận thức được bút pháp thơ trung đại thể hiện trong bài thơ.
 - Vẻ đẹp của con người thời Trần với tầm vóc, tư thế, lí tưởng cao cả; vẻ đẹp của thời đại với khí thế hào hùng, tinh thần quyết chiến quyết thắng.
 - Hình ảnh kì vĩ; ngôn ngữ hàm súc, giàu tính biểu cảm.
- Học sinh cần nắm được kiến thức của bộ môn lịch sử về : hoàn cảnh ra đời của bài thơ, hình ảnh những người lính quân đội nhà Trần, hào khí Đông A, vài nét chính về tiểu sử Phạm Ngũ Lão; Kiến thức của bộ môn Giáo dục công dân đó là lòng yêu nước của mỗi công dân , đặc biệt là thế hệ trẻ trong thời đại ngày nay.
Về kỹ năng.
 - Đọc - hiểu một bài thơ Đường luật.
- Ứng dụng kiến thức các môn Lịch sử, giáo dục công dân để lí giải và làm sáng rõ những hình ảnh trong thơ và thực tiễn cuộc sống.
Về tư tưởng.
 - Bồi dưỡng nhân cách, sống có lí tưởng và quyết tâm thực hiện lí tưởng.
 - Tích hợp KNS: tự nhận thức, trình bày suy nghĩ.
4. Về năng lực hình thành: 
+ Năng lực thu thập thông tin liên quan đến văn bản.
+ Năng lực giải quyết tình huống đặt ra trong các văn bản.
+ Năng lực đọc hiểu thơ ca theo đặc trưng thể loại.
+ Năng lực trình bày suy nghĩ , cảm nhận của cá nhân về ý nghĩa của văn bản.
+ Năng lực hợp tác khi trao đổi, thảo luận về nội dung và nghệ thuật của văn bản.
+ Năng lực sử dụng ngôn ngữ.
II. PHƯƠNG PHÁP.
GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi, thảo luận nhóm.
III. ĐỒ DÙNG DẠY HỌC.
- GV: SGK, chuẩn KT-KN, giáo án, tài liệu tham khảo, thiết kế bài giảng Ngữ văn 10 – tập 1; Bài tập Ngữ văn 10 – tập 1.
- HS: vở soạn, vở ghi, SGK, soạn bài theo hệ thống câu hỏi trong SGK.
IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY.
Ổn định tổ chức lớp.
Bài mới.
	Nội dung chủ đạo của VHTĐVN giai đoạn từ thế kỉ X-XIV là nội dung yêu nước với âm hưởng hào hùng. Âm hưởng đó được thể hiện rõ trong những tác phẩm VH đời Trần. Hào khí Đông A cuộn trào trong lời Hịch tướng sĩ vang dậy núi sông của Trần Hưng Đạo, khúc khải hoàn ca đại thắng Phò giá về kinh của Trần Quang Khải, áng văn vô tiền khoáng hậu Phú sông Bạch Đằng của Trương Hán Siêu,... và cả trong lời Tỏ lòng của kẻ làm trai thời loạn- Phạm Ngũ Lão. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu nỗi lòng của bậc võ tướng toàn tài, người con của làng Phù Ủng ấy. 
DỰ KIẾN TG
HOẠT ĐỘNG CỦA GV & HS
NỘI DUNG KIẾN THỨC
5
Hoạt động 1: tìm hiểu chung
GV yêu cầu HS theo dõi phần Tiểu dẫn.
+ GV: Trình bày vài nét cơ bản về tác giả PNL (cuộc đời và sự nghiệp)?
+ Hs trả lời.
GV tích hợp kiến thức lịch sử giới thiệu về tiểu sử Phạm Ngũ Lão:
? Các em có biết giai thoại nào về con người Phạm Ngũ Lão?
- Gv cung thêm tư liệu về cuộc đời và sự nghiệp PNL.
Phạm Đình Hổ trong Vũ trung tuỳ bút có kể lại chuyện Phạm Ngũ Lão ra mắt Trần Hưng Đạo đại ý như sau: Hưng Đạo Vương cùng tuỳ tùng đi ngang qua Đường Hào thấy Phạm Ngũ Lão ngồi bên vệ đường đang đan sọt. Quân lính kéo đến, dẹp lối đi. Phạm Ngũ Lão vẫn ngồi thản nhiên, như không để ý đến ai cả. Quân lính cầm giáo đâm vào đùi chảy máu mà ông vẫn không nhúc nhích, thấy vậy Vương dừng lại hỏi, bấy giờ Phạm Ngũ Lão mới trả lời rằng đang nghĩ một câu trong binh thư nên không để ý. Biết người có tài, Trần Hưng Đạo cho ông ngồi cùng kiệu đưa về kinh sư. Từ đó Phạm Ngũ Lão trở thành môn khách của Trần Hưng Đạo.
