Tác giả của những phát minh, sáng chế nổi tiếng thế giới

ä caái. Hoå hiïíu rùçng möåt kñ hiïåu 
TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 14 
coá thïí sûã duång àïí biïíu thõ möåt êm trong têët caã caác tûâ khaác nhau, vò 
vêåy hoå àaä sûã duång möåt söë lûúång kñ hiïåu nhêët àõnh vaâ nhûäng kñ hiïåu 
êëy àaä trúã thaânh baãng chûä caái. 
Nhûäng ngûúâi Do Thaái cöí vaâ nhûäng ngûúâi Phiniki àaä sûã duång 
baãng chûä caái àêìu tiïn, sau naây nhûäng ngûúâi Phiniki truyïìn baãng chûä 
caái naây cho ngûúâi Hy Laåp. Nhûäng ngûoâi La Maä cöí àaä tiïëp nhêån baãng 
chûä caái Hy Laåp vaâ àûa vaâo möåt söë sûãa àöíi, böí xung. Tûâ àoá baãng chûä 
caái La Tinh àaä ra àúâi vaâ àûúåc ngûúâi dên caác nûúác Têy Êu sûã duång 
röång raäi. 
AI ÀAÄ NGHÔ RA BUÁT VIÏËT? 
Chûä viïët laâ möåt àoáng goáp cuãa loaâi ngûúâi vaâo sûå phaát triïín cuãa 
nïìn vùn minh. Chûä viïët giuáp chuáng ta ghi laåi nhûäng yá nghô vaâ cöng 
viïåc. Trûúác khi cêy buát ra àúâi thò con ngûúâi àaä sûã duång rêët nhiïìu thûá 
khaác nhau àïí viïët chûä. Vñ duå nhû ngûúâi nguyïn thuyã àaä duâng nhûäng 
hoân àaá nhoån àêìu àïí khùæc nhûäng hònh veä lïn tûúâng hoùåc trong hang 
àöång, hoùåc nhuáng nhûäng àêìu ngoán tay vaâo nhûåa cêy, hay thêåm chñ 
vaâo maáu cuãa àöång vêåt röìi veä lïn nhûäng bûác tûúâng. Sau naây con ngûúâi 
àaä biïët duâng phêën hoùåc àêët seát àïí viïët. úã Trung Quöëc ngûúâi ta duâng 
nhûäng chiïëc buát löng laâm tûâ löng laåc àaâ àïí ghi cheáp. 
Coá leä nhûäng cêy buát àêìu tiïn àûúåc laâm úã Ai Cêåp. Nhûäng ngûúâi 
Ai Cêåp àaä laâm ra cêy buát tûâ nhûäng cêy sêåy röîng ruöåt vaâ boåc möåt 
miïëng àöìng úã phêìn àêìu. Chûä viïët xuêët hiïån úã Hy Laåp gêìn 4000 nùm 
trûúác àêy vaâ ngûúâi ta àaä duâng nhûäng miïëng kim loaåi hoùåc xûúng voi 
àïí viïët lïn nhûäng têëm baãng phuã saáp. Sau naây ngûúâi ta coân voát nhoån 
nhûäng thên cêy caânh cêy àïí laâm buát, nhûäng chiïëc buát naây àûúåc chêëm 
vaâo dung dõch coá maâu vaâ viïët lïn voã cêy. 
Cuâng vúái viïåc giêëy viïët ra àúâi vaâo thúâi kò trung cöí con ngûúâi àaä 
duâng löng ngöîng, löng quaå, löng thiïn nga àïí viïët. Ngoâi buát àûúåc maâi 
nhoån vaâ mûåc chaãy doåc theo ruöåt buát tûâ trïn xuöëng dûúái. Nhûäng chiïëc 
buát löng chim àaä àûúåc con ngûúâi sûã duång trong voâng haâng ngaân 
nùm.. Nhûäng chiïëc buát bùçng theáp xuêët hiïån úã Anh vaâo nùm 1780, 
TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 15 
nhûng trong suöët 40 nùm cuäng khöng àûúåc chuöång cho lùæm. Buát maáy 
lêìn àêìu tiïn xuêët hiïån úã nûúác Myä vaâo khoaãng nùm 1880. Ngoâi buát 
dûúåc laâm bùçng vaâng maå húåp kim osimi -iriài hoùåc iriài àïí khöng bõ 
xûúác. Bïn trong ruöåt buát coá möåt öëng nhoã bùçng nhûåa hoùåc cao su àûång 
mûåc. Buát bi laâ phaát kiïën cuãa thïë kó XX. Quaã bi àûúåc maå cröm coá 
àûúâng kñnh gêìn bùçng 1 mm. Khi ta viïët quaã bi xoay troân vaâ keáo mûåc 
xuöëng. 
