Bài giảng Luyện từ và câu Lớp 5 - Bài: Các thành phần cấu tạo của câu

Luyện từ và câu 
Các thành phần cấu tạo của câu 
*Định ngữ : Là bộ phận phụ của câu. ĐN bổ sung ý nghĩa cho DT trong câu. DT nào trong câu cũng có thể có ĐN. Các ĐN có thể đứng trước hoặc đứng sau DT. ĐN đứng trước chỉ số lượng, khối lượng; ĐN đứng sau chỉ đặc điểm,sở hữu. 
 *Bổ ngữ : Là thành phần phụ của câu. BN bổ sung ý nghĩa cho ĐT,TT trong câu. BN phụ cho ĐT thêm các ý nghĩa về đối tượng, thời gian, nơi chốn, cách thức,...BN phụ cho TT thêm các ý nghĩa về đối tượng, mức độ,...của tính chất. ĐT,TT nào trong câu cũng có thể có BN, Các BN có thể đứng trước hoặc đứng sau ĐT,TT. 
Lưu ý : TN phụ cho cả khối câu còn ĐN,BN chỉ phụ cho một từ trong câu. 
 * Các bước xác định ĐN ( xác định BN cũng thực hiện tương tự ) : 
 - Bước 1 : Tách câu thành 3 khối lớn ( CN, VN và TN (nếu có )) 
- Bước 2 : Xác định DT ( ĐT, TT ) có ở từng khối. 
- Bước 3 : Tìm những từ đứng trước và sau DT (ĐT,TT ), bổ sung ý nghĩa cho DT (ĐT, TT ) đó. 
Luyện từ và câu 
Các thành phần cấu tạo của câu 
*Hô ngữ : Là những từ, ngữ dùng để làm lời hô, gọi, gây sự chú ý ở người nghe hoặc biểu lộ cảm xúc. Hô ngữ thường đứng ở vị trí đầu hoặc cuối câu. 
Lưu ý : Lời hô, gọi, lời bộc lộ cảm xúc nhiều khi được dùng như một câu đơn độc lập, không phải là thành phần câu. Khi đó lời gọi , lời hô không phải là hô ngữ. 
VD : - Ôi ! Đẹp quá ! (Ôi là câu độc lập ) 
- Ôi, đẹp quá ! (Ôi là hô ngữ ) 
 *Bộ phận song song (BPSS) : Những bộ phận đặt cạnh nhau, cùng giữ chức vụ ngữ pháp giống nhau trong câu (cùng là CN,VN,TN, ĐN hoặc BN ) gọi là BPSS. BPSS giúp cho việc diễn đạt ngắn gọn hơn. CN, VN, TN, ĐN, BN đều có thể đặt cạnh nhau làm BPSS. Các BPSS ngăn cách với nhau bằng dấu phẩy hoặc bằng từ chỉ quan hệ : và, hoặc, hoặc là, hay, hay là,... 
Lưu ý : Các BP cùng giữ chức vụ ngữ pháp như nhau nhưng phải đồng loại mới là BPSS. 
VD : - Quyển sách mới của em rất đẹp. ( Câu này có từ mới và của em cùng là ĐN cho quyển sách nhưng không phải là BPSS vì chúng không đồng loại). 
Bài 1 : Tìm CN, VN và TN của những câu văn sau : 
 a) Vào một đêm cuối xuân 1947, khoảng 2 giờ sáng, trên đường đi công tác, Bác Hồ đến nghỉ chân ở một nhà ven đường . 
 b) Ngoài suối , trên mấy cành cây cao, tiếng chim, tiếng ve cất lên inh ỏi, râm ran. 
Đáp án: 
a)Vào một đêm cuối xuân 1947, khoảng 2 giờ sáng, 
 TN 
trên đường đi công tác,/ Bác Hồ / đến nghỉ chân ở một 
 CN VN 
nhà ven đường . 
 b)Ngoài suối , trên mấy cành cây cao,/ tiếng chim, 
 TN 
tiếng ve / cất lên inh ỏi, râm ran. 
 CN VN 
Bài 2. Xác định chủ ngữ, vị ngữ của các câu sau: 
a) Con gà to, ngon. 
b) Con gà to ngon. 
c) Những con voi về đích trước tiên huơ vòi chào khán giả. 
d) Những con voi về đích trước tiên, huơ vòi chào khán giả . 
Đáp án: 
a) Con gà / to, ngon. 
 CN VN 
b) Con gà to / ngon. 
 CN VN 
c) Những con voi về đích trước tiên / huơ vòi chào khán giả. 
 CN VN 
d) Những con voi / về đích trước tiên, huơ vòi chào khán giả . 
 CN VN 
Lưu ý : Ở phần này ,khi tìm CN, VN, cần xác định đúng mẫu câu ( Ai là gì? Ai làm gì ? Ai thế nào ? ) (Hỏi : Câu này thuộc mẫu câu nào ? ). Bên cạnh đó , cần tìm được mục đích thông báo chính của câu là gì ( vì với những câu mang nội dung thông báo kép rất dễ bị nhầm lẫn ). 
VD1 : 
 Câu “ Con gà to, ngon ” ý nói gì ? (ý nói con gà vừa to , vừa ngon .Vậy to và ngon là 2 VN song song ,CN là Con gà ). 
 Câu “ Con gà to ngon ” ý nói gì ? ( vì không có dấu phẩy tách giữa to và ngon nên ta phải hiểu là : Con gà to thì ngon ( Nội dung thông báo chính ở đây là : Con gà ngon ). Vậy VN chỉ là ngon . Còn to là ĐN của DT Con gà .Do đó CN là Con gà to. 
