Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng có hiệu quả lược đồ, bản đồ trong dạy Địa lý Lớp 5

Sáng kiến kinh nghiệm  Địa 5
Sử dụng có hiệu quả lược đồ - bản đồ trong dạy địa lý.

Phần I : 
Cơ sở xuất phát và cách đặt vấn đề  
Lý do chọn đề tài :
Các bạn đã biết mục tiêu của nhà trường Tiểu học là "Giáo dục toàn diện cho trẻ em từ 6 - 11 tuổi : "Đó là những hiểu biết cơ bản về: Khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và chăm sóc sức khoẻ ban đầu.
Thực hiện chủ trương dạy đủ môn ở trường Tiểu học (không coi môn nào là môn chính - phụ), trong ngành giáo dục đã không ngừng đổi mới phương pháp giảng dạy. Đặc biệt là việc sử dụng có hiệu quả đồ dùng dạy học trong giảng dạy. Môn tự nhiên - xã hội lớp 5 nói chung là phần Địa lý 5 nói riêng đòi hỏi trong quá trình giảng dạy phải sử dụng đồ dùng một cách linh hoạt để làm sao đạt được một số yêu cầu :
- Về kiến thức :  Học sinh có hiểu biết cơ bản, ban đầu về địa lý tự nhiên, địa lý kinh tế - xã hội của Việt Nam, của các châu lục và một số nước trên thế giới.
- Về kỹ năng :
+ Học sinh có ý thức sử dụng các giác quan để quan sát môi trường xung quanh, các sơ đồ, lược đồ, bản đồ, học sinh sử dụng một số thuật ngữ khoa học đơn giản phù hợp để mô tả và nói về : một số đặc điểm địa hình, về hoạt động kinh tế, xã hội ở các vùng trên đất nước Việt Nam, một số nước trên thế giới ...
+ Học sinh biết so sánh, khái quát hoá để tìm ra mối quan hệ, tác động qua lại để giải thích một vài hiện tượng đơn giản.
- Về thái độ :  Học sinh có sự ham thích các hoạt động, sưu tầm các tư liệu, mẫu vật, hình ảnh ... phục vụ bài học.
Để thực hiện những yêu cầu trên tôi nhận thấy "Sử dụng có hiệu quả bản đồ, lược đồ ở các bài trong dạy địa lý 5" là băn khoăn của nhiều giáo viên.
Từ những lý do trên tôi đã mạnh dạn chọn và bắt tay vào nghiên cứu đề tài : "Sử dụng bản đồ, lược đồ trong dạy địa lý 5". 
Phần II : 
A - Nội dung đề tài :
1. Những vấn đề cần giải quyết :
· Hệ thống bài dạy địa ở lớp 5 gồm 30 bài trong đó có :
               15 bài địa lý Việt Nam.
               15 bài địa lý Thế giới.
· Đặc trưng của địa lý và sử dụng biểu đồ, lược đồ, bản đồ một cách thành thạo của giáo viên và học sinh. 
· Tất cả các phần được học đều có dàn bài chung đó là : Vị trí, giới hạn, đặc điểm tự nhiên, đặc điểm dân cư, đặc điểm kinh tế.
2. Thực trạng hiện nay :
· Học sinh lớp 5 sử dụng không thành thạo. 
· Giáo viên dạy chay do không có bản đồ, chưa sử dụng hết tác dụng của bản đồ trong bài dạy, quan niệm dạy phần địa lý dân cư, kinh tế tách biệt với tự nhiên, sử dụng bản đồ không hiệu quả.
3. Cụ thể :
Bài 8 :  Dân số số nước ta
Nếu chỉ xác định cho học sinh biết về dân số và tình hình tăng dân số hiện nay thì bài học sẽ rời xa đặc trưng bộ môn địa lý. 
Bài 24, 25 : Châu Phi
Nếu sử dụng riêng bản đồ thì chưa đủ, học sinh sẽ thụ động công nhận ghi nhớ sẽ kém. Phần dân cư, kinh tế học sinh chỉ biết dân Châu Phi nghèo đói và lạc hậu chưa thấy được điều kiện khách quan đã ảnh hưởng đến Châu Phi. 
Bài 26 : Châu Mỹ
Chỉ căn cứ vào lược đồ SGK  thì học sinh hoàn toàn công nhận sẽ kém hứng thú và nhận biết vị trí các địa điểm trên bản đồ kém.
Tóm lại : Tôi chỉ tập trung nghiên cứu việc làm thế nào để : "Sử dụng bản đồ, lược đồ đạt hiệu quả trong tiết dạy địa lý 5". Thông qua một số bài cụ thể :
Bài 8 : Dân số nước ta 
Bài 9 : Các dân tộc . Sự phân bố dân cư.
Bài 24 + 25 : Châu Phi 
Bài 26 : Châu Mỹ 
4. Phương hướng giải quyết :
Trước những thực tế trên tôi xác định yêu cầu cần đạt được như sau : 
- Sử dụng tối đa có hiệu quả lược đồ, biểu đồ, bản đồ trong các bài trên.
- Học sinh hứng thú học tập và chỉ bản đồ thành thạo.
- Học sinh thông qua bản đồ, lược đồ thấy được mối quan hệ của vị trí, giới hạn và đặc điểm tự nhiên với dân cư, kinh tế ...
B - Các biện pháp thực hiện :
1. Biện pháp :
Để thực hiện mục đích trên tôi đã áp dụng các biện pháp sau :
a) Xác định đúng đặc trưng bộ môn :
- Tôi xác định cho tất cả các bài dạy địa lý là nghiên cứu về vị trí, giới hạn, địa hình, khoáng sản, đất, động thực vật, sông hồ, khí hậu, biển và xác định được các vị trí các yêu cầu đó trên bản đồ.
