Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 111: Hội thoại

*ChØ ra c¸c hµnh ®éng nãi vµ môc ®Ých cña mçi hµnh ®éng nãi trong ®o¹n trÝch sau?	 “H«m sau l·o H¹c sang nhµ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¶o ngay:CËu Vµng ®i ®êi råi, «ng gi¸o ¹! Cô b¸n råi?B¸n råi! Hä võa míi b¾t xong. []ThÕ nã cho b¾t µ? MÆt l·o ®ét nhiªn co róm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho nước m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu như­ con nÝt. L·o hu hu khãc”(L·o H¹c – Nam Cao) Th«ng b¸o, béc lé c¶m xóc Hái Th«ng b¸o HáiKiÓm tra bµi cò.1. VÝ dô. Moät hoâm, coâ toâi goïi toâi ñeán beân cöôøi hoûi: - Hoàng ! Maøy coù muoán vaøo Thanh Hoaù chôi vôùi meï maøy khoâng? [] Nhaän ra nhöõng yù nghó cay ñoäc trong gioïng noùi vaø treân neùt maët khi cöôøi raát kòch cuûa coâ toâi kia, toâi cuùi ñaàu khoâng ñaùp. Vì toâi bieát roõ, nhaéc ñeán meï tôi, coâ toâi chæ coù yù gieo raéc vaøo ñaàu oùc toâi nhöõng hoaøi nghi ñeå toâi khinh mieät vaø ruoàng raãy meï tôi, moät ngöôøi ñaøn baø ñaõ bò caùi toäi laø goaù choàng, nôï naàn cuøng tuùng quaù, phaûi boû con caùi ñi tha höông caàu thöïc. Nhöng ñôøi naøo tình thöông yeâu vaø loøng kính meán meï toâi laïi bò nhöõng raép taâm tanh baån xaâm phaïm ñeán. [..] Toâi cuõng cöôøi ñaùp laïi coâ toâi: - Khoâng! Chaùu khoâng muoán vaøo. Cuoái naêm theá naøo môï chaùu cuõng veà. Coâ toâi hoûi luoân, gioïng vaãn ngoït: - Sao laïi khoâng vaøo? Môï maøy phaùt taøi laém, coù nhö daïo tröôùc ñaâu! Roài hai con maét long lanh cuûa coâ toâi chaèm chaëp ñöa nhìn toâi. Toâi laïi im laëng cuùi ñaàu xuoáng ñaát: loøng toâi caøng thaét laïi, khoeù maét toâi ñaõ cay cay. Coâ toâi lieàn voã vai toâi cöôøi maø noùi raèng: - Maøy daïi quaù, cöù vaøo ñi, tao chaïy cho tieàn taøu. Vaøo maø baét môï maøy may vaù saém söûa cho vaø thaêm em beù chöù. [] Toâi cöôøi daøi trong tieáng khoùc, hoûi coâ toâi: - Sao coâ bieát môï con coù con? Coâ toâi vaãn cöù töôi cöôøi keå caùc chuyeän cho toâi nghe. Coù moät baø hoï noäi xa vaøo trong aáy caân gaïo veà baùn. Baø ta moät hoâm ñi qua chôï thaáy meï toâi ngoài cho con buù ôû beân roå boùng ñeøn. [] Coâ toâi chöa döùt caâu, coå hoïng toâi ñaõ ngheïn öù khoùc khoâng ra tieáng. Giaù nhöõng coå tuïc ñaõ ñaøy ñoaï meï toâi laø moät vaät nhö hoøn ñaù hay cuïc thuyû tinh, ñaàu maåu goã, toâi quyeát voà ngay laáy maø nhai, maø nghieán cho kì naùt vuïn môùi thoâi. Coâ toâi boãng ñoåi gioïng, laïi voã vai, nhìn vaøo maët toâi, nghieâm nghò: - Vaäy maøy hoûi coâ Thoâng – teân ngöôøi ñaøn baø hoï noäi xa kia – chỗ ôû cuûa môï maøy, roài ñaùnh giaáy cho môï maøy, baûo duø sao cuõng phaûi veà. Tröôùc sau gì cuõng moät laàn xaáu, chaû nheõ baùn xôùi maõi ñöôïc sao? Toû söï ngaäm nguøi thöông xoùt thaày toâi, coâ toâi chaäp chöøng noùi tieáp: - Maáy laïi raèm thaùng taùm naøy laø gioã ñaàu caäu maøy, môï maøy veà duø sao cuõng ñôõ tuûi cho caäu maøy, vaø maøy cuõng coøn phaûi coù hoï, coù haøng, ngöôøi ta hoûi ñeán chöù? (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu ) Moät hoâm, coâ toâi goïi toâi ñeán beân cöôøi hoûi: - Hoàng ! Maøy coù muoán vaøo Thanh Hoaù chôi