Chuyên đề 6: Lý thuyết và các dạng bài tập trọng tâm về kim loại - Bài 3: Dãy điện hóa của kim loại

Khóa học LTĐH KIT-1: Môn Hóa học (Thầy Vũ Khắc Ngọc) Dãy điện hóa của kim loại 
Hocmai.vn – Ngôi trường chung của học trò Việt Tổng đài tư vấn: 1900 58-58-12 - Trang | 1 - 
DÃY ĐIỆN HÓA CỦA KIM LOẠI 
TÀI LIỆU BÀI GIẢNG 
I . KHÁI NIỆM VỀ CẶP OXI HÓA – KHỬ CỦA KIM LOẠI 
Ion kim loại có thể nhận electron để thành nguyên tử kim loại, ngược lại nguyên tử kim loại có thể nhường
electron trở thành ion dương kim loại : 
Mn+ + n.e 
=>
Mo 
Trong đó : M là dạng khử, Mn+ là dạng oxi hoá. 
Dạng oxi hoá và dạng khử của cùng một nguyên tố tạo thành cặp oxi hoá - khử (oxh/kh). 
Ví dụ: Các cặp oxi hoá - khử : Fe2+/Fe, Cu2+/Cu, Al3+/Al. 
II . PIN ĐIỆN HÓA 
1. Khái niệm về pin điện hóa, suất điện động và thế điện cực 
a) Cấu tạo pin điện hóa: 
Hai cốc thủy tinh, một cốc chứa 50 ml dung dịch CuSO4 1M, cốc kia chứa 50 ml dung dịch ZnSO4 1M. Nhúng 
một lá Cu vào dung dịch CuSO4, một lá Zn vào dung dịch ZnSO4. Nối hai dung dịch bằng một hình chữ U đựng
dung dịch Na2SO4 (hoặc KNO3). Ống này được gọi là cầu muối. Thiết bị nói trên được gọi là pin điện hóa vì khi nối
hai lá kim loại bằng một dây dẫn sẽ đo được một dòng điện đi từ lá Cu (điện cực +) đến lá Zn (điện cực –) 
b) Suất điện động và thế điện cực: 
- Sự xuất hiện dòng điện đi từ cực Cu sang cực Zn chứng tỏ rằng có sự chênh lệch điện thế giữa hai điện cực 
nói trên, tức là trên mỗi điện cực đã xuất hiện một thế điện cực nhất định 
- Suất điện động của pin (E) là hiệu của thế điện cực dương (E(+)) và điện cực âm (E(-)). Điện cực dương là điện 
cực có thế lớn hơn và suất điện động của pin luôn là số dương 
E = E(+) – E(-) 
- Suất điện động chuẩn của pin (Eo) là suất điện động khi nồng độ ion kim loại ở điện cực đều bằng 1M (ở
25oC) 
E
o
 = E
o
(+) – E
o
(-) hoặc E
o
 = E
o
catot – E
o
anot 
- Ví dụ Eo = Eo(Cu2+/Cu) – Eo(Zn2+/Zn) gọi là suất điện động chuẩn của pin điện hóa Zn – Cu 
2. Cơ chế phát sinh dòng điện trong pin điện hóa 
a) Quan sát thí nghiệm: 
Chuẩn bị sẵn pin điện hóa Zn – Cu, nối hai điện cực Zn và Cu bằng một dây dẫn, trên dây có mắc nối tiếp một 
vôn kế: 
- Xuất hiện dòng điện một chiều từ lá Cu (cực +) sang lá Zn (cực –) nhưng chiều di chuyển của dòng electron 
mạch ngoài thì ngược lại, từ lá Zn (cực –) sang lá Cu (cực +). Suất điện động của pin đo được là 1,10V 
- Điện cực Zn bị ăn mòn dần 
- Có một lớp kim loại đồng bám trên điện cực Cu . 
- Màu xanh của cốc đựng dung dịch CuSO4 bị nhạt dần . 
b) Giải thích hiện tượng của thí nghiệm: 
Khóa học LTĐH KIT-1: Môn Hóa học (Thầy Vũ Khắc Ngọc) Dãy điện hóa của kim loại 
Hocmai.vn – Ngôi trường chung của học trò Việt Tổng đài tư vấn: 1900 58-58-12 - Trang | 2 - 
- Điện cực Zn bị oxi hóa: Zn → Zn2+ + 2e (sự mất electron xảy ra trên bề mặt lá Zn và lá Zn trở thành nguồn
electron nên đóng vai trò cực âm, các electron theo dây dẫn đến cực Cu). Do vậy cực Zn bị ăn mòn. 
- Trong cốc đựng dung dịch CuSO4, các ion Cu
2+ di chuyển đến lá Cu, tại đây chúng bị khử thành Cu kim loại
bám trên cực đồng: Cu2+ + 2e → Cu. Nồng độ Cu2+ trong dung dịch giảm dần, khiến cho màu xanh trong dung dịch
nhạt dần. 