AI ÀAÄ NGHÔ RA CHIÏËC BUÁT CHÒ ÀÊÌU TIÏN? 
Cêy buát chò àaä coá caách àêy khöng dûúái 200 nùm. Khoaãng 500 
nùm trûúác àêy trong caác hêìm moã cuãa thaânh phöë Cambland nûúác Anh 
ngûúâi ta àaä tòm ra than chò. Ngûúâi ta cho rùçng cuäng bùæt àêìu tûâ àoá 
con ngûúâi bùæt àêìu saãn xuêët ra nhûäng chiïëc buát than chò. 
Tûâ nùm 1760 úã thaânh phöë Nuyn-beác coá gia àònh Pharber àaä bùæt 
àêìu saãn xuêët buát chò sûã duång böåt than chò, nhûng khöng àûúåc thaânh 
cöng cho lùæm. Cuöëi cuâng vaâo nùm 1795 coá möåt ngûúâi àaân öng tïn laâ 
Cont àaä laâm ra chiïëc buát chò bùçng caách tröån than chò vúái möåt söë loaåi 
àêët seát röìi àem nung vaâo trong loâ. Cöng nghïå cuãa öng àûúåc sûã duång 
cho túái ngaây höm nay. Nhûäng chiïëc buát chò àûúåc laâm bùçng than chò 
viïët ra maâu xaám thêîm trïn giêëy. Àïí saãn xuêët buát chò ngûúâi ta tröån 
böåt than chò khö vúái àêët seát vaâ nûúác, caâng nhiïìu àêët seát thò buát seä 
caâng cûáng, caâng nhiïìu than chò thò buát seä caâng mïìm. Sau khi tröån 
than chò vúái àêët vaâ nûúác ngûúâi ta àöí höîn húåp naây vaâo khuön vaâ seä 
thu àûúåc nhûngx súåi daâi maãnh, dñnh nhúáp nhaáp. Sau àoá ngûúâi ta nùæn 
thùèng chuáng röìi cùæt theo tûâng àoaån khaác nhau, sêëy khö röìi àem nung 
úã trong loâ. Ngûúâi ta tiïån nhûäng thanh göî troân sau àoá xeã àöi àïí nheát 
than chò vaâo röìi daán hai phêìn laåi. Cöng àoaån cuöëi cuâng laâ ngûúâi ta 
sún voã cuãa buát chò. 
Ngaây nay chuáng ta saãn xuêët àûúåc hún 300 loaåi buát chò khaác 
nhau àïí duâng cho nhûäng muåc àñch khaác nhau. Coá thïí tòm thêëy 
TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 16 
nhûäng chiïëc buát chò coá àöå cûáng khaác nhau, vúái maâu sùæc vö cuâng 
phong phuá. Coá caã nhûäng höåp buát göìm 72 maâu. Coá nhûäng loaåi buát chò 
duâng àïí viïët lïn thuyã tinh, viïët lïn vaãi, nhûåa phim, coá caã nhûäng loaåi 
buát chò duâng trong xêy dûång. 
AI ÀAÄ NGHÔ RA KÑNH HIÏÍN VI? 
Tûâ kñnh hiïín vi - microscop trong tiïëng Hy Laåp coá nghôa laâ 
?ngûúâi nhòn thêëy nhûäng vêåt nhoã?. Thiïët bõ naây duâng àïí nhòn nhûäng 
vêåt beá tñ xñu maâ mùæt thûúâng khöng nhòn thêëy àûúåc. 
