Đề tài Sử dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong dạy học Ngữ văn

PHÒNG GD & ĐT HUYỆN CƯ KUIN
 TRƯỜNG THCS EATIÊU 
 &œ
 Thực hiện : Nguyeãn Ñaò Tiến 
 Tổ : Vaên – Sử
 Năm học 2013 - 2014
A. PHẦN THỨ NHẤT
CƠ SỞ LÍ THUYẾT CỦA CHUYÊN ĐỀ
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI :
 W.Warrd nói : “ Người thầy trung bình chỉ biết nói, người thầy giỏi biết giải thích, người thầy xuất chúng biết minh họa, người thầy vĩ đại biết cách truyền cảm hứng..”.Có thể nói dạy học là một trong những nghề quan trọng nhất của xã hội, vì người thầy chịu trách nhiệm về tri thức – nguồn tài nguyên quý giá nhất trong tất cả các nguồn tài nguyên. Khi xã hội ngày càng phát triển, tri thức của nhân loại ngày càng được nâng cao và hoàn thiện thì vai trò của người thầy lại càng quan trọng. Vì vậy, mọi người thầy cần hiểu bài học đầu tiên phải dạy cho học trò là Hiểu biết Trí tuệ, Học cách Học – thậm chí là trước khi học đọc,học viết và học số...
 Đáp ứng đòi hỏi của sự phát triển con người ở thời đại mới, trước những yêu cầu bức thiết trong phát triển kinh tế xã hội, những tiến bộ của khoa học công nghệ, và cũng phù hợp với tiến trình phát triển của nhân loại, nền giáo dục Việt Nam trong những năm gần đây đã không ngừng đổi mới và phát triển về cả nội dung và phương pháp giảng dạy ... Một trong những phương pháp được áp dụng trong những năm học gần đây là phương pháp sơ đồ tư duy, nhưng môn học Ngữ văn có tính đặc thù, gồm 3 phân môn : Văn học, Tiếng Việt và Tập làm văn. Có chung mục đích là giáo dục thẩm mĩ và rèn luyện cho học sinh các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết . Vì thế đã có chúng tôi đã gặp những khó khăn nhất định khi áp dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong dạy học bộ môn Ngữ văn như :
 - Sơ đồ tư duy có phải là công cụ ghi chép vạn năng với mọi bài học?
 - Sơ đồ tư duy có thể vận dụng trong mọi trường hợp, mọi giai đoạn của quá trình nhận thức?
 - Giáo viên có thể soạn bài dưới hình thức sơ đồ tư duy?
 - Học sinh có thể ghi bài theo sơ đồ tư duy ? 
 - Trong dạy học Ngữ văn, BĐTD dùng vào các trường hợp nào sẽ phát huy hiệu quả? 
 Trước những băn khoăn ấy, chúng tôi chọn đề tài “ Sử dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong dạy học Ngữ văn” để thực hiện chuyên đề này . Chúng tôi rất mong đón nhận các ý kiến đóng góp, trao đổi, bổ sung của quý đồng nghiệp để những nội dung trình bày trong chuyên đề này phát huy giá trị trong thực tiễn dạy học.
 II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ:
 Trước đây, cả giáo viên và học sinh đều sử dụng lối ghi chép tuần tự theo kiểu thông thường, bằng một màu mực đơn điệu . Lối ghi chép này có nhiều bất lợi : 
 - Thứ nhất : các từ khóa bị chìm khuất 
 Từ khóa là từ truyền tải các ý tưởng quan trọng của bài học – thường là danh từ hay động từ giúp ta hồi ức những chùm tia ý tưởng mỗi khi ta đọc hay nghe thấy nó. Lối ghi chép thông thường, những Từ khóa thường rải ra trên nhiều trang giấy và bị chìm khuất trong một rừng chữ không quan trọng bằng. Điều này trở thành trở ngại khi bộ não tìm mối liên kết có ích giữa các Khái niệm Trọng tâm.