VD2 : 
 “ Những con voi về đích trước tiên, huơ vòi chào khán giả ” ( hiểu tương tự như trên : Nội dung thông báo có 2 ý .Ý 1 là : Những con voi về đích trước ; ý 2 là : Những con voi huơ vòi chào khán giả .Vậy có 2 VN song song là : về đích trước tiên và huơ vòi chào khán giả , còn CN chỉ là : Những con voi. 
 Còn câu “ Những con voi về đích trước tiên huơ vòi chào khán giả ” phải hiểu là : Những con voi về đích trước tiên đã huơ vòi chào khán giả ( Nội dung thôn báo chính là : Những con voi đã huơ vòi chào khán giả ).Vậy huơ vòi chào khán giả là VN, còn về đích trước tiên làm ĐN cho Nhữngcon voi (đứng ở khối CN ). 
Bài 2 : Tìm CN, VN của các câu sau : 
a) Suối chảy róc rách. 
b) Tiếng suối chảy róc rách. 
Đáp án: 
a) Suối / chảy róc rách. 
 CN VN 
b) Tiếng suối chảy / róc rách. 
 CN VN 
 - Ở câu a) : Suối thế nào ? 
chảy róc rách 
Do đó : chảy róc rách là VN. Còn Suối là CN . 
- Ở câu b) : Tiếng suối như thế nào ? 
- Tiếng suối có chảy được không ? 
không chảy được mà chỉ nghe được bằng tai. 
Vậy tiếng suối ở đây nghe như thế nào ? 
nghe róc rách 
Vậy VN phải là róc rách , còn chảy là ĐN của Tiếng suối (đứng ở khối CN). 
 Bài 3 : Tìm CN, VN, TN của những câu sau : 
 a)Trên những ruộng lúa chín vàng, bóng áo chàm và nón trắng nhấp nhô, tiếng nói , tiếng cười rộn ràng ,vui vẻ. 
 b)Hoa lá, quả chín ,những vạt nấm ẩm ướt và con suối chảy thầm dưới chân đua nhau toả hương. 
 c)Ngay thềm lăng, mười tám cây vạn tuế tượng trưng cho một đoàn quân danh dự đứng trang nghiêm. 
Đáp án: 
a) Trên những ruộng lúa chín vàng ,/ bóng áo chàm 
 TN CN 
và nón trắng / nhấp nhô, //tiếng nói , tiếng cười / rộn 
 VN CN 
ràng ,vui vẻ. 
 VN 
 b)Hoa lá, quả chín ,những vạt nấm ẩm ướt và con 
 CN 
suối chảy thầm dưới chân / đua nhau toả hương. 
 VN 
c) Ngay thềm lăng ,/ mười tám cây vạn tuế tượng trưng 
 TN CN 
cho một đoàn quân danh dự / đứng trang nghiêm. 
 VN 
Bài 4 : 
Hãy xác định BPSS trong câu b) của BT3 và nói rõ chúng giữ chức vụ gì trong câu. 
*Đáp án : BPSS là “ Hoa lá, quả chín, những vạt nấm ẩm ướt và con suối chảy thầm dưới chân ”- Chúng cùng giữ chức vụ làm CN. 
Bài 5: Chuyển các cặp câu sau thành 1 câu (có BPSS) để cách diễn đạt ngắn gọn hơn. 
- Buổi sáng, đường phố đông vui, nhộn nhịp./ Buổi chiều, đường phố đông vui, nhộn nhịp. 
- Sáng nay, lớp 5A lao động./ Sáng nay, lớp 5B lao động. 
- Vịnh Hạ Long là một thắng cảnh đẹp của đất nước. 
/ Sa Pa là một thắng cảnh đẹp của đất nước. 
*Đáp án : 
- Buổi sáng, buổi chiều đường phố đông vui, nhộn nhịp. 
- Sáng nay, lớp 5A và lớp 5B lao động. 
- Vịnh Hạ Long, Sa Pa là những thắng cảnh đẹp của đất nước. 
Bài 6 : 
Gọi tên các bộ phận được gạch chân trong các câu sau : 
Ở Vinh , tôi được nghỉ hè. 
Tôi được nghỉ hè ở Vinh . 
Đáp án: 
Gọi tên các bộ phận được gạch chân trong các câu sau : 
Ở Vinh , tôi được nghỉ hè. (TN ) 
Tôi được nghỉ hè ở Vinh . (BN) 
Bài 7 : 
Tìm ĐN, BN trong các câu văn sau : 
 a) Tất cả HS lớp 5A lao động ngoài vườn trường. 
 b) Ngay thềm lăng, mười tám cây vạn tuế đứng trang nghiêm. 
Đáp án: 
a) Tất cả HS lớp 5A lao động ngoài vườn trường . 
 ĐN DT ĐN ĐT BN 
 b) Ngay thềm lăng , mười tám cây vạn tuế đứng trang nghiêm . 
 ĐN DT ĐN ĐN DT ĐT BN 
Bài 8 : Chỉ ra chỗ sai của các câu sau rồi sửa lại cho đúng : 
a) Bạn Lan học và ngoan. 
b) Bây giờ ta đi chơi hay là chăm chỉ học? 
c) Cô gái đó vừa xinh vừa học kém. 
*Đáp án : 
 a) Học chỉ việc làm (hoạt động), ngoan chỉ tính chất, không tạo thành cặp song song. 
 Sửa lại : Bạn Lan chăm chỉ và ngoan ngoãn. 
 b)Giải thích tương tự ý a) 
 Sửa lại : .... đi chơi hay học bài? 
 c) Xinh và học kém không phải đều là những nét phẩm chất tốt hoặc xấu nên không tạo thành cặp song song. 
 Sửa lại : ..... vừa xinh vừa học giỏi ,hoặc .....vừa xấu vừa học kém .