Thûúâng thò nïëu baån caâng àïí gêìn mùæt möåt vêåt thò baån caâng thêëy 
noá roä hún nhûng nïëu baån àïí noá caách mùæt 25cm thò laåi nhòn khöng roä 
khi àoá ngûúâi ta noái rùçng noá khöng thuöåc tiïu cûå. Àiïìu gò seä xaãy ra 
nïëu nhû chuáng ta àïí vaâo giûäa mùæt vaâ vêåt àoá möåt miïëng kñnh löìi khi 
àoá vêåt àoá seä úã gêìn mùæt hún 25cm vaâ seä úã trong tiïu cûå. Ngaây nay 
chuáng ta mö taã hiïån tûúång naây thêåt laâ àún giaãn nhû laâ viïåc sûã duång 
kñnh luáp. Nhûäng chiïëc kñnh luáp thûåc ra laâ nhûäng chiïëc "kñnh hiïín vi 
àún giaãn". 
Nhûäng "chiïëc kñnh hiïín vi àún giaãn" êëy àaä coá tûâ thúâi xa xûa 
nhûng úã àêy cuáng ta muöën àïì cêåp àïën nhûäng chiïëc kñnh hiïín vi phûác 
taåp. Vêåy nhûäng chiïëc kñnh hiïín vi phûác taåp laâ gò? Nhúâ hai thêëu kñnh, 
vêåt quan saát àûúåc nhên to lïn hai lêìn, möåt trong hai thêëu kñnh àoá 
àûúåc goåi tïn laâ vêåt kñnh, noá phoáng àaåi hònh aãnh lïn lêìn thûá nhêët, 
thêëu kñnh thûá hai àûúåc goåi laâ thõ kñnh phoáng àaåi hònh aãnh lïn lêìn 
thûá hai. Thûåc ra trûúác àêy kñnh hiïín vi coá vaâi thêëu kñnh vûâa àûúåc sûã 
duång nhû thõ kñnh, vûâa àïí duâng nhû vêåt kñnh nhûng àiïìu quan troång 
laâ têët caã caác loaåi kñnh hiïín vi naây àûúåc dûåa trïn nguyïn tùæc phoáng 
àaåi keáp. 
Chiïëc kñnh hiïín vi phûác taåp àêìu tiïn àûúåc laâm ra vaâo khoaãng 
giûäa nhûäng nùm 1510 vaâ 1610. Ngûúâi ta khöng biïët àñch xaác ai laâ taác 
giaã cuãa noá nhûng rêët nhiïìu ngûúâi cho rùçng baãn quyïìn saáng chïë kñnh 
hiïín vi thuöåc vïì Galilï. 
TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 17 
Àöi khi ngûúâi ta goåi nhaâ khoa hoåc ngûúâi Àan Maåch Lïvenguc laâ 
öng töí cuãa kñnh hiïín vi nhûng khöng phaãi vò öng laâ ngûúâi saáng chïë ra 
noá maâ vò öng àaä phaát minh ra rêët nhiïìu thûá vò coá sûå giuáp àúä cuãa kñnh 
hiïín vi. Lïvenguc àaä chó ra rùçng nhûäng con moåt, nhûäng con boå choá vaâ 
nhûäng sinh vêåt nhoã beá khaác núã ra tûâ trûáng khöng phaãi laâ caác loaâi coá 
khaã nùng tûå sinh saãn, öng laâ ngûúâi àêìu tiïn àaä nhòn thêëy qua kñnh 
hiïín vi caác daång cuãa sûå söëng nhû: nhûäng cú thïí àún baâo vaâ vi khuêín. 
Bùçng chñnh àöi baân tay mònh öng àaä chïë taåo ra möåt chiïëc kñnh hiïín 
vi vaâ qua chiïëc kñnh hiïín vi àoá öng àaä nhòn thêëy toaân böå quaá trònh 
tuêìn hoaân cuãa sûå söëng. 
Ngaây nay con ngûúâi trong moåi lônh vûåc khoa hoåc vaâ cöng nghiïåp 
àïìu khöng thïí laâm viïåc àûúåc nïëu thiïëu kñnh hiïín vi. 