Trong hai cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Nguyên (1285-1288) Phạm Ngũ Lão lập được nhiều chiến công. Năm 1285, trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ hai ông cùng với Trần Quang Khải tiến đánh Chương Dương, Hàm Tử, đập tan đội binh thuyền khổng lồ của giặc và diệt quân Nguyên chiếm đóng Thăng Long. Sau đó, Phạm Ngũ Lão được lệnh mang 3 vạn quân phục kích đánh địch ở Vạn Kiếp, chặn đường địch rút chạy lên biên giới phía bắc và diệt được hai phó tướng địch là Lý Quán và Lý Hằng.
Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ ba, Phạm Ngũ Lão cùng các tướng bày trận phục kích đường rút lui của giặc trên sông Bạch Đằng, trong trận này quân nhà Trần bắt sống các tướng giặc Phàn Tiếp, Áo Lỗ Xích, Ô Mã Nhi. Phạm Ngũ Lão tiếp tục truy kích cánh quân của Thoát Hoan trên đường bộ.
Phạm Ngũ Lão đã bốn lần cất quân đi trừng phạt sự xâm chiếm, quấy nhiễu của quân Ai Lao, hai lần Nam chinh đánh thắng quân Chiêm Thành, buộc vua Chiêm là Chế Chí phải xin hàng.
Ông được Trần Hưng Đạo gả con gái (giả làm con gái nuôi của Trần Hưng Đạo vì nhà Trần có quy định chỉ gả con gái trong dòng tộc) là quận chúa Anh Nguyên.
Năm 1290, vua Trần Nhân Tông giao cho ông cai quản quân Thánh Dực, phong chức Hữu Kim ngô Đại tướng quân. Đến đời vua Trần Anh Tông, ông được thăng tới chức Điện súy Thượng tướng quân, tước Quan nội hầu.
- GVvới những đóng góp và vai trò quan trọng của PNL, nên khi ông mất->
I. TÌM HIỂU CHUNG.
 - Tác giả Phạm Ngũ Lão (1255 - 1320).
 - Quê quán: làng Phù Ủng - huyện Đường Hào (Ân Thi - Hưng Yên).
 - Có nhiều công lao trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông.
- Lúc ông qua đời, vua Trần Minh Tông ra lệnh nghỉ triều 5 ngày để tỏ lòng thương nhớ (nghi lễ quốc gia).
- Tác phẩm còn lại 2 bài thơ:
 + Thuật hoài.
 + Vãn Thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương.
- Hoàn cảnh ra đời:
5’
14’
10’
Hoạt động 2: Đọc – hiểu văn bản
- Thao tác 1: GV gọi HS đọc văn bản và giải nghĩa các từ khó.
+ Giọng đọc chậm rãi, tự tin, tâm huyết, mạnh mẽ, hào sảng.
+ Giải thích các từ khó.
+ GV yêu cầu HS xác định thể thơ và bố cục của bài thơ. 
+ GV: Nêu nhận xét về thể thơ và bố cục của tác phẩm?
+ Hs có thể đưa ra 2 cách phân chia bố cục:
o 4 phần: khai - thừa - chuyển - hợp.
o 2 phần: 2 câu đầu (tiền giải) và hai câu sau (hậu giải).
GV hướng HS đến cách 2 - cách phân tích thơ tứ tuyệt của Kim Thánh Thán: phần tiền giải- thường nêu sự việc, câu chuyện, cảnh vật; phần hậu giải- thường là cảm nghĩ xủa tác giả.
- Thao tác 2: hướng dẫn HS tìm hiểu 2 câu đầu
Gv tích hợp kiến thức lịch sử để giải thích và thấy được vẻ đẹp của hào khí Đông A thời Trần và vẻ đẹp của Hào khí được thể hiện trong tác phẩm.
? Qua những bài học lịch sử , em hiểu ntn về hào khí Đông A thời Trần?
Hs trả lời,.
