Giáo án Lịch sử 8 - Liên Xô xây dựng chủ nghĩa xã hội (1921-1941 )

Bài 10	LIÊN XÔ XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI (1921-1941 )
Mục tiêu bài học
Sau khi học xong bài học, học sinh có khả năng
Về kiến thức
Nêu được nội dung và tác dụng của chính sách kinh tế mới
Trình bày được nội dung chủ yếu và thành tựu của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội trong vòng 2 thập niên (1921-1941)
Khái quát được những thành tựu to lớn về mọi mặt của nhân dân Liên Xô trên con đường xây dựng xã hội mới, trong việc khai phá con đường hoàn toàn mới mẻ để đưa đất nước đi lên chủ nghĩa xã hội
Về kĩ năng
Rèn kĩ năng tập hợp, phân tích tư liệu lịch sử
Liên hệ kiến thức lịch sử
Tăng cường khả năng đối chiếu, so sánh các sự kiện lịch sử: so sánh chính sách cộng sản thời chiến với chính sách kinh tế mới để hiểu rõ hơn đặc trưng của sự kiện lịch sử
Về thái độ
Bồi dưỡng, giáo dục tình cảm cách mạng cho học sinh
Nhận thức được sức mạnh, tính ưu việt và những thành tựu vĩ đại trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô
Tránh tư tưởng phủ định sạch trơn lịch sử, phủ định những đóng góp to lớn của CNXH với tiến trình phát triển lịch sử của nhân loại
Tài liệu tham khảo
Sách giáo viên lịch sử 11, NXB Giáo dục (tr 121-131)
SGK lịch sử 11, NXB Giáo dục Việt Nam (tr 53-58)
Lịch sử thế giới hiện đại quyển 1
Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
Chuẩn bị của GV
Bản đồ Liên Xô năm 1940
Bảng số liệu kinh tế Liên Xô
Tranh ảnh về công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô
Chuẩn bị của HS
Đọc và trả lời các câu hỏi trong SGK
Tìm hiểu về vai trò của Lê Nin trong công cuộc khôi phục và phát triển kinh tế.
Tiến trình tổ chức dạy học
Giới thiệu bài mới
Sau khi thực hiện thắng lợi cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới, nhân dân Xô Viết bước vào thời kì khai phá 1 con đường hoàn toàn mới: xây dựng CNXH. Quá trình đó diễn ra như thế nào?
Tổ chức hoạt động dạy học
Hoạt động của GV và HS
Kiến thức trọng tâm
*Hoạt động 1- cả lớp: chính sách kinh tế mới và công cuộc khôi phục kinh tế 1921-1925
a,Hoàn cảnh
- GV cho HS quan sát bảng số liệu về kinh tế nước Nga năm 1913 và năm 1921
- GV hỏi: thông qua bảng số liệu, em hãy cho biết tình hình kinh tế Nga sau chiến tranh?
- HS suy nghĩ trả lời:
- GV bổ sung, kết luận:
 + sau 7 năm chiến tranh, năm 1921, sản xuất công nghiệp giảm 7 lần so với năm 1913( còn 1/7 so với trước chiến tranh)
 + sản xuất công nghiệp giảm một nửa so với trước chiến tranh
Kinh tế khó khăn dẫn đến những khó khăn về chính trị, xã hội.
 + Ngay lúc này VI.Lê Nin đã khẳng định rõ thực chất của sự việc, không né tránh, làm rõ “cái tên đích thực của sự việc” đó là cuộc khủng hoảng kinh tế, chính trị trầm trọng, đe dọa tới sự tồn tại của nhà nước Xô Viết
 + Chính sách cộng sản thời chiến không còn phù hợp trong thời bình vì đối lập với lợi ích của người nông dân gây trở ngại đối với sự phát triển kinh tế của đất nước. Trước tình hình đó, tháng 3/1921 Đảng va nhà nước Xô viết đã quyết dịnh thực hiện chính sách mới do VI.Lê Nin đề 
xướng
b,Nội dung
-GV yêu cầu HS theo dõi SGK trang 53 và bảng số liệu các ngành kinh tế Nga năm 1921 và 1923
-GV hỏi: nêu nội dung cơ bản của chính sách kinh tế mới(NEP) và tác dụng của nó đối với nền kinh tế nước Nga?