AI ÀAÄ NGHÔ RA LA BAÂN? 
Daång àún giaãn nhêët cuãa la baân laâ möåt chiïëc kim nam chêm 
àûúåc gùæn lïn möåt caái cöåt sao cho noá coá thïí quay theo moåi hûúáng. 
Chiïëc kim nam chêm naây seä chó vïì phûúng bùæc chñnh xaác hún laâ tûâ 
cûåc bùæc cuãa traái àêët. Tûâ àoá baån coá thïí xaác àõnh àûúåc caác phûúng 
hûúáng vaâ caác àõa àiïím maâ baån mong muöën. La baân laâ möåt vêåt khöng 
thïí thiïëu àûúåc àöëi vúái nhûäng ngûúâi du lõch trïn khùæp thïë giúái, khöng 
ai biïët rùçng ngûúâi ta àaä tòm thêëy kim nam chêm quay vaâ chó vïì 
phûúng bùæc tûâ khi naâo vaâ úã àêu suöët möåt thúâi gian daâi ngûúâi ta cho 
rùçng àoá laâ phaát minh cuãa ngûúâi trung quöëc tûâ 4500 nùm trûúác àêy. 
Tuy nhiïn gêìn àêy giaã thiïët naây bõ nhiïìu ngûúâi baác boã song duâ 
thïë naâo ài chùng nûäa nhûäng ngûúâi Trung Quöëc vêîn àûúåc coi laâ nhûäng 
ngûúâi àêìu tiïn biïët àïën nguyïn lyá hoaåt àöång cuãa la baân. Sau ngûúâi 
Trung Quöëc laâ àïën nhûäng thûúng gia aã Rêåp biïët àïën la baân vaâ du 
nhêåp chuáng vaâo Chêu Êu. 
Ngûúâi ta cuäng biïët chñnh xaác rùçng vaâo khoaãng thïë kyã thûá 12 la 
baân àaä rêët phöí biïën úã Chêu Êu, coá leä daång súám nhêët cuãa la baân laâ 
àûúåc cêëu taåo tûâ möåt caái kim nhiïîm tûâ àûúåc gùæn vaâo möåt miïëng göî thaã 
búi trong möåt cöëc nûúác. Sau àoá ngûúâi ta àaä nghô caách gùæn nhûäng 
TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 18 
chiïëc kim lïn truåc vaâ coá thïí xoay troân àûúåc trong àaáy cöëc. Luác àêìu 
ngûúâi ta chó duâng la baân àïí xaác àõnh hûúáng Bùæc, hûúáng Nam vaâ 
ngûúâi ta thûúâng quay caái cöëc sao cho àiïím cuöëi cuãa caái kim chó 
phûúng bùæc nùçm àuáng vúái vaåch chó phûúng bùæc trïn caái cöëc. Vïì sau 
nûäa thò trïn nhûäng caái la baân ngûúâi ta àùåt möåt miïëng giêëy coá àaánh 
dêëu Bùæc, Nam, Àöng, Têy. Chùæc hùèn caác baån cuäng biïët tûâ cûåc bùæc 
khöng truâng vúái bùæc cûåc, tûâ cûåc bùæc nùçm úã àiïím cao nhêët cuãa búâ bùæc 
cuãa bùæc Myä trïn baán àaão Butia. Caác kim nam chêm cuãa têët caã caác la 
baân úã bùæc baán cêìu àïìu chó vaâo àiïím naây. 
Nhûäng ngûúâi cöí xûa khöng biïët àûúåc sûå khaác nhau giûäa tûâ cûåc 
bùæc vaâ bùæc cûåc, hoå chó nghô rùçng kim cuãa la baân luön luön chó vïì 
hûúáng bùæc. Vïì sau naây nhûäng ngûúâi thuyã thuã lïn taâu ra khúi xa vaâ 
hoå àaä nhêån thêëy sûå khaác nhau naây chùæc hùèn baån cuäng coá thïí hònh 
dung àûúåc nöîi bùn khoùn thùæc mùæc cuãa nhûäng ngûúâi Scanàinavú cöí 
khi hoå chu du úã caác biïín bùæc xung quanh Greenland vaâ nhêån thêëy 
rùçng úã möåt vaâi núi kim la baân laåi chó vïì phûúng têy. 