vôùi meï maøy khoâng? [] Nhaän ra nhöõng yù nghó cay ñoäc trong gioïng noùi vaø treân neùt maët khi cöôøi raát kòch cuûa coâ toâi kia, toâi cuùi ñaàu khoâng ñaùp. Vì toâi bieát roõ, nhaéc ñeán meï toâi, coâ toâi chæ coù yù gieo raéc vaøo ñaàu oùc toâi nhöõng hoaøi nghi ñeå toâi khinh mieät vaø ruoàng raãy meï tôi, moät ngöôøi ñaøn baø ñaõ bò caùi toäi laø goaù choàng, nôï naàn cuøng tuùng quaù, phaûi boû con caùi ñi tha höông caàu thöïc. Nhöng ñôøi naøo tình thöông yeâu vaø loøng kính meán meï toâi laïi bò nhöõng raép taâm tanh baån xaâm phaïm ñeán. [..] Toâi cuõng cöôøi ñaùp laïi coâ toâi: - Khoâng! Chaùu khoâng muoán vaøo. Cuoái naêm theá naøo môï chaùu cuõng veà. Coâ toâi hoûi luoân, gioïng vaãn ngoït: - Sao laïi khoâng vaøo? Môï maøy phaùt taøi laém, coù nhö daïo tröôùc ñaâu! Roài hai con maét long lanh cuûa coâ toâi chaèm chaëp ñöa nhìn toâi. Toâi laïi im laëng cuùi ñaàu xuoáng ñaát: loøng toâi caøng thaét laïi, khoeù maét toâi ñaõ cay cay. Coâ toâi lieàn voã vai toâi cöôøi maø noùi raèng: - Maøy daïi quaù, cöù vaøo ñi, tao chaïy cho tieàn taøu. Vaøo maø baét môï maøy may vaù saém söûa cho vaø thaêm em beù chöù. [] Toâi cöôøi daøi trong tieáng khoùc, hoûi coâ toâi: - Sao coâ bieát môï con coù con? Coâ toâi vaãn cöù töôi cöôøi keå caùc chuyeän cho toâi nghe. Coù moät baø hoï noäi xa vaøo trong aáy caân gaïo veà baùn. Baø ta moät hoâm ñi qua chôï thaáy meï toâi ngoài cho con buù ôû beân roå boùng ñeøn. [] Coâ toâi chöa döùt caâu, coå hoïng toâi ñaõ ngheïn öù khoùc khoâng ra tieáng. Giaù nhöõng coå tuïc ñaõ ñaøy ñoaï meï toâi laø moät vaät nhö hoøn ñaù hay cuïc thuyû tinh, ñaàu maåu goã, toâi quyeát voà ngay laáy maø nhai, maø nghieán cho kì naùt vuïn môùi thoâi. Coâ toâi boãng ñoåi gioïng, laïi voã vai, nhìn vaøo maët toâi, nghieâm nghò: - Vaäy maøy hoûi coâ Thoâng – teân ngöôøi ñaøn baø hoï noäi xa kia – chỗ ôû cuûa môï maøy, roài ñaùnh giaáy cho môï maøy, baûo duø sao cuõng phaûi veà. Tröôùc sau gì cuõng moät laàn xaáu, chaû nheõ baùn xôùi maõi ñöôïc sao? Toû söï ngaäm nguøi thöông xoùt thaày toâi, coâ toâi chaäp chöøng noùi tieáp: - Maáy laïi raèm thaùng taùm naøy laø gioã ñaàu caäu maøy, môï maøy veà duø sao cuõng ñôõ tuûi cho caäu maøy, vaø maøy cuõng coøn phaûi coù hoï, coù haøng, ngöôøi ta hoûi ñeán chöù? (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu ) Moät hoâm, coâ toâi goïi toâi ñeán beân cöôøi hoûi: - Hoàng ! Maøy coù muoán vaøo Thanh Hoaù chôi vôùi meï maøy khoâng? [] Nhaän ra nhöõng yù nghó cay ñoäc trong gioïng noùi vaø treân neùt maët khi cöôøi raát kòch cuûa coâ toâi kia, toâi cuùi ñaàu khoâng ñaùp. Vì toâi bieát roõ, nhaéc ñeán meï toâi, coâ toâi chæ coù yù gieo raéc vaøo ñaàu oùc toâi nhöõng hoaøi nghi ñeå toâi khinh mieät vaø ruoàng raãy meï tôi, moät ngöôøi ñaøn baø ñaõ bò caùi toäi laø goaù choàng, nôï naàn cuøng tuùng quaù, phaûi boû con caùi ñi tha höông caàu thöïc. Nhöng ñôøi naøo tình thöông yeâu vaø loøng kính meán meï toâi laïi bò nhöõng raép taâm tanh baån xaâm phaïm ñeán. [..] Toâi cuõng cöôøi ñaùp laïi coâ toâi: - Khoâng! Chaùu khoâng muoán vaøo. Cuoái naêm theá naøo môï chaùu cuõng veà. Coâ toâi hoûi