 - Thứ hai : Khó nhớ nội dung 
 Các ghi chép bằng một màu đơn điệu dễ gây nhàm chán thị giác, khiến não khiến não dễ khước từ và bỏ quên chúng đi. Hơn nữa, lối ghi chú thông thường là dãy liệt kê, bất tận và không có gì khác biệt ... => Khó nhớ nội dung 
 - Thứ ba : Lãng phí thời gian
 Lối ghi chép thông thường trong mọi giai đoạn đều lãng phí thời gian vì nó :
 - Buộc ta ghi cả những điều không cần thiết.
 - Buộc ta đọc, thậm chí đọc đi đọc lại những đơn vị kiến thức không cần thiết.
 - Buộc ta phải đi tìm Từ khóa. 
- Thứ tư : Không kích thích não sáng tạo 
 Bản chất của lối ghi chép tuần tự theo kiểu thông thường là cản trở não tìm các mối liên kết, chống lại mọi hoạt động sáng tạo, làm trì trệ và kìm hãm quá trình tư duy...
=> Hậu quả : 
 - Mất khả năng tập trung.
 - Đánh mất sự ham mê học hỏi( Hiển nhiên vốn có ở trẻ nhỏ - Học sinh)
 - Mất tự tin vào trí nhớ của bản thân. 
 Như vậy, phương pháp ghi chép thông thường có hiệu quả tỉ lệ nghịch với công sức ở cả phía giáo viên và học sinh.... Điều đó đòi hỏi cần phải có một phương pháp ghi chép mới tỉ lệ thuận với công sức – Một phương pháp ghi chép khoa học, phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ, sáng tạo ở cả phía người dạy và người học.
III. NỘI DUNG CỦA CHUYÊN ĐỀ :
 1. Khái niệm sơ đồ tư duy :
 Xuất phát từ khả năng xử lý và lưu giữ thông tin của não bộ, chúng ta có khái niệm “ Tư duy Mở rộng” mà “Sơ đồ tư duy” là biểu hiện của tư duy mở rộng...
 - Tư duy mở rộng : theo động từ gốc “to radiate” gợi ý hình ảnh lan tỏa, mở rộng từ mọi hướng hay từ vùng trung tâm – Là những quá trình tư duy liên kết xuất phát từ việc kết nối với vùng trung tâm. 
 - Sơ đồ tư duy : Là một kĩ thuật họa hình đóng vai trò chiếc chìa khóa vạn năng để khai phá tiềm năng của bộ não - Sơ đồ tư duy giúp cải thiện hiệu quả học tập và khả năng tư duy mạch lạc, nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động ghi nhớ ....
 2. Sử dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong dạy học môn Ngữ văn :
 a. Sử dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong dạy học phân môn Văn học :
 - Kĩ thuật tư duy : 5W1H
 WHO - WHAT – WHEN – WHERE – WHY – HOW
 WHO ? ( Ai ?)
 - Ai là tác giả của tác phẩm này ?
 - Tác phẩm viết cho ai( đối tượng nào)?
 WHAT ? ( Gì ? Cái gì ?)
 - Nhan đề tác phẩm là gì ?
 - Tác phẩm đề cập đến vấn đề gì ?
 WHERE? ( Ở đâu?)
 - Sự việc trong tác phẩm xảy ra ở địa điểm nào?
 - Tác phẩm được đăng tải ở đâu?
 - Tài liệu tìm từ đâu ?
 WHEN ? ( Khi nào ?)
 - Sự việc xảy ra khi nào ?
 - Vấn đề trình bày nằm trong giai đoạn nào ?
 WHY ? ( Tại sao ?)
 - Tại sao nhà văn, nhà thơ lại thực hiện bài viết này ?
 - Vấn đề nêu trong tác phẩm đúng hay sai? Tại sao?
 - Tại sao tác giả lại lựa chọn những từ ngữ, hình ảnh này ?
 - Tại sao tác phẩm lại nổi tiếng ?
 HOW? ( Như thế nào?)
 - Tác phẩm được tác giả thực hiện như thế nào? – Muốn hiểu,cảm tác phẩm 
 thì phải làm sao?
 - Các sự việc trong tác phẩm được kết nối như thế nào?