-HS suy nghĩ trả lời:
-GV bổ sung, kết luận:
 Chính sách kinh tế mới bắt đầu từ nông nghiệp:
 + Trong nông nghiệp: thi hành chế độ thuế lương thực, thuế lương thực nộp bằng hiện vật(quan trọng nhất). Sau khi nộp đủ thuế đã qui định, nông dân toàn quyền sử dụng số lương thực dư thừa và được tự do buôn bán trên thị trường.
 +Trong công nghiệp: Nhà nước tập trung khôi phục công nghiệp nặng, tư nhân hóa những xí nghiệp vừa và nhỏ dưới sự kiểm soát của nhà nước. Khuyến khích tư bản nước ngoài đầu tư, kinh doanh ở Nga.Nhà nước nắm các ngành kinh tế chủ chốt: công nghiệp, giao thông vận tải, ngân hàng, ngoại thương.(nhấn mạnh vấn đề)
 + trong thương nghiệp, tiền tệ: thương nhân được tự do buôn bán, trao đổi. Mở lại các chợ, khôi phục và đẩy mạnh mối liên hệ giữa thành thị và nông thôn. 1924, phát hành đồng Rup mới thay cho tiền cũ (cho HS xem hình ảnh)
 C,Kết quả: cho HS xem bảng số liệu và so sánh: nền kinh tế của Liên xô được khôi phục và phát triển
-GV phát vấn: vì sao chính sách kinh tế mới lai bắt đầu từ nông nghiệp?
 +Gợi ý: lúc này, đối với nước Nga để thoát khỏi khủng hoảng, nông nghiệp là khâu căn bản, từ đó có thể kéo theo toàn bộ dây chuyền của công cuộc phát triển lực lượng sản xuất, việc nông dân được tự do buôn bán lương thực ra thị trường sau khi đã nộp đủ thuế sẽ làm cho họ phấn khởi sản xuất, nâng cao năng suất lao động, sản xuất công 
nghiệp phục hồi nhanh chóng ( nông nghiệp cung cấp nguyên liệu cho 
công nghiệp-> công nghiệp phục hồi và phát triển).
Chính sách cộng sản thời chiến do nhà nước nắm độc quyền quản lí nền kinh tế quốc dân còn chính sách kinh tế mới thực chất là chuyển nền kinh tế do nhà nước nắm độc quyền sang nền kinh tế nhiều thành phần do nhà nước kiểm soát, khôi phục lại nền kinh tế hàng hóa.
+ kinh tế phục hồi, phát triển, đời sống nhân dân được ổn định, nhà nước vô sản được củng cố
Ý nghĩa: đây là sự chuyển đổi kịp thời, đầy sáng tạo từ nền kinh tế tập trung, độc quyền xang một nền kinh tế nhiều thành phần và tự do buôn bán với sự điều tiết của nhà nước. Đó là chính sách đặc trưng của thời kì quá độ CNTB lên CNXH, phù hợp với hoàn cảnh đất nước, nguyện vọng của nhân dân 
+ thể hiện công lao to lớn và đóng góp xuất săc của Lê Nin vào kho tàng lí luận của CNXH khoa học
+ củng cố khối liên minh công – nông
+ mang ý nghĩa Quốc tế sâu 
sắc đối với công cuộc xây dựng CNXH ở một số nước trên thế giới
Ngày nay, công cuộc đổi mới ở một số nước XHCN ( trong đó có Việt Nam) đã tiếp thu tinh thần cơ bản ấy để vận dụng vào tình hình thực tiễn của đất nước
* Hoạt động 2: Sự thành lập liên bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết
- GV giới thiệu sự hình thành và mở rộng liên bang Xô Viết
-GV hỏi: tại sao phải thành lập liê bang? Và việc thành lập liên Bang có ý nghĩa gì?