luoân, gioïng vaãn ngoït: - Sao laïi khoâng vaøo? Môï maøy phaùt taøi laém, coù nhö daïo tröôùc ñaâu! Roài hai con maét long lanh cuûa coâ toâi chaèm chaëp ñöa nhìn toâi. Toâi laïi im laëng cuùi ñaàu xuoáng ñaát: loøng toâi caøng thaét laïi, khoeù maét toâi ñaõ cay cay. Coâ toâi lieàn voã vai toâi cöôøi maø noùi raèng: - Maøy daïi quaù, cöù vaøo ñi, tao chaïy cho tieàn taøu. Vaøo maø baét môï maøy may vaù saém söûa cho vaø thaêm em beù chöù. [] Toâi cöôøi daøi trong tieáng khoùc, hoûi coâ toâi: - Sao coâ bieát môï con coù con? Coâ toâi vaãn cöù töôi cöôøi keå caùc chuyeän cho toâi nghe. Coù moät baø hoï noäi xa vaøo trong aáy caân gaïo veà baùn. Baø ta moät hoâm ñi qua chôï thaáy meï toâi ngoài cho con buù ôû beân roå boùng ñeøn. [] Coâ toâi chöa döùt caâu, coå hoïng toâi ñaõ ngheïn öù khoùc khoâng ra tieáng. Giaù nhöõng coå tuïc ñaõ ñaøy ñoaï meï toâi laø moät vaät nhö hoøn ñaù hay cuïc thuyû tinh, ñaàu maåu goã, toâi quyeát voà ngay laáy maø nhai, maø nghieán cho kì naùt vuïn môùi thoâi. Coâ toâi boãng ñoåi gioïng, laïi voã vai, nhìn vaøo maët toâi, nghieâm nghò: - Vaäy maøy hoûi coâ Thoâng – teân ngöôøi ñaøn baø hoï noäi xa kia - chỗ ôû cuûa môï maøy, roài ñaùnh giaáy cho môï maøy, baûo duø sao cuõng phaûi veà. Tröôùc sau gì cuõng moät laàn xaáu, chaû nheõ baùn xôùi maõi ñöôïc sao? Toû söï ngaäm nguøi thöông xoùt thaày toâi, coâ toâi chaäp chöøng noùi tieáp: - Maáy laïi raèm thaùng taùm naøy laø gioã ñaàu caäu maøy, môï maøy veà duø sao cuõng ñôõ tuûi cho caäu maøy, vaø maøy cuõng coøn phaûi coù hoï, coù haøng, ngöôøi ta hoûi ñeán chöù? (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu ) Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội: - Quan hệ trên – dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội); - Quan hệ thân – sơ ( theo mức độ quen biết, thân tình).Ghi nhớ: Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội: Quan hệ trên – dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội); Quan hệ thân – sơ ( theo mức độ quen biết, thân tình). Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói phù hợp. Haõy tìm nhöõng chi tieát trong baøi Hòch töôùng só theå hieän thaùi ñoä vöøa nghieâm khaéc vöøa khoan dung cuûa Traàn Quoác Tuaán ñoái vôùi nhöõng binh só döôùi quyeàn. - Quan hệ trên – dưới: + Trần Quốc Tuấn : vai trên. + Binh sĩ : vai dưới. - Quan hệ thân – sơ: thân tình.- Thái độ nghiêm khắc phê phán: + Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn. + Làm tướng triều đình phải hầu quân giặc mà không biết tức..................., ham săn bắn mà quên việc binh........ - Thái độ khoan dung, chân tình: + Nay ta bảo thật các ngươi: nên nhớ câu “ đặt mồi lửa vào dưới đống củi” là nguy cơ, nên lấy điều “ kiềng canh nóng mà thổi rau nguội” làm răn sợ. + Huấn luyện quân sĩ, tập dượt cung tên....... + Nếu các ngươi biết chuyên tập sách này, theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủ.......... Ta viết ra bài hịch này để các ngươi biết bụng ta.	