- Trong quá trình hoạt động của pin điện hóa Zn – Cu, nồng độ ion Zn2+ trong cốc đựng dung dịch ZnSO4 tăng
dần, nồng độ ion Cu2+ trong cốc kia giảm dần. Đến một lúc nào đó, dòng electron trong dây dẫn không còn, dòng
điện tự ngắt. 
- Để duy trì được dòng điện trong quá trình hoạt động của pin điện hóa, người ta dùng cầu muối. Vai trò của
cầu muối là trung hòa điện tích của 2 dung dịch: các ion dương Na+ hoặc K+ và Zn2+ di chuyển qua cầu muối đến cốc
đựng dung dịch CuSO4. Ngược lại , các ion âm SO4
2- hoặc NO3- di chuyển qua cầu muối đến dung dịch ZnSO4. 
- Ở mạch ngoài (dây dẫn), dòng electron đi từ cực Zn sang cực Cu còn dòng điện đi từ cực Cu sang cực Zn. Vì
thế điện cực Zn được gọi là anot (nơi xảy ra sự oxi hóa), điện cực Cu được gọi là catot (nơi xảy ra sự khử). Vậy
trong pin điện hóa, anot là cực âm còn catot là cực dương. 
- Phương trình hóa học của phản ứng xảy ra trong pin điện hóa Zn – Cu: quy tắc α 
Cu2+ + Zn → Zn2+ + Cu 
c) Kết luận: 
- Có sự biến đổi nồng độ của các ion Cu2+ và Zn2+ trong quá trình hoạt động của pin 
- Năng lượng của phản ứng oxi hóa – khử trong pin điện hóa đã sinh ra dòng điện một chiều 
- Những yếu tố ảnh hưởng đến suất điện động của pin điện hóa như: nhiệt độ, nồng độ của ion kim loại, bản 
chất của kim loại làm điện cực 
III . THẾ ĐIỆN CỰC CHUẨN CỦA KIM LOẠI 
1. Điện cực hiđro chuẩn 
Để có thể so sánh thế điện cực giữa hai cặp oxi hóa – khử, điều cần thiết trước hết là thế điện cực của chúng 
phải được so sánh với một tiêu chí nào đó. Có nghĩa là ta phải chọn cặp oxi hóa – khử để quy chiếu và quy ước nó có
thế điện cực bằng 0. Cặp quy chiếu được chọn là cặp oxi hóa – khử 2H+/H2 
Cấu tạo của điện cực hiđro chuẩn: gồm một thanh platin (Pt) được đặt trong một
dung dịch axit có nồng độ ion H+ là 1M (pH = 0). Bề mặt điện cực hấp thụ khi hiđro,
được thổi liên tục vào dung dịch dưới áp suất 1 atm. Như vậy trên bề mặt điện cực
hiđro xảy ra cân bằng oxi hóa – khử của cặp oxi hóa – khử 2H+/H2 
Quy ước rằng: thế điện cực của điện cực hiđro chuẩn bằng 0,00 V ở mọi nhiệt độ, 
tức là: 
Eo2H
+
/H = 0,00 V 
2. Thế điện cực chuẩn của kim loại 
Ta dùng thế điện cực hiđro chuẩn Eo2H+/H2 để xác định thế điện cực chuẩn cho các 
cặp oxi hóa – khử khác. Bằng cách nối cặp oxi hóa – khử Mn+/M chuẩn (cation Mn+ có
nồng độ 1M, nhiệt độ 25oC) với cặp 2H+/H2 chuẩn. Thế điện cực chuẩn của kim loại
cần đo được chấp nhận bằng suất điện động của pin tạo bởi điện cực hiđro chuẩn và
điện cực chuẩn của kim loại cần đo. Có 2 trường hợp xảy ra với giá trị của thế điện cực
chuẩn: 
- Thế điện cực chuẩn của cặp Mn+/M là số dương nếu khả năng oxi hóa của
ion Mn+ trong nửa pin Mn+/M là mạnh hơn ion H+ trong nửa pin 2H+/H2 
- Thế điện cực chuẩn của cặp Mn+/M là số âm nếu khả năng oxi hóa của ion Mn
+ trong nửa pin Mn+/M là yếu hơn ion H+ trong nửa pin 2H+/H2 
Ví dụ: Thế điện cực chuẩn của các cặp kim loại: EoZn
2+
/Zn = – 0,76 V; E
o
Ag
+
/Ag = + 0,80 V 
IV. DÃY THẾ ĐIỆN CỰC CHUẨN CỦA KIM LOẠI 
Dãy thế điện cực chuẩn của kim loại là dãy sắp xếp các kim loại theo thứ tự tăng dần thế điện cực chuẩn 
Khóa học LTĐH KIT-1: Môn Hóa học (Thầy Vũ Khắc Ngọc) Dãy điện hóa của kim loại 