 - Phong cách của tác giả như thế nào ?
 * Một số sơ đồ tư duy trong phân môn Văn học :
 b. Sử dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong dạy học phân môn Tiếng Việt và Tập làm văn : 
 Thực hiện các bước như sau :
 * Bước 1 : Liệt kê các đơn vị kiến thức cần đạt của bài học
 * Bước 2 : Phân cấp, phân hạng các ý.
 * Bước 3 : Sắp xếp vào các nhánh của sơ đồ tư duy .
* Một số sơ đồ tư duy trong phân môn Tiếng Việt và Tập làm văn :
	II. PHẦN TIẾNG VIỆT:
1. Các kiểu câu chia theo mục đích nói:
3. Lựa chọn trật tự từ trong câu.
2. Hành động nói:
 Trong lập dàn bài cho các bài tập làm văn :
 3. Cách vẽ sơ đồ tư duy : 
 a. Vẽ sơ đồ tư duy bằng tay : 
 b. Vẽ sơ đồ tư duy bằng Microsoft Word :
 c. Vẽ sơ đồ tư duy bằng MinpMapper 5.0 :
 3.Một số lưu ý khi sử dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong dạy học Ngữ văn 
 - Không nên quá cực đoan cho rằng sơ đồ tư duy có thể giúp người học tất cả. Trên cơ sở những kiến thức được hệ thống hoá, sơ đồ hoá, người học còn phải biết thực hành ngôn ngữ bằng việc đọc, nói và viết. 
 - Đối với văn bản nghị luận, việc sử dụng sơ đồ tư duy hỗ trợ đọc hiểu các văn bản sẽ là thuận lợi. Nhưng với văn bản nghệ thuật, muốn dùng sơ đồ tư duy để biểu hiện một văn bản, người học phải tìm ra mạch văn của văn bản đó (xét đơn thuần về mặt ý).
 - Sơ đồ tư duy là công cụ để hỗ trợ quá trình ghi nhớ kiến thức của HS. Nhưng bản thân nó không tái hiện được cảm xúc, không chuyển tải hết sự tinh tuý trong cách dùng từ, đặt câu, trong nghệ thuật cấu trúc tác phẩm. Vì vậy, sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học là cần thiết, nhưng phải tránh được sự suy diễn khô khan, thiếu tinh tế ...về tác phẩm.
A. PHẦN THỨ HAI
TIẾT DẠY MINH HỌA CHUYÊN ĐỀ
 Tieáng Vieät.Tiết 93 : KHÔÛI NGÖÕ
A. MUÏC TIEÂU 
 Qua tiết học giúp HS :
 1. Kieán thöùc :
 - Ñaëc ñieåm cuûa khôûi ngöõ .
 - Coâng duïng cuûa khôûi ngöõ .
 2. Kyõ naêng : 
 - Nhaän dieän khôûi ngöõ , phaân bieät khôûi ngöõ vôùi chuû ngöõ cuûa caâu .
 - Bieát ñaët nhöõng caâu coù khôûi ngöõ .
 - Tích hôïp vôùi caùc vaên baûn ñaõ hoïc vaø thöïc teá giao tieáp .
3. Thaùi ñoä : 
 - Söû duïng coù hieäu quaû khôûi ngöõ trong thöïc teá giao tieáp vaø taïo laäp vaên baûn .
 - Giáo dục các kĩ năng sống cơ bản :
 + Giao tiếp : hiểu và biết cách sử dụng khởi ngữ trong tạo lập văn bản và giao tiếp.
 + Ra quyết định : biết phân tích và cách sử dụng khởi ngữ trong tạo lập văn bản và giao tiếp.
B. CHUAÅN BÒ :
 1. Giaùo vieân :
 - Nghieân cöùu chuaån kieán thöùc kó naêng , soaïn baøi .
 - Höôùng daãn HS chuaån bò baøi .
 - Baûng phuï ghi caùc ngöõ lieäu SGK .
 2. Hoïc sinh :
 - Chuaån bò baøi theo söï höôùng daãn cuûa GV .
 - Baûng phuï cho HS hoaït ñoäng nhoùm .