Gv cung cấp thêm kiển thức:
Nhà văn Nguyễn Trung Thành khi nhìn lại cả một chiều dài lịch sử chống ngoại xâm của nhân dân ta đã cảm khái mà thất lên rằng: Nếu như phải vẽ lại lịch sử Việt Nam thì trang nào cũng phải vẽ một thanh gươm tự vệ và tô đậm một màu máu. Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần, Lê bao đời gây dựng nền độc lập. Có triều đại nào không phải kinh qua những cuộc chiến đấu chống giặc ngoại xâm, có thời đại nào không vang dội những chiến thắng nức lòng, có người dân của thời đại nào mà không sôi sục trong huyết quản một dòng máu yêu quê hương tha thiết? 
Hào khí Đông A, hiểu theo chiết tự, là hào khí của thời đại nhà Trần, nhưng hào khí ấy bắt nguồn từ lịch sử xa xưa các vua Hùng dựng nước và trực tiếp bắt nguồn từ chiến thắng của Ngô Quyền đối với quân Nam Hán (938), chiến thắng của Lí Thường Kiệt (1076). Hào khí âm vang lan truyền tới mãi mãi sau này, trong niềm kiêu hãnh dân tộc của người dân đất Việt.
Làm sao có thể lí giải được một dân tộc nhỏ bé, một đất nước bé nhỏ lại có thể ba lần chiến thắng quân Nguyên Mông – một đế quốc hùng mạnh và hung hãn nhất của thời bấy giờ, đi tới đâu là gieo rắc sự chết chóc cho mọi sinh linh tới đó: Vó ngựa quân Nguyên Mông đi tới đâu, thì cỏ không còn mọc được tới đó, nếu như không nghe qua những lời thơ hùng tráng của các thi sĩ – tướng sĩ, hay chỉ là một kẻ khách không thôi, cũng đượm một hào khí Đông A, cũng ngùn ngụt một niềm kiêu hãnh, tự hào không hề che giấu.
Gv: Chúng ta cùng tìm hiểu vẻ đẹp của người tráng sĩ thời Trần qua nội dung hai câu thơ đầu:
+ GV: trong câu thơ đầu, tác giả khắc họa hình ảnh gì? 
+ Hs trả lời.
GV: Hoành sóc:
+ Cầm ngang ngọn giáo.
+ Múa giáo (thụ động, biểu diễn).
+ GV: Hình ảnh quân đội thời Trần được tác giả khắc họa ntn? Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng?
+ Hs trả lời.
- Thao tác 3: hướng dẫn HS tìm hiểu câu cuối
+ GV: Hai câu cuối thể hiện tâm sự gì của tác giả? Giọng điệu ntn?
+ Hs trả lời.
GV giảng: Công danh được coi là món nợ với cuộc đời mà những trang nam nhi thời PK phải trả. Trả xong nợ công danh có nghĩa là đã hoàn thành nghĩa vụ với đời, với dân, với nước, để lại tiếng thơm được mọi người ngợi ca...
" Chí làm trai của Phạm Ngũ Lão có tác dụng cổ vũ con người từ bỏ lối sống tầm thường, ích kỉ, sẵn sàng chiến đấu hi sinh cho sự nghiệp cứu nước, cứu dân để “cùng trời đất muôn đời bất hủ”.
+ GV: Chẳng những thấy mình còn mang nợ mà nhà thơ còn cảm thấy ntn? Qua đó làm nên nhân cách gì của ông?
+ Hs trả lời.
Tích hợp KNS: Cảm nhận của em về ý nghĩa tích cực của bài thơ đối với thế hệ thanh niên ngày nay?
II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN.
 - Thể thơ: thất ngôn tứ tuyệt.
 - Bố cục:
 + Hai câu đầu: hình tượng con người và quân đội thời Trần.
 + Hai câu sau: chí làm trai - tâm tình của tác giả.
1. Hai câu đầu.
a) Hình ảnh người tráng sĩ.
 - Tư thế: cầm ngang ngọn giáo – chủ động, hiên ngàng, oai hùng.
 - Tâm thế: trải mấy thu - bền bỉ, dẻo dai.
-> Tư thế càng đẹp hơn khi đặt vào không gian và thời gian nghệ thuật:
 + Không gian: rộng lớn, mang tầm vóc đất nước.
 + Thời gian: trải dài (mấy thu), như chiều dài văn hóa lịch sử.
-> Không gian, thời gian rộng lớn, kì vĩ.
