Bài giảng Ngữ Văn 6 - Tuần 24, Tiết 93+94: Tập làm văn Phương pháp tả cảnh

Tuần 24 - Tiết 93, 94 
Tập làm văn : 
PHƯƠNG PHÁP TẢ CẢNH 
Học sinh ghi bài trang 
 
Tiết 93, 94 - PHƯƠNG PHÁP TẢ CẢNH 
 
I. Phương pháp viết văn tả cảnh: 
 1- Tìm hiểu ví dụ: 
Văn bản: 
 a) Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt. Thuyền cố lấn lên. Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ. ( Võ Quảng ) 
b) Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn, xuôi về Năm Căn. Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng. Thuyền xuôi giữa dòng con sông rộng hơn ngàn thước, trông hai bên bờ, rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận. Cây đước mọc dài theo bãi, theo từng lứa trái dụng, ngọn bằng tăm tắp, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc mầu xanh lá mạ, mầu xanh rêu, mầu xanh trai lọ,  loà nhoà ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai. 
 ( Đoàn Giỏi ) 
a. Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt. Thuyền cố lấn lên. Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cắp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ. (Võ Quảng) 
Văn bản 
Đối tượng tả 
Hình ảnh chọn tả 
Thứ tự tả 
Phương pháp tả 
 Nhận xét 
 a 
Dượng Hương Thư 
- Ngoại hình. 
- Động tác 
Tả khái quát đến cụ thể, kết hợp ngoại hình với động tác) 
Gián tiếp tả cảnh vật (tả người trong lao động) 
 
 [?] Tại sao qua miêu tả dượng Hương Thư ta có thể hình dung ra khúc sông có nhiều thác dữ ? 
 Hình ảnh tiêu biểu 
a. Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt. Thuyền cố lấn lên. Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cắp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ. (Võ Quảng) 
Văn bản 
Đối tượng tả 
Hình ảnh chọn tả 
Thứ tự tả 
Phương pháp tả 
 Nhận xét 
 a 
Dượng Hương Thư 
- Ngoại hình. 
- Động tác 
Tả từ khái quát đến cụ thể, kết hợp ngoại hình với động tác) 
 Nhờ miêu tả ngoại hình, động tác của nhân vật DHT, ta hình dung, cảm nhận được cảnh sắc là một khúc sông có nhiều thác dữ, hiểm trở 
Gián tiếp tả cảnh vật (Tả người trong lao động 
 
Văn bản 
Đối tượng tả 
Hình ảnh chọn tả 
Thứ tự tả 
Phương pháp tả 
 Nhận xét 
 b 
T ả cảnh dòng sông Năm Căn 
- Cảnh dưới mặt sông 
- Cảnh rừng đước ở 2 bên bờ 
Tả theo trình tự không gian từ gần tới xa; từ khái quát đến cụ thể. 
Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn, xuôi về Năm Căn. Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng. Thuyền xuôi giưã dòng con sông rộng hơn ngàn thước, trông hai bên bờ, rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận. Cây đước mọc dài theo bãi, theo từng lứa trái dụng, ngọn bằng tăm tắp, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc màu xanh lá mạ, màu xanh rêu, màu xanh trai lọ,  loà nhoà ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai. 
Trực tiếp 
 
Văn bản 
Đối tượng tả 
Hình ảnh chọn tả 
Thứ tự tả 
Phương pháp tả 
 Nhận xét 
 b 
T ả cảnh dòng sông Năm Căn 
- Cảnh dưới mặt sông 
- Cảnh rừng đước ở 2 bên bờ 
Tả theo trình tự không gian từ gần tới xa; từ khái quát đến cụ thể. 
 Có thể đảo ngược được thứ tự này tuy nhiên thứ tự như văn bản hợp lý hơn 
Trực tiếp 
 