 3. Phương pháp/kĩ thuật dạy học tích cực : 
 - Phương pháp : Phân tích ngôn ngữ , nêu ví dụ, vấn đáp , thảo luận nhóm, sơ đồ tư duy 
 - Kĩ thuật : hỏi và trả lời , động não , 
 C. TIẾN TRÌNH DAÏY - HOÏC 
 1. OÅn ñònh lôùp :
 2. Baøi môùi :
. * Giôùi thieäu baøi : 
 - GV söû duïng baûng phuï : - Quyeån saùch naøy toâi ñoïc noù roài .
 - GV hoûi :Trong caâu treân , cuïm töø “Quyeån saùch naøy” laø thaønh phaàn naøo cuûa caâu ?
 - GV : Hoâm nay chuùng ta seõ cuøng tìm hieåu ...
Hoaït ñoäng cuûa GV – HS
Noäi dung kieán thöùc caàn ñaït
I. ÑAËC ÑIEÅM VAØ COÂNG DUÏNG CUÛA KHÔÛI NGÖÕ TRONG CAÂU
1. Höôùng daãn HS tìm hieåu ví duï :
- GV goïi HS ñoïc caùc ví duï SGK – yeâu caàu taát caû HS theo doõi .
- GV söû duïng baûng phuï ghi caùc ngöõ lieäu leân baûng .
- Yeâu caàu HS xaùc ñònh chuû ngöõ vò ngöõ trong caùc caâu . 
- Yeâu caàu HS phaân bieät chuû ngöõ vôùi caùc töø ngöõ in ñaäm ( vieát möïc ñoû ) :
a. Caùc töø ngöõ ñoù ñöùng ôû vò trí naøo so vôùi chuû ngöõ ?
b. Chuùng coù quan heä gì vôùi vò ngöõ khoâng ? 
c. Chuùng coù vai troø gì trong caâu ?
d.Tröôùc caùc töø in ñaäm ñoù , coù theå theâm vaøo caùc quan heä töø naøo ?
1. Ví duï :
a.... Coøn anh, anh khoâng ghìm noåi xuùcñoäng .
 CN VN 
b. Giaøu , toâi cuõng giaøu roài .
 CN VN
c. Veà caùc theå vaên trong lónh vöïc vaên ngheä , chuùng ta coù theå tin ôû tieáng ta , khoâng sôï ...
 CN VN 
 Caùc töø ngöõ in ñaäm :
 - Thöôøng ñöùng tröôùc chuû ngöõ .
 - Khoâng coù quan heä chuû – vò vôùi vò ngöõ .
 - Neâu söï vieäc , ñoái töôïng baøn tôùi trong caâu.
 - Tröôùc caùc töø in ñaäm , coù theå theâm vaøo caùc quan heä töø nhö : coøn , veà , ñoái vôùi ...
2. Toång hôïp keát quaû :
a. Nhöõng töø ngöõ in ñaäm ñoù ñöôïc goïi laø khôûi ngöõ . Vaäy , trong caâu , khôûi ngöõ coù ñaëc ñieåm vaø coâng duïng gì ?
 HS traû lôøi – GV khaùi quaùt ghi baûng, hoàn thành các nhánh trên sơ đồ tư duy .
b. Yeâu caàu HS ñoïc 1 laàn ghi nhôù .
Khôûi ngöõ :
- Laø thaønh phaàn caâu ñöùng tröôùc chuû ngöõ 
- Neâu leân ñeà taøi ñöôïc noùi ñeán trong caâu .
- Tröôùc khôûi ngöõ , thöôøng coù theå theââm caùc quan heä töø veà , ñoái vôùi ...
3. AÙp duïng : 
a. GV söû duïng baûng phuï , yeâu caàu HS xaùc ñònh khôûi ngöõ trong caùc caâu sau :
 - Haêng haùi hoïc taäp , ñoù laø ñöùc tính toát cuûa hoïc sinh .