-HS suy nghĩ trả lời:
-GV bổ sung, kết luận:
 + công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước đòi hỏi các dân tộc trên lãnh thổ Xô Viết phải liên minh chặt chẽ với nhau nhằm tăng cường sức mạnh về mọi mặt
 +Gv mở rộng( phần chữ in nhỏ trong SGK) tư tưởng chỉ đạo của Lê Nin đã giải quyết đúng đắn về vấn đề dân tộc trên đất nước Xô Viết nhiều dân tộc
-GV: sau công cuộc khôi phục kinh tế(1921-1925), nhân dân Liên Xô bắt tay vào công cuộc xây dựng CNXH (1925-1941)
*Hoạt động 3- nhóm:
- Sau khi khôi phục kinh tế, Liên Xô vẫn là một nước lạc hậu, vì thế muốn xây dựng CNXH trong bối cảnh giữa vòng vây và sự cấm vận của CNTB thì Liên Xô cần phải tiến hành công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa (hướng dẫn HS khai thác phần chữ in nhỏ trong SGK để thấy được nhu cầu cấp bách của việc thực hiện công nghiệp hóa đối với sựn phát triển của công nghiệp và nông nghiệp
- GV : yêu cầu 2 bàn kế tiếp nhau tạo thành 1 nhóm, mỗi nhóm có nhiệm vụ theo dõi SGK, thảo luận về các nội dung:
 + công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa là gì?
 + Tại sao Liên Xô phải thực hiện công nghiệp hóa?
 + Biện pháp thực hiện ?
 + Kết quả đạt được?
-Gv gọi đại diện một số nhóm trình bày, các nhóm khác nhận xét, bổ sung
-GV nhận xét, bổ sung:
 + CNH là quá trình xây dựng một nền sản xuất cơ khí hóa trong ngành kinh tế quốc dân, trước hết là trong ngành công nghiệp ( biến nước nông nghiệp thành nước công nghiệp có ngành công nghiệp then chốt)
 + CNHXHCN là quá trình công nghiệp hóa diễn ra dưới sự lãnh đại của chính Đảng vô sản nhằm cải tạo sản xuất, phát triển công nghiệp, xây dựng nền kinh tế quốc dân, nâng cao đời sống của nhân dân( trọng tâm của CNH là phát triển công nghiệp nặng đoài hỏi phải có đội ngũ cán bộ kĩ thuật có trình độ chuyên môn cao, lực lượng công nhân lành nghề đông đảo) Liên xô đã từng bước giải quyết vấn đề này. Trong những năm 1926-1927, thu được những thành tích bước đầu( dùng số liệu minh họa)
 +Liên xô phải thực hiện CNH là vì:
 Sau công cuộc khôi phục kinh tế, Liên xô ẫn là một nước nông nghiệp lạc hậu( nông nghiệp chiếm 2/3 thu nhập quốc dân) và nằm trong vòng vây cấm vận của các nước tư bản, nhân dân Liên Xô phải xây dựng được một nền kinh tế độc lập tự chủ không lệ thuộc vào nước ngoài. Do vậy, CNH là nhiệm vụ mở đầu cho công cuộc xây dựng CNXH với mục tiêu: đưa Liên xô trở thành một nước công nghiệp có những ngành công nghiệp then chốt
 + Biện pháp thực hiện:
 Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng, chế tạo máy móc và nông cụ, công nghiệp năng lượng ( điện, than, dầu mỏ,) công nghiệp khai khoáng, công nghiệp quốc phòng.
Kết quả: (GV cho HS theo dõi, khai thác bảng thống kê số lượng một số ngành công nghiệp của Liên Xô 1929-1938 để thấy được kết quả của CNH) Đến 1937, sản lượng công nghiệp chiếm 77,4% tổng sản phẩm quốc dân
Hoạt động- cả lớp:
 -GV: trong lĩnh vực nông nghiệp, văn hóa, giáo dục cũng đạt được nhiều thành tựu đáng kể
 + Nông nghiệp: ưu tiên tập thể hóa nông nghiệp, đưa 93% nông hộ và 90% diện tích đất canh tác vào nền nông nghiệp tập thể hóa ( GV giải thích tập thể hóa nông nghiệp là gì?). cơ giới hóa nông nghiệp, đưa thành tựu khoa học kĩ thuật tiên tiến vào nông nghiệp. Vận dụng kế hoạch hợp tác hóa của Lê Nin, đưa đất nước lên CNXH.