AI ÀAÄ NGHÔ RA MÖN NHÊÍY DUÂ ? 
Baån haäy thûã tûúãng tûúång mònh àang lú lûãng úã àöå cao 5m sau àoá 
tûâ tûâ haå caánh xuöëng mùåt àêët. Àiïìu àoá giöëng nhû baån nhaãy tûâ búâ 
tûúâng cao 3m xuöëng vêåy. Àïí laâm àûúåc viïåc àoá maâ khöng hïì bõ xêy xaát 
baån phaãi nhúâ àïën sûå giuáp àúä cuãa chiïëc duâ. Chiïëc duâ chùèng qua chó laâ 
möåt chiïëc ö to coá khaã nùng taåo ra lûåc caãn àöëi vúái khöng khñ. Nhúâ coá 
chiïëc duâ chuáng ta coá thïí rúi trong khöng gian maâ khöng súå bõ thûúng 
khi haå xuöëng mùåt àêët. 
Chiïëc duâ thûåc ra laâ thiïët bõ bay àêìu tiïn. Nùm 1514 Leonard 
De Vinchi àaä phaác hoaå chiïëc duâ trong quyïín vúã veä cuãa mònh. Vaâo 
nùm 1595 Faustú Verasio àaä coá möåt baâi miïu taã vïì chiïëc duâ coá khaã 
nùng hoaåt àöång àêìu tiïn. Öng Z. Blanzar, ngûúâi Phaáp laâ ngûúâi àêìu 
tiïn sûã duång chiïëc duâ. Nùm 1785 öng naây àaä cho möåt con choá vaâo möåt 
chiïëc gioã, buöåc vaâo möåt caái duâ röìi thaã tûâ khñ cêìu xuöëng. Öng Blanzar 
coân khùèng àõnh rùçng vaâo nùm 1793 tûâ trïn kinh khñ cêìu öng àaä nhaãy 
duâ xuöëng mùåt àêët vaâ kïët quaã laâ bõ gaäy mêët möåt chên. 
TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 19 
Möåt ngûúâi Phaáp khaác, öng Z. Garneri àaä àûúåc cöng nhêån laâ 
ngûúâi àêìu tiïn sûã duång duâ thûúâng xuyïn nhêët. Cuöåc biïíu diïîn nhaãy 
duâ àêìu tiïn cuãa öng àaä diïîn ra úã Pari vaâo ngaây 22/10/1797, khi maâ 
öng àaä nhaãy thaânh cöng tûâ àöå cao hún 600m. Chiïëc duâ cuãa öng 
Garneri tröng giöëng nhû möåt caái ö àûúåc laâm tûâ vaãi baåt trùæng coá 
àûúâng kñnh khoaãng 7m. úã giûäa noác duâ coá möåt miïëng göî hònh caái àôa coá 
tiïët diïån khoaãng 25cm coá àuåc löî úã giûäa cho khöng khñ loåt qua. Chiïëc 
àôa àûúåc gùæn vúái miïëng vaãi baåt bùçng nhiïìu daãi ruy bùng nhoã. 
 Cuá nhaãy duâ tûâ maáy bay thaânh cöng àêìu tiïn àûúåc thûåc hiïån búãi 
àaåi uyá Berry vaâo nùm 1912 taåi Saint-Luiz thuöåc bang Missuri. Trong 
nhûäng nùm 1913-14 àaä xaãy ra rêët nhiïìu cuöåc tranh luêån xung quanh 
viïåc nïn hay khöng nïn sûã duång duâ vaâo muåc àñch cûáu höå. Cho àïën 
àêìu thïë chiïën thûá nhêët vêën àïì naây vêîn chûa ngaä nguä. Nhûäng vêën àïì 
baân caäi chñnh liïn quan àïën kñch thûúác cuãa duâ vaâ viïåc liïåu caác phi 
cöng coá thïí nhaãy duâ an toaân maâ khöng va chaåm vúái maáy bay hay 
khöng. 
AI ÀAÄ NGHÔ RA MAÁY AÃNH ? 