c ) (1) Lũy làng là một vành đai phòng thủ kiên cố! Lũy làng có ba vòng bao quanh làng. Màu xanh là màu của lũy: 
 (2) Lũy ngoài cùng, trồng tre gai, thứ tre gốc to, thân to nhưng ngoằn ngoèo không thẳng, cành rậm, đan chéo nhau. Mỗi nhánh tre lại có những gai tre nhọn hoắt, rất cứng, mà những ai bén mảng vào ven lũy, vô ý giẫm phải, khêu nhổ cũng khá phiền. 
 (3) Lũy tre ngoài cùng này không đốn, tre đời nọ truyền đời kia. Tre cụ, tre ông, tre bà, tre cha, tre mẹ, tre con, tre cháu, chút chít, chằng chéo bằng ngọn bằng tán, bằng cách ấy khiến con sẻ bay qua cũng không lọt Những gốc tre cứ to bự lên, chuyển thành màu mốc, khép kín vào nhau, thành bức tường thành bằng tre, mà với chiến tranh giáo mác, voi ngựa thuở xưa, muốn đột nhập vào làng chẳng dễ gì! 
 (4) Lũy giữa cũng toàn tre nhưng là loại tre thẳng (tre hóa). Lũy trong cùng tre càng thẳng hơn. Tre óng chuốt vươn thẳng tắp, ngọn không dày và rậm như tre gai. Suốt năm tre xanh rờn đầy sức sống. Và đến mùa đổi lá thì toàn bộ tán xanh chuyển thành một màu vàng nhạt. Khi một trận gió mùa lay gốc, tầng tầng lá nối nhau bay xuống thành một rải vàng Tre lũy làng thay lá Mùa lá mới oà nở,thứ màu xanh lục, nắng sớm chiếu vào trong như màu ngọc, đẹp như loại cây cảnh quần thể, báo hiệu một mùa hè sôi động. Thân tre cứng cỏi, tàn tre mềm mại. Mưa rào ập xuống, rồi trời tạnh, mối cánh, chuồn chuồn đan cài trong bầu trời đầy mây xốp trắng. Nhìn lên,những ngọn tre thay lá, những búp tre non kín đáo, ngây thơ, hứa hẹn sự trửơng thành, lòng yêu quê hương của con người được bồi đắp lúc nào không rõ!... 
 (5) Dưới gốc tre, tua tủa những mầm măng. Măng trồi lên nhọn hoắt như một mũi gai khổng lồ xuyên qua đất lũy mà trỗi dậy, bẹ măng bọc kín thân cây non,ủ kĩ như áo mẹ trùm lần trong lần ngoài cho đứa con non nớt. Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?... 
1. Lũy làng là một vành đai phòng thủ kiên cố! Lũy làng có ba vòng bao quanh làng. Màu xanh là màu của lũy: 
Giới thiệu khái quát luỹ làng 
 [?] Nội dung chính của đoạn này là gì? 
 2. Lũy ngoài cùng, trồng tre gai, thứ tre gốc to, thân to nhưng ngoằn ngoèo không thẳng, cành rậm, đan chéo nhau. Mỗi nhánh tre lại có những gai tre nhọn hoắt, rất cứng, mà những ai bén mảng vào ven lũy, vô ý giẫm phải, khêu nhổ cũng khá phiền. 
Tả chi tiết lũy ngoài cùng, 
 [?] Tả luỹ nào của luỹ làng ? 
 [?] Tả khái quát hay chi tiết ? 
Tả chi tiết lũy ngoài cùng 
 3. Lũy tre ngoài cùng này không đốn, tre đời nọ truyền đời kia. Tre cụ, tre ông, tre bà, tre cha, tre mẹ, tre con, tre cháu, chút chít, chằng chéo bằng ngọn bằng tán, bằng cách ấy khiến con sẻ bay qua cũng không lọt Những gốc tre cứ to bự lên, chuyển thành màu mốc, khép kín vào nhau, thành bức tường thành bằng tre, mà với chiến tranh giáo mác, voi ngựa thuở xưa, muốn đột nhập vào làng chẳng dễ gì! 
 [?] Tả luỹ nào của luỹ làng ? 
 [?] Tả khái quát hay chi tiết ? 
 4. Lũy giữa cũng toàn tre nhưng là loại tre thẳng (tre hóa). Lũy trong cùng tre càng thẳng hơn. Tre óng chuốt vươn thẳng tắp, ngọn không dày và rậm như tre gai. Suốt năm tre xanh rờn đầy sức sống. Và đến mùa đổi lá thì toàn bộ tán xanh chuyển thành một màu vàng nhạt. Khi một trận gió mùa lay gốc, tầng tầng lá nối nhau bay xuống thành một rải vàng Tre lũy làng thay lá Mùa lá mới oà nở,thứ màu xanh lục, nắng sớm chiếu vào trong như màu ngọc, đẹp như loại cây cảnh quần thể, báo hiệu một mùa hè sôi động. Thân tre cứng cỏi, tàn tre mềm mại. Mưa rào ập xuống, rồi trời tạnh, mối cánh, chuồn chuồn đan cài trong bầu trời đầy mây xốp trắng. Nhìn lên, những ngọn tre thay lá, những búp tre non kín đáo, ngây thơ, hứa hẹn sự trửơng thành, lòng yêu quê hương của con người được bồi đắp lúc nào không rõ!... 