=> Con người xuất hiện với một tư thế hiên ngang mang tầm vóc vũ trụ.
b) Hình ảnh ba quân.
 - Mạnh mẽ, khí thế.
 - So sánh, cường điệu:
Sức mạnh của quân đội nhà Trần
Sức mạnh của hổ báo
-> Cụ thể và khái quát sức mạnh vật chất và tinh thần quyết chiến quyết thắng, khí thế hào hùng của quân đội nhà Trần - đội quân mang hào khí Đông A.
=> Hình ảnh người tráng sĩ lồng trong hình ảnh ba quân, làm nên hào khí dân tộc, hào khí Đông A gợi niềm tin, niềm tự hào về sức mạnh của dân tộc.
2. Hai câu cuối.
 - Giọng điệu: trầm lắng - tiếng nói tỏ lòng.
 - Nợ công danh -> chí làm trai:
 + Lập công: làm nên sự nghiệp lớn.
 + Lập danh: để lại tiếng thơm cho đời.
-> Công danh được coi là món nợ phải trả của kẻ làm trai, đó cũng chính là lí tưởng của nam nhi thời PK.
 - Nỗi hổ thẹn -> chữ tâm:
 + Chưa trả được nợ công danh cho nước, cho đời -> thể hiện cái tâm chân thành, trong sáng của người anh hùng.
 + Chưa có tài năng mưu lược -> là cái thẹn đầy khiêm tốn và cao cả, cái thẹn làm nên nhân cách. Đó là nỗi thẹn tôn lên vẻ đẹp tâm hồn tác giả, thể hiện cái tâm vì nước, vì dân cao đẹp.
=> Nhân cách cao cả, có ý thức về bản thân.
* Bài học:
 - Sống phải có hoài bão, ước mơ và biết ước mơ những điều lớn lao.
 - Nỗ lực hết mình và không ngừng để thực hiện hoài bão và hoàn thiện bản thân.
 - Gắn khát vọng, lợi ích của bản thân với lợi ích của tổ quốc, nhân dân.
5’
Hoạt động 3: tổng kết
GV hướng dẫn HS tổng kết nội dung bài học trên hai phương diện nội dung và nghệ thuật
III. TỔNG KẾT.
1. Nội dung.
 Thể hiện lí tưởng cao cả của vị danh tướng Phạm Ngũ Lão, khắc ghi dấu ấn đáng tự hào về một thời kì oanh liệt, hào hùng của lịch sử dân tộc.
2. Nghệ thuật.
 - Hình ảnh thơ hoành tráng, thích hợp với việc tái hiện khí thế hào hùng của thời đại và tầm vóc, chí hướng của người anh hùng.
 - Ngôn ngữ cô đọng, hàm súc, có sự dồn nén cao độ về cảm xúc.
Tích hợp môn giáo dục công dân
GV chốt kiến thức:
 Như vậy, sau một tiết học chúng ta đã cùng trở về với những trang sử hào hùng của dân tộc. Những vẻ đẹp tinh thần đó trở thànhtruyền thống vẻ vang của dân tộc, như tiếp thêm sức mạnh cho lịch sử vững bền của dân tộc.. 
Từ đây, mỗi chúng ta sẽ tự liên hệ với lòng yêu nước, trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay trong việc dựng xây và bảo vệ đất nước?
HS (liên hệ):Thế hệ trẻ ngày nay cần
- Luôn học tập, tu dưỡng để trở thành những con người có ích cho xã hội.
- Tìm hiểu và giữ gìn lịch sử của dân tộc.
- Tham gia nghĩa vụ quân sự khi tổ quốc cần.
- Tự hào về truyền thống quý báu của dân tộc....
GV: Như vậy, mỗi người có những hành động, việc làm cụ thể khác nhau nhưng tất cả đều thể hiện lòng yêu nước của mỗi người. Nếu như thế hệ cha anh đi trước đã thể hiện lòng yêu nước theo lời dạy của bác Hồ " Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước" thì ngày nay mỗi thế hệ trẻ cần cố gắng, nỗ lực trong ngừng để dựng xây bảo vệ mọi miền đất từ đồng bằng, đến miền núi, từ các bản làng đến biên giới hải đảo xa xôi. Để chúng ta luôn tự hào truyền thống của dân tộc như những lời thơ:
 " Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất
 Những buổi ngày xưa vọng nói về!"
 ( Nguyễn Đình Thi).