Hocmai.vn – Ngôi trường chung của học trò Việt Tổng đài tư vấn: 1900 58-58-12 - Trang | 3 - 
Dãy thế điện cực chuẩn của kim loại còn được gọi là dãy thế oxi hóa – khử chuẩn của kim loại, hoặc dãy
thế khử chuẩn của kim loại. Tùy thuộc vào mục đích sử dụng, người ta dùng tên dãy sao cho phù hợp 
V – Ý NGHĨA CỦA DÃY THẾ ĐIỆN CỰC CHUẨN CỦA KIM LOẠI 
1. So sánh tính oxi hóa – khử 
Trong dung môi nước, thế điện cực chuẩn của kim loại EoM
n+
/M càng lớn thì tính oxi hóa của cation M
n+ càng 
mạnh và tính khử của kim loại M càng yếu và ngược lại 
2. Xác định chiều của phản ứng oxi hóa – khử 
Xác định chiều của phản ứng oxi hóa – khử cũng là sự tìm hiểu về phản ứng đó trong điều kiện tự nhiên có xảy 
ra hay không. Có một số phương pháp xác định chiều của phản ứng oxi hóa – khử: 
a) Phương pháp 1 (phương pháp định tính): 
- Kim loại của cặp oxi hóa – khử có thế điện cực chuẩn nhỏ hơn khử được cation kim loại của cặp oxi hóa – 
khử có thế điện cực chuẩn lớn hơn (nói cách khác, cation kim loại trong cặp oxi hóa – khử có thế điện cực chuẩn lớn
hơn có thể oxi hóa được kim loại trong cặp có thế điện cực chuẩn nhỏ hơn) 
- Ví dụ: ion Pb2+ có oxi hóa được Zn hay không trong phản ứng: 
Pb2+(dd) + Zn(r) → Pb(r) + Zn
2+
(dd) 
Nếu phản ứng hóa học trên xảy ra giữa 2 cặp oxi hóa – khử Pb2+/Pb và Zn2+/Zn, ta viết các cặp oxi hóa – khử
trên theo trình tự: cặp nào có giá trị Eo lớn hơn ở bên phải, cặp nào có giá trị Eo nhỏ hơn ở bên trái. Ta có: 
Theo quy tắc α: ion Pb2+ oxi hóa được Zn, sản phẩm là những chất oxi hóa (Zn2+) và chất khử (Pb) yếu hơn. Phản
ứng trên có xảy ra. 
- Kim loại trong cặp oxi hóa – khử có thế điện cực chuẩn âm khử được ion hiđro của dung dịch axit (nói cách
khác, cation H+ trong cặp 2H+/H2 có thể oxi hóa được kim loại trong cặp oxi hóa – khử có thế điện cực chuẩn âm) 
b) Phương pháp 2 (phương pháp định lượng): 
Quay lại ví dụ ion Pb2+ có oxi hóa được Zn hay không trong phản ứng: 
Pb2+(dd) + Zn(r) → Pb(r) + Zn
2+
(dd) 
Phản ứng hóa học trên được tạo nên từ hai nửa phản ứng: 
- Nửa phản ứng oxi hóa: Zn → Zn2+ + 2e, ta có EoZn
2+
/Zn = -0,76V 
- Nửa phản ứng khử: Pb2+ + 2e → Pb, ta có EoPb
2+
/Pb = -0,1 V 
Thế oxi hóa – khử của cả phản ứng (Eopư) được tính theo công thức: E
o
pư = E
o
Pb
2+
/Pb – E
o
Zn
2+
/Zn = -0,13 – (– 0,76) 
= +0,63V 
Eo của phản ứng oxi hóa – khử là số dương (Eopư > 0), kết luận là phản ứng trên có xảy ra. 
3. Xác định suất điện động chuẩn của pin điện hóa 
E
o
pin = E
o
(+) – E
o
(-) 
Ví dụ: suất điện động chuẩn của pin điện hóa Zn – Cu là: 
Eopin = E
o
Cu
2+
/Cu – E
o
Zn
2+
/Zn = 0,34 – (–0,76) = 1,10 V 
4. Xác định thế điện cực chuẩn của cặp oxi hóa – khử 
Khóa học LTĐH KIT-1: Môn Hóa học (Thầy Vũ Khắc Ngọc) Dãy điện hóa của kim loại 
Hocmai.vn – Ngôi trường chung của học trò Việt Tổng đài tư vấn: 1900 58-58-12 - Trang | 4 - 
Ví dụ: Biết suất điện động chuẩn của pin điện hóa Zn – Ag là 1,56 V và thế điện cực chuẩn của cặp oxi hóa –
khử Ag+/Ag là +0,80 V. Hãy xác định thế điện cực chuẩn của cặp Zn2+/Zn? 
Ta có Eopin = E
o
Ag
+
/Ag – E
o
Zn
2+
/Zn → E
o
Zn
2+
/Zn = E
o
Ag
+
/Ag – E
o
pin = +0,80 – 1,56 = –0,76 V 
Giáo viên: Vũ Khắc Ngọc 
Nguồn: Hocmai.vn