 [?] Tả luỹ nào của luỹ làng? 
Tả khái quát lũy giữa, tả chi tiết lũy trong cùng và lồng vào cảm xúc 
 [?] Tả khái quát hay chi tiết? 
 5. Dưới gốc tre, tua tủa những mầm măng. Măng trồi lên nhọn hoắt như một mũi gai khổng lồ xuyên qua đất lũy mà trỗi dậy, bẹ măng bọc kín thân cây non, ủ kĩ như áo mẹ trùm lần trong lần ngoài cho đứa con non nớt. Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?... 
Miêu tả măng tre để phát biểu cảm nghĩ và nêu nhận xét về loài tre 
 [?] Nội dung chính của đoạn này là gì? 
 (1) Lũy làng là một vành đai phòng thủ kiên cố! Lũy làng có ba vòng bao quanh làng. Màu xanh là màu của lũy: 
 (2) Lũy ngoài cùng, trồng tre gai, thứ tre gốc to, thân to nhưng ngoằn ngoèo không thẳng, cành rậm, đan chéo nhau. Mỗi nhánh tre lại có những gai tre nhọn hoắt, rất cứng, mà những ai bén mảng vào ven lũy, vô ý giẫm phải, khêu nhổ cũng khá phiền. 
 (3) Lũy tre ngoài cùng này không đốn, tre đời nọ truyền đời kia. Tre cụ, tre ông, tre bà, tre cha, tre mẹ, tre con, tre cháu, chút chít, chằng chéo bằng ngọn bằng tán, bằng cách ấy khiến con sẻ bay qua cũng không lọt Những gốc tre cứ to bự lên, chuyển thành màu mốc, khép kín vào nhau, thành bức tường thành bằng tre, mà với chiến tranh giáo mác, voi ngựa thuở xưa, muốn đột nhập vào làng chẳng dễ gì! 
 (4) Lũy giữa cũng toàn tre nhưng là loại tre thẳng (tre hóa ). Lũy trong cùng tre càng thẳng hơn. Tre óng chuốt vươn thẳng tắp, ngọn không dày và rậm như tre gai. Suốt năm tre xanh rờn đầy sức sống. Và đến mùa đổi lá thì toàn bộ tán xanh chuyển thành một màu vàng nhạt. Khi một trận gió mùa lay gốc, tầng tầng lá nối nhau bay xuống thành một rải vàng Tre lũy làng thay lá Mùa lá mới oà nở,thứ màu xanh lục, nắng sớm chiếu vào trong như màu ngọc, đẹp như loại cây cảnh quần thể, báo hiệu một mùa hè sôi động. Thân tre cứng cỏi, tàn tre mềm mại. Mưa rào ập xuống, rồi trời tạnh, mối cánh, chuồn chuồn đan cài trong bầu trời đầy mây xốp trắng. Nhìn lên,những ngọn tre thay lá, những búp tre non kín đáo, ngây thơ, hứa hẹn sự trửơng thành, lòng yêu quê hương của con người được bồi đắp lúc nào không rõ!... 
 (5) Dưới gốc tre, tua tủa những mầm măng. Măng trồi lên nhọn hoắt như một mũi gai khổng lồ xuyên qua đất lũy mà trỗi dậy, bẹ măng bọc kín thân cây non,ủ kĩ như áo mẹ trùm lần trong lần ngoài cho đứa con non nớt. Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?... 
Giới thiệu khái quát luỹ làng 
Phát biểu cảm nghĩ và nêu nhận xét về loài tre 
Tả chi tiết lũy ngoài cùng, lũy giữa, lũy trong cùng 
 1. Lũy làng là một vành đai.. Màu xanh là màu của lũy: 
 2. Lũy ngoài. Khá phiền 
 3. Lũy ngoài . dễ gì 
 4. Luỹ giữa bồi đắp lúc nào không rõ!... 
Tập trung tả cảnh vật chi tiết theo một thứ tự 
Giới thiệu khái quát luỹ làng 
 5. Dưới gốc tre, tua tủa những mầm măng.. Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?... 
Phát biểu cảm nghĩ và nêu nhận xét về loài tre 
MỞ BÀI 
THÂN BÀI 
 KẾT BÀI 
Tả chi tiết lũy ngoài cùng, lũy giữa, lũy trong cùng 
Giới thiệu cảnh được tả 
Thường phát biểu cảm tưởng về cảnh vật đó 
 [?] Bố cục của một bài văn tả cảnh? 
 