 + Văn hóa- Giáo dục: thanh toán nạn mù chữ, phát triển mạng lưới giáo dục phổ thông, phổ cập tiểu học trong cả nước, phổ cập THCS ở thành phố
 + Xã hội:cơ cấu giai cấp thay đổi chỉ còn 2 giai cấp lao động là công nhân, nông dân và trí thức xã hội
-GV: từ 1937, Liên Xô thực hiện kế hoạch 5 năm lần 3 nhưng đến tháng 6/ 1941, công cuộc xây dựng CNXH bị gián đoạn bởi cuộc chiến tranh xâm lược của phát xít Đức
-GV hỏi: những thành tựu Liên Xô đạt được trong công cuộc XDCNXH từ 1925-1921 có ý nghĩa gì?
 -HS suy nghĩ trả lời:
 - GV nhận xét, bổ sung: mặc dù còn có những hạn chế xong công cuộc xây dựng CNXH ở Liên Xô 1925-1941 vẫn đạt được những thành tựu to lớn, tạo nên những chuyển biến về nhiều mặt, có lợi cho nhân dân xây dựng lại lực lượng vũ trang hùng mạnh để bảo vệ tổ quốc, giúp đỡ phong trào CMTG
*Hoạt động 4: Quan hệ ngoại giao của Liên Xô
- GV: giữa 2 cuộc chiến tranh thế giới (1918-1939) chỉ có Liên Xô là nước XHCN nằm giữa vòng vây của CNĐQ và nguyên tắc ngoại giao của Liên Xô là cùng tồn tại hòa bình, tôn trọng độc lập chủ quyền và toàn vẹn lánh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ cuả nhau
-GV yêu cầu HS đọc SGK và nêu những thành tựu của Liên xô trong quan hệ ngoại giao
-HS theo dõi SGK và trả lời:
-GV nhận xét, bổ sung:
 + chính quyền Xô Viết đã từng bước xác lập quan hệ ngoại giao với một số nước châu Á (Thổ Nhĩ Kì, Iran, Mông Cổ, Trung Quốc) và Châu Âu (Extonia, Lit-Va, Lat-Vi-A, Phần Lan và Ba Lan)
 + Từng bước phá vỡ chính sách bao vây, cô lập về kinh tế và ngoại giao của các nước đế quốc
 Bằng những biện pháp đấu tranh kiên quyết và mềm dẻo, chỉ trong vòng 4 năm (1922-1925), Liên xô đã được các cường quốc Tư bản: Đức, Anh,, Pháp, ý, Nhật lần lượt công nhạn và thiết lập quan hệ ngoại giao với 20 nước
 + 1933, Mĩ công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao. Đó là thắng lợi lớn của nền ngoại giao Xô Viết, khẳng định uy tín của Liên Xô trên trường Quốc tế. sau 16 năm tồn tại của nước XHCN đầu tiên trên thế giới, cuối cùng Mĩ cũng phải thừa nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên Xô.