Ngaây höm nay chuáng ta coá thïí in traáng aãnh trong giêy laát 
nhûng àïí laâm àûúåc nhû vêåy thò ngûúâi ta àaä phaãi mêët haâng trùm nùm 
nghiïn cûáu tòm toâi. Chuáng ta haäy cuâng nhau laâm quen vúái lõch sûã cuãa 
maáy aãnh, vaâo giûäa thïë kyã XI vaâ XVI, con ngûúâi àaä bùæt àêìu sûã duång 
möåt loaåi maáy aãnh thö sú àûúåc goåi laâ "Höåp töëi", noá cho pheáp chuáng ta 
in ra giêëy nhûäng hònh aãnh röìi sau àoá qua möåt vaâi khêu xûã lyá ta seä 
nhêån àûúåc hònh aãnh chñnh xaác cuãa vêåt chuåp. 
Vaâo nùm 1568 öng Danielo Barbaro àaä saáng chïë ra möåt chiïëc 
maáy aãnh coá möåt thêëu kñnh vaâ möåt löî coá thïí thay àöíi àûúâng kñnh àïí 
tùng àöå neát cuãa aãnh. Nùm 1802 öng Tomas Erdward vaâ öng Gamphri 
Devid bùçng caách in tiïëp xuác àaä thu àûúåc hònh aãnh trïn möåt loaåi giêëy 
àùåc biïåt tuy nhiïn nhûäng bûác aãnh naây khöng bïìn. 
TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 20 
Vaâo nùm 1816 öng Zozep Nips àaä laâm ra möåt chiïëc maáy aãnh 
kiïíu höåp vaâ vêåt kñnh àûúåc lêëy ra tûâ kñnh hiïín vi vaâ àaä thu àûúåc aãnh 
êm baãn. Nùm 1835 öng William Tabot laâ ngûúâi àêìu tiïn àaä laâm ra 
dûúng baãn tûâ aãnh êm vaâ cuäng thu àûúåc nhûäng bûác aãnh rêët neát. Nùm 
1839 öng Luis Àage àaä cöng böë phaát minh cuãa mònh vïì möåt quaá trònh 
àõnh võ aãnh trïn caác miïëng baåc thúâi gian qua ài vaâ àaä coá rêët nhiïìu 
ngûúâi àoáng goáp yá tûúãng vaâ cöng sûác vaâo viïåc hoaân thiïån chiïëc maáy 
aãnh. 
Cuöëi cuâng vaâo nùm 1888 ngûúâi ta àaä thêëy trïn thõ trûúâng 
nhûäng chiïëc maáy aãnh hiïån àaåi cuãa haäng Eastman Dry Play and Film 
sûã duång hïå thöëng Kodak. Chiïëc maáy aãnh àaä naåp sùén phim röång 6cm 
àuã cho 100 kiïíu. Sau khi sûã duång hïët phim maáy aãnh àûúåc traã vïì cho 
cöng ty úã Rotchetú, cuöën phim naây àûúåc lêëy ra vaâ in traáng. Chiïëc maáy 
aãnh naây laåi àûúåc naåp laåi phim vaâ traã laåi cho khaách haâng. Tûâ àoá àïën 
nay chiïëc maáy aãnh khöng ngûâng àûúåc caãi tiïën cho àeåp hún, nhoã hún, 
thuêån tiïån hún vaâ noá àûúåc sûã duång röång raäi trïn toaân thïë giúái 
AI ÀAÄ NGHÔ RA NHÛÄNG CON TEM? 
Ngaây xa xûa con ngûúâi àaä truyïìn thû bùçng möåt caách hïët sûác thö 
sú. Caác baån haäy hònh dung noá giöëng nhû nhûäng cuöåc chaåy tiïëp sûác 
vêåy, ngûúâi noå chuyïìn cho ngûúò kia. Caác traåm, núi ngûúâi trûúác àûa 
thû cho ngûúâi sau àûúåc goåi laâ traåm bûu àiïån (english : post). 