Tiết 93, 94 - PHƯƠNG PHÁP TẢ CẢNH 
2- Nhận xét 
 * Ghi nhớ: (SGK trang 47) 
I. Phương pháp viết văn tả cảnh: 
 1- Tìm hiểu ví dụ: 
 
Tiết 93, 94 - PHƯƠNG PHÁP TẢ CẢNH 
	Nếu phải tả quang cảnh lớp học trong giờ viết bài tập làm văn thì em sẽ miêu tả như thế nào? Hãy suy nghĩ và trả lời theo gợi ý sau: 
a/ Em sẽ quan sát và lựa chọn những hình ảnh cụ thể, tiêu biểu nào cho quang cảnh ấy? 
b/ Em định miêu tả quang cảnh ấy theo thứ tự như thế nào? 
Tiết 93, 94 - PHƯƠNG PHÁP TẢ CẢNH 
 II. Luyện tập 
Bài tập 1- SGK/47: 
 II. Luyện tập 
Bài tập 1- SGK/47: 
a) Cô giáo (thầy giáo), quang cảnh chung của phòng học, không khí lớp (bảng, tường, bàn ghế...); các bạn (tư thế, thái độ, công việc chuẩn bị bài viết,...); cảnh viết bài, ngoài sân trường , tiếng trống, 
Trình tự: 
 + Có thể theo thứ tự không gian : ( từ ngoài vào trong lớp, từ phía trên bảng, cô giáo (thầy giáo) xuống dưới lớp; từ không khí chung của lớp học đến bản thân người viết...) 
 + Có thể theo trình tự thời gian : (trước giờ kiểm tra, trong giờ kiểm tra, sau giờ kiểm tra) 
 
Tiết 93, 94 - PHƯƠNG PHÁP TẢ CẢNH 
 Bài tập 2. SGK/47: 
 Nếu phải tả quang cảnh sân trường trong giờ ra chơi thì trong phần thân bài em sẽ miêu tả theo thứ tự nào (theo thứ tự không gian: từ xa đến gần hay theo thứ tự thời gian: trong, trước và sau khi ra chơi)? 
 - Thứ tự không gian: : từ xa đến gần (cảnh học sinh chơi đùa ở phía gần cổng trường, ở giữa sân trường, gốc cây bàng, gần cửa lớp) 
Thứ tự thời gian : 
+ Trước giờ ra chơi : sân trường vắng vẻ 
+ Trong giờ ra chơi : sân trường ồn ào , náo động , các hoạt động của học sinh... 
+ Sau giờ ra chơi : học sinh về lớp , sân trường trở lại vắng lặng. 
Có thể tả theo: 
 
Tiết 93, 94 - PHƯƠNG PHÁP TẢ CẢNH 
CỦNG CỐ 
VĂN TẢ CẢNH 
Tả cảnh thiên nhiên 
Tả cảnh sinh hoạt, lao động của con người 
Kĩ năng tả cảnh 
Bố cục 
Xác định đối tượng miêu tả 
Quan sát, lựa chọn những hình ảnh tiêu biểu 
Trình bày những điều quan sát được theo 1 thứ tự 
MB : giới thiệu cảnh được tả 
TB: tả cảnh vật chi tiết theo 1 thứ tự 
KB: thường phát biểu cảm nghĩ về cảnh vật đó 
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 
Ghi đầy đủ nội dung bài học vào vở 
 Học thuộc ghi nhớ SGK/47 
Hoàn thành bài tập 1 câu c. SGK/29; làm bài tập 3.SGK/47 
Chuẩn bị bài mới: Phương pháp tả người. 
29 
Chúc các em học tốt