Chính sách kinh tế mới và công cuộc khôi phục kinh tế (1921-1925)
1. chính sách kinh tế mới
*Hoàn cảnh:
 - Sau 7 năm chiến tranh liên miên, nền kinh tế quốc dân bị tàn phá nghiêm trọng
 - Chính trị không ổn định, các lực lượng cách mạng điên cuồng chống phá gây bạo loạn ở nhiều nơi
 - Chính sách cộng sản thời chiến đã lạc hậu, kìm hẫm nền kinh tế khiến nhân dân bất bình
 -> tháng 3/1921, Đảng và nhà nước Xô Viết đã thực hiện chính sách kinh tế mới do VI.Lê Nin đề xướng
*Nội dung
 - Nông nghiệp: ban hành thuế nông nghiệp
 - Công nghiệp: khôi phục công nghiệp nặng, tư nhân hóa nhugx xí nghiệp dưới 20 người. khuyến khích tư bản nước ngoài đầu tư, kinh doanh ở Nga
 - Thương nghiệp, tiền tệ:thương nhân được tự do buôn bán, mở lại các chợ. Khôi phục và đẩy mạnh mối liên hệ giữa thành thị và nông thôn. 1924, phát hành đồng Rup mới thay cho tiền cũ
*Kết quả: Nông nghiệp được phục hồi
 phát triển, chính trị- xã hội ổn định. Đời sống nhân dân được nâng cao
*ý nghĩa:
 + thực chất của chính sách: chuyển từ nền kinh tế do nhà nước năm độc quyền sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần do nhà nước kiểm soát
 + là bài học đối với công cuộc xây dựng CNXH ở một số nước XHCN trong đó có Việt Nam
 + củng cố khối liên minh công - nông
2.Sự thành lập liên bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết
- tháng 12/1922, đại hội Xô viết toàn Nga đã tuyên bố thành lập liên bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết ( Liên Xô)
- Gồm 4 nước cộng hòa, đến 1940 có thêm 11 nước
Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liê Xô (1925-1941)
Những kế hoạch 5 năm đầu tiên và thành tựu
*Hoàn cảnh:
 - Sau công cuộc khôi phục kinh tế, Liên xô vẫn là một nước nông nghiệp lạc hậu, kinh tế bị bao vây. Kĩ thuật, thiết bị lệ thuộc vào nước ngoài-> Đảng cộng sran đã đề ra nhiệm vụ công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa
 - Mục đích: Đưa Liên xô trở thành một nước công nghiệp
*Biện pháp thực hiện và kết quả:
 + Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng -> 1937, sản lượng công nghiệp chiếm 77,4% tổng sản phẩm quốc dân
 + Có mục tiêu cụ thể cho từng kế hoạch dài hạn (1928-1932) và (1933-1937)
 + nông nghiệp: ưu tiên tập thể hóa nông nghiệp. Đưa 93% nông hộ và 90% diện tích đất canh tác vào nền nông nghiệp tập thể
 + Văn hóa- giáo dục: thanh toán nạn mù chữ, phát triển mạng lưới giáo dục phổ thông -> trong 20 năm, Liên xô đã thanh toán nạn mù chữ cho khoảng 60 triệu dân
 + Xã hội: chỉ còn 2 giai cấp lao động là công nhân, nông dân và trí thức xã hội
Từ 1937, Liên xô thực hiện kế hoạch 5 năm lần 3 nhưng đến tháng 6/ 1941 Đức tấn công Liên xô, công cuộc xây dựng CNXH bị gián đoạn
Quan hệ ngoại giao của Liên Xô
Liên xô đã từng bước xác lập quan hệ ngoại giao với một số nước châu Á, chau Âu
+ 1925, thiết lập quan hệ ngoại giao với 20 nước
+ 1933, đặt quan hệ ngoại giao với Mĩ
Liên xô đã từng bước phá vỡ chính sách bao vây, cấm vận, cô lập kinh tế, ngoại giao của các nước đế quốc
3. Sơ kết bài học
- Tác động của chính sách kinh tế mới đối với tình hình nước Nga
- Vai trò của Lê Nin trong công cuộc khôi phục, phát triển kinh tế
- Thành tựu của Liên xô qua 2 kế hoạch 5 năm
- Quan hệ đối ngoại của Liên Xô
4.Bài tập củng cố
Nối sự kiện ở cột A với sự kiện ở cột B sao cho phù hợp
A
B
Đảng Bôn Sê Vich thực hiện chính sách kinh tế mới
Liên bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết được thành lập
Lê Nin qua đời
Liên Xô thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất
1928-1932
1927-1931
Tháng 3/1921
Tháng 12/1922
22/1/1924
Mùa thu 1922
1923
 Đáp án 1-c
	2-d
	3-e
	4-a