Tûâ con tem trong tiïëng Anh laâ "stamp" coá nghôa laâ àoáng dêëu, 
bùæt àêìu tûâ viïåc àoáng dêëu niïm thû. Ngûúâi ta böi saáp lïn bò thû vaâ 
trong khi saáp chûa khö àoáng dêëu lïn àoá àïí àaánh dêëu phên biïåt ngûúâi 
gûãi. 
 yá tûúãng duâng con tem àïí chuyïín thû thuöåc vïì öng Rölùng Hill, 
ngûúâi Anh. Àoá laâ vaâo khoaãng nhûäng nùm 30 cuãa thïë kyã trûúác. Theo 
öng Rölùng Hill nïëu duâng con tem thay cho viïåc àoáng cûúác phñ bûu 
àiïån seä coá nhiïìu thuêån lúåi hún vaâ söë ngûúâi gûãi thû seä tùng lïn, tûác laâ 
tùng thïm thu nhêåp cho quöëc gia. Öng cuäng chñnh laâ ngûúâi àûa ra 
nhiïìu caãi caách vïì cûúác phñ bûu àiïån. Trûúác àêy cûúác phñ bûu àiïån phuå 
TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 21 
thuöåc vaâo söë trang vaâ khoaãng caách giûäa hai àõa àiïím. Khoaãng caách 
caâng xa thò cûúác phñ cho möîi trang thû caâng cao. Theo saáng kiïën cuãa 
öng Rölùng Hill tûâ luác bêëy giúâ cûúác phñ gûãi möåt bûác thû chó phuå thuöåc 
vaâo troång lûúång cuãa noá, coân yïëu töë khoaãng caách khöng cêìn àïí yá túái. 
 Quöëc gia àêìu tiïn sûã duång con tem laâ Vûúng quöëc Anh. Sau àoá 
àûúåc aáp duång röång raäi vaâ nhanh choáng taåi hêìu hïët caác quöëc gia, 
thaânh phöë úã chêu êu. Nûúác àêìu tiïn sûã duång con tem úã têy baán cêìu 
khöng phaãi laâ Myä maâ laâ Braxin vaâo nùm 1843. Nûúác Myä chêåm hún 
möåt chuát, àïën nùm 1847 nhaâ nûúác múái chñnh thûác phaát haânh caác con 
tem, mùåc duâ tûâ nùm 1842 taåi möåt söë cú súã bûu àiïån tû nhên cuãa nûúác 
naây àaä coá nhûäng con tem riïng cuãa mònh. 
AI ÀAÄ NGHÔ RA TROÂ ÀAÁNH BAÂI? 
Chùæc hùèn trong möîi gia àònh trïn thïë giúái baån àïìu coá thïí tòm 
thêëy möåt böå baâi. Àêy coá leä laâ möåt troâ chúi gia àònh àûúåc nhiïìu ngûúâi 
ûa chuöång nhêët. Vaâ coá leä cuäng chñnh vò thïë maâ chuáng ta luön tin rùçng 
böå baâi àaä coá tûâ lêu lùæm röìi. Ngûúâi ta khöng coân nhúá caác cöî baâi ra àúâi 
luác naâo vaâ úã àêu, Trung Quöëc, Ai cêåp, Hy laåp hay êën àöå, chó biïët rùçng 
chuáng xuêët hiïån ngay sau khi nghïå thuêåt taåo hònh ra àúâi. Möåt thúâi 
gian daâi ngûúâi ta cho rùçng caác cöî baâi laâ phaát minh cuãa ngûúâi Trung 
Quöëc, tuy nhiïn ngûúâi dên nûúác naây múái chó chúi baâi tûâ khoaãng 1000 
nùm trûúác àêy. 
Luác àêìu khi múái xuêët hiïån böå baâi khöng phaãi duâng àïí chúi maâ 
àïí caác thaây boái dûå àoaán tûúng lai. Maäi sau naây böå baâi múái àûúåc duâng 
àïí chúi. Coá ngûúâi cho rùçng nhûäng ngûúâi lñnh thêåp tûå chinhlaâ nhûäng 
ngûúâi àaä àûa troâ àaánh baâi àïën Chêu êu. Möåt söë ngûúâi khaác laåi cho 
rùçng caác nhaâ buön àaä mang troâ chúi naây vaâo Têy Ban Nha. Nhûäng 
ngûúâi thûá ba laåi khùèng àõnh böå baâi àaä àûúåc nhûäng ngûúâi Di gan àem 
vaâo caác nûúác Àöng êu. Tuy nhiïn chuáng ta chó coá thïí khùèng àõnh möåt 
àiïìu chùæc chùæn laâ nhûäng ngûúâi dên Chêu êu biïët àïën böå baâi tûâ thïë kyã 
thûá XIII. 
TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 22 
Luác àêìu úã Chêu Êu coá töìn taåi rêët nhiïìu loaåi baâi khaác nhau. Coá 
loaåi baâi göìm 21 quên chó coá hònh khöng coá söë, laåi coá nhûäng böå baâi coá 
56 quên coá söë maâ laåi khöng coá hònh. Ngûúâi Phaáp àaä nghô ra böå baâi 
göìm 52 quên. Hoå àaä sûã duång nhûäng laá baâi coá söë vaâ giûä laåi caã nhûäng 
quên coáá hònh nhû quên aát (A), quên vua (K), quên àêìm (Q), quên böìi 
(J). Anh laâ quöëc gia thûá hai úã Chêu êu tiïëp nhêån böå baâi naây. 
 Nhûäng laá baâi àêìu tiïn àûúåc veä bùçng tay rêët thö sú. Vïì sau cuâng 
vúái sûå phaát triïín rêìm röå cuãa nghïì khùæc göî ngûúâi ta àaä saãn xuêët haâng 
loaåt nhûäng böå baò bùçng göî vûâa reã vûâa àeåp. Nhûäng böå baâi göî naây 
nhanh choáng àûúåc nhûäng ngûúâi dên thûúâng úã khùæp núi hoan nghïnh. 
AI ÀAÄ NGHÔ RA TÊËM BAÃN ÀÖÌ ÀÊÌU TIÏN? 
Haäy tûúãng tûúång maâ xem, thêåt khoá maâ duâng lúâi àïí taã àûúåc hïët 
caác toaâ nhaâ, caác àûúâng phöë trong thaânh phöë cuãa baån. Seä àún giaãn hún 
nïëu chuáng ta duâng buát vaâ giêëy àïí veä ra võ trñ cuãa chuáng, cuäng chñnh 
vò thïë maâ têëm baãn àöì àaä ra àúâi. 
Têëm baãn àöì àêìu tiïn maâ loaâi ngûúâi coân nhúá àûúåc veä trïn möåt 
miïëng àêët seát úã Ai Cêåp hún 4000 nùm trûúác àêy vaâ sau naây àaä bõ 
thiïu huyã trong möåt àaám chaáy. Thúâi cöí nhûäng ngûúâi chuã àêët veä baãn 
àöì danh giúái nhûäng phêìn àêët cuãa mònh. Caác võ hoaâng àïë thò duâng baãn 
àöì àïí phên chia àûúâng biïn giúái cuãa quöëc gia mònh. Nhûng khi con 
ngûúâi thûã mö taã trïn baãn àöì võ trñ cuãa nhûäng vêåt úã xa hún thò hoå gùåp 
phaãi möåt söë rùæc röëi nhêët àõnh, àiïìu àoá gùæn liïìn vúái viïåc traái àêët hònh 
troân nïn viïåc ào chñnh xaác nhûäng khoaãng caách lúán laâ rêët khoá. 
Buöíi ban àêìu caác nhaâ thiïn vùn hoåc àaä giuáp àúä caác nhaâ àöì hoaå 
rêët nhiïìu vò nhûäng nghiïn cûáu cuãa hoå liïn quan túái kñch thûúác vaâ 
hònh daång cuãa traái àêët. Öng eratosphen sinh nùm 276 trûúác cöng 
nguyïn úã Hy Laåp àaä ào àûúåc kñch thûúác cuãa traái àêëát, nhûäng con söë 
maâ öng àûa ra gêìn giöëng vúái thûåc tïë. Phûúng phaáp cuãa öng lêìn àêìu 
tiïn àaä cho pheáp con ngûúâi tñnh àû