=> Khi viết văn nghị luận cần kết hợp hội thoại để bài văn nghị luận lập luận chặt chẽ, dạt dào yếu tố biểu cảm và giàu sức thuyết phục. Tôi nắm lấy vai gầy của lão, ôn tồn bảo: - Ch¼ng kiÕp g× sung sướng thËt, nhưng cã c¸i nµy lµ sung sướng: b©y giê cô ngåi xuèng ph¶n nµy ch¬i, t«i ®i luéc mÊy cñ khoai lang , nÊu mét Êm nước chÌ tươi thËt ®Æc; «ng con m×nh ¨n khoai, uèng nước chÌ, råi hót thuèc lµoThÕ lµ sung sướng. - V©ng ! ¤ng gi¸o d¹y ph¶i! §èi víi chóng m×nh th× thÕ lµ sung sướng. L·o nãi xong l¹i cười ®ưa ®µ. TiÕng cười gượng nhưng ®· hiÒn hËu l¹i. T«i vui vÎ b¶o: - ThÕ lµ được chø g×? VËy cô ngåi ®©y, t«i ®i luéc khoai, nÊu nước - Nãi ®ïa thÕ, chø «ng gi¸o ®Ó cho khi kh¸c. ( Nam Cao, Lão Hạc)Thảo luận nhóm Nhóm 1: Tìm những chi tiết trong lời thoại của nhân vật và lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình cuả nhân vật ông giáo với lão Hạc. Nhóm 2: Những chi tiết nào trong lời thọai của lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão Hạc đối với ông giáo? Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc? Quan hệ xãhộiQuanhệtuổitácChi tiết trong lời thoại thể hiện sự kính trọng, thân tìnhLời miêu tả của nhà vănÔnggiáoLãoHạc - Tôi nắm lấy cái vai gầy của lão, ôn tồn bảo.- Tôi vui vẻ bảo.-> Ông giáo nói với lão Hạc bằng lời lẽ ôn tồn và cử chỉ thân mật. - Gọi người đối thoại với mình là “ông giáo”.- Trả lời ông giáo là “vâng”.- Dùng từ “dạy” thay cho từ “nói”.-> Thể hiện sự tôn trọng.- Xưng hô gộp hai người “ chúng mình” ( xóa bỏ khoảng cách), “ nói đùa hế” ( cách nói xuề xòa).-> Thể hiện sự thân tình.VaitrênVaitrênVaidướiVaidưới- Ông giáo gọi lão Hạc là “cụ”, xưng hô gộp hai người là “ông con mình”.-> thể hiện sự kính trọng người già.- Gọi “cụ” xưng “tôi”. -> Thể hiện quan hệ bình đẳng.- Cười đưa đà, tiếng cười gượng nhưng hiền hậu vµ tõ chèi viÖc ¨n khoai, uèng n­íc. -> Tâm trạng không vui, giữ ý của lão Hạc. 	=> Khi viết văn tự sự nên đưa hội thoại vào bài văn của mình để câu chuyện trở lên sinh động và khắc họa rõ nét tính cách, thái độ của nhân vật. => Phải xác định đúng vai xã hội của mình bằng quan hệ xã hội. Từ đó chọn được cách nói cho phù hợp. => Ngôn ngữ, cử chỉ, thái độ giao tiếp phải lịch sự thể hiện văn hóa giao tiếp của người nói. Bµi tËp 3 => Khi giao tiếp với người lớn, các em thêm các từ “ ạ”, “vâng” và từ ngữ thưa gửi để thể hiện sự kính trọng với người trên. Cùng theo dõi đoạn hội thoại và trả lời câu hỏi: Bµi tËp 4 ViÕt mét ®o¹n héi tho¹i ng¾n( 5 -> 7 c©u) cã vai tho¹i vµ nªu c¶m nhËn cña em vÒ thµnh phè H¶i Phßng th©n yªu.Gîi ý : Mét ng­êi b¹n ë n¬i xa ®Õn H¶i Phßng tham quan nh­ng kh«ng biÕt n¬i ®©y cã nh÷ng c¶nh ®Ñp g×. Em h·y nªu c¶m nhËn cña em vÒ thµnh phè H¶i Phßng th©n yªu vµ kÓ cho b¹n ®ã vÒ vÎ ®Ñp cña quª h­¬ng m×nh. Cần phân biệt vai xã hội trong hội thoại. Cơ sở để xác định vai xã hội là quan hệ xã hội. Cần chọn cách nói kèm theo thái độ, cử chỉ văn hóa, lịch sự để đạt hiệu quả cao trong giao tiếp. CHÚC CÁC EM HỌC TỐT!HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ Học thuộc bài.- Viết một đoạn hội thoại và phân tích vai xã hội của những người tham gia cuộc thoại đó. Chuẩn bị bài: Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong bài văn nghị luận. + Đọc văn bản “ Lời kêu gọi cả nước kháng chiến”. + Xem trước bài tập phần luyện tập.