 - Baøi cuõ , toâi ñaõ hoïc roài . Coøn baøi môùi , toâi cuõng chuaån bò roài .
b. Yeâu caàu HS ñaët caâu coù khôûi ngöõ .
c. Chuyeån ñoåi caâu sau ñaây thaønh caâu coù khôûi ngöõ :
 - Chuùng toâi mong ñöôïc soáng coù ích cho xaõ hoäi .
* Qua baøi hoïc , khi giao tieáp taïi sao coù nhieàu luùc ta phaûi söû duïng caâu coù khôûi ngöõ ?
 HS suy nghó traû lôøi .
3. AÙp duïng :
a. Khôûi ngöõ :
- Haêng haùi hoïc taäp
- Baøi cuõ 
 - Coøn baøi môùi 
b.
c.
- Soáng , chuùng toâi mong ñöôïc soáng coù ích cho xaõ hoäi .
* Khi muoán nhaán maïnh moät boä phaän naøo ñoù trong caâu thì boä phaän ñoù ñöôïc ñöa leân laøm khôûi ngöõ . Nhö vaäy khôûi ngöõ laø boä phaän gaây söï chuù yù cho ngöôøi ñoïc .
II. LUYEÄN TAÄP
1. Höôùng daãn HS thaûo luaän theo nhoùm :
 - Nhoùm 1 ,3 : BT1 
 - NHoùm 2,4 : BT 2 
HS laøm vieäc theo nhoùm – Ñaïi dieän nhoùm leân baûng chöõa BT – HS, GV nhaän xeùt .
BT1 : Caùc khôûi ngöõ :
Ñieàu naøy 
Ñoái vôùi chuùng mình 
Moät mình 
Laøm khí töôïng 
Ñoái vôùi chaùu 
BT2 : 
a. Laøm baøi , anh aáy caån thaän laém .
b. Hieåu thì toâi hieåu roài , nhöng giaûi thì toâi chöa giaûi ñöôïc .
* Sơ đồ tư duy 
KHỞI NGỮ 
 Thành phần câu
 Đứng trước CN ĐẶC CÔNG Nêu đề tài nói đến
 ĐIỂM DỤNG trong câu
 Có thể thêm các 
 quan hệ từ về, đối với,...
 phía trước 
D. CUÛNG COÁ – DAËN DOØ :
 1. Củng cố :
 - HS heä thoáng laïi kieán thöùc caàn nhôù cuûa baøi hoïc ( Theo sơ đđồ tư duy) 
 2. Dặn dò :
 - HS veà nhaø hoïc baøi , laøm BT . 
 - Tìm caâu coù thaønh phaàn khôûi ngöõ trong caùc vaên baûn ñöôïc hoïc . 
 - Chuaån bò baøi Pheùp phaân tích vaø toång hôïp .
E. RUÙT KINH NGHIEÄM : ...
A. PHẦN THỨ BA
KẾT LUẬN
 Như vậy, với việc áp dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong dạy học bộ môn Ngữ văn , ngoài việc chúng tôi đã giúp học sinh cải thiện phương pháp ghi chép, rèn luyện khả năng ghi nhớ kiến thức, mà qua việc áp dụng phương pháp trên, chúng tôi đã cung cấp cho học sinh một kĩ năng khác , kĩ năng này có thể áp dụng trong bất kì môn học nào trong chương trình và hơn thế là bất kì lĩnh vực nào của cuộc sống đó chính là cách học, cách ghi nhớ các tri thức một cách khoa học, logic – Tức là, chúng tôi đã đạt được mục tiêu là dạy cho học sinh Học cách Học cùng với việc học các tri thức khoa học. 
 Qua chuyên đề, chúng tôi xin được trao đổi một số vấn đề liên quan về việc áp dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong dạy học môn Ngữ văn, rất mong được đón nhận các ý kiến đóng góp, trao đổi, bổ sung của các đồng nghiệp để nội dung đã trao đổi trong chuyên đề này ngày càng phát huy giá trị trong thực tiễn dạy học 
Nêu đề tài nói đến trong câuđến 
Đứng trước chủ ngữ
CÔNG DỤNG
KHỞI NGỮ 
 ĐẶC ĐIỂM
 Xin được trân trọng cảm ơn.