- Khi dạy về dân cư, kinh tế cần có sự liên hệ ảnh hưởng qua lại của điều kiện tự nhiên.
b) Nghiên cứu sách giáo khoa :
- Tôi đọc kỹ nội dung kiến thức sách giáo khoa cung cấp. Đọc kỹ ghi nhớ cuối bài để tìm hiểu ý đồ của bài.
- Tìm hiểu xác định các lược đồ trong sách giáo khoa cung cấp.
c) Trao đổi với đồng nghiệp :
- Tôi chủ động bàn bạc trao đổi về nội dung bài dạy với các đồng nghiệp để tìm ra cách dạy cho bài.
d) Tìm hiểu tâm lý học sinh :
         - Tôi hỏi các em học sinh : Khi học địa lý con thích có đồ dùng gì? Bản đồ đẹp ạ ! Con còn thích gì nữa ?  Thích xem ở mọi nơi có gì lạ ?
Tóm lại các em đòi hỏi trực quan sinh động thích tìm tòi giới thiệu với bạn. 
e) Tạo đồ dùng dạy học và sử dụng đồ dùng (bản đồ, lược đồ)
- Tìm bản đồ phù hợp nội dung bài dạy.
- Phóng to lược đồ SGK photo lược đồ (có xoá bớt nội dung)  chia nhóm học sinh sử dụng.
Cụ thể :
* Bài 8 : Dân số và sự tăng dân số.
Với biểu đồ hình thể Việt Nam tôi đã làm tượng trưng hình người đứng ở Việt Nam qua các năm 1979, 1989, 1999.  Thông qua lược đồ giáo viên đã thu hút học sinh chỉ vào lược đồ diễn tả "Tình hình tăng dân số ở Việt Nam", đồng thời học sinh cũng quan sát và thấy được hậu quả tăng dân số ở Việt Nam làm cho không đủ đất ở, đất trồng trọt.
* Bài 9 : Các dân tộc Việt Nam. Sự phân bố dân cư 
- Lược đồ về sự phân bố dân cư SGK (26). Giúp ta diễn tả về sự phân bố không đều của dân cư Việt Nam.
- Bản đồ tự nhiên Việt Nam giúp học sinh xác lập mối quan hệ giữa điều kiện tự nhiên với sự phân bố dân cư, lúc này giáo viên cần cho học sinh nhắc lại về đặc điểm địa hình và ảnh hưởng sự phân bố dân cư.
* Bài 24 + 25 : Châu Phi
- Lược đồ SGK - 63  được photo phóng A3  để nhóm 6 học sinh sử dụng cần xoá bớt tên của vùng tự nhiên ...  vị trí, giới hạn. Sau đó để học sinh tự điền, ghi nhớ.
- Bản đồ tự nhiên rất quan trọng và có quan hệ chặt chẽ với lược đồ nên để học sinh chỉ nhiều lần, khi học sinh chỉ bản đồ giáo viên yêu cầu cả lớp cùng quan sát để phát hiện sai, đúng và có sửa chữa  trước lớp.
- Dạy phần dân cư, kinh tế :  Sau khi xác lập được đặc điểm của 2 mặt. Giáo viên cùng học sinh xác lập mối quan hệ giữa tự nhiên : vị trí, địa hình, khí hậu ...  với dân cư, kinh tế bằng cách quan sát bản đồ. Chú ý nên cho học sinh chỉ bản đồ và nói mối quan hệ đó.
* Bài 26 :  Châu Mỹ 
- Lược đồ 30, 36  được phóng to (nhóm A2, lớp Ao).
        - Địa cầu được sử dụng nhiều để xác định gianh giới : Đông và Tây.
        - Bản đồ tự nhiên Châu Mỹ.
Sử dụng :
- Địa cầu được sử dụng để xác định vị trí của Châu Mỹ, học sinh phải chỉ được trong nhóm, trước lớp.
- Lược đồ được xoá bớt nội dung yêu cầu học sinh điền để giúp các em xác định chắc chắn những điều đã được biết vị trí, giới hạn, hấp dẫn học sinh hơn.
- Bản đồ tự nhiên có màu sắc đẹp rõ ràng giúp các em ham thích hơn và chỉ bản đồ trở thành hấp dẫn học sinh hơn các em nắm bài      tốt hơn.
Tóm lại : Dùng bản đồ, lược đồ trong dạy học là cần có sự tìm tòi nghiên cứu kỹ, cho nên khi dạy người giáo viên cần treo bản đồ từ đầu đến cuối tiết học, ngoài giờ học các em còn tìm hiểu thêm các kiến thức mà các em sưu tầm được.
2. Phạm vi áp dụng :
Học sinh lớp 5 đã qua : năm học 2008 - 2009  và năm học 2009 - 2010. 
3. Tư liệu phục vụ đề tài :
- Bản đồ các loại về Việt Nam và Thế giới.
- Địa cầu tự nhiên và hành chính.
- Tài liệu dạy đủ môn ở Tiểu học (BDTX)
- Tài liệu dạy tự nhiên xã hội ở lớp 4 - 5 (BDTX)
- Sách giáo khoa "Tự nhiên xã hội".
- Vở bài tập "Tự nhiên và xã hội".
- Sự tìm tòi phương pháp giảng dạy và phiếu học tập các tiết học. 
Kết quả  
Qua quá trình nghiên cứu và áp dụng : "Sử dụng có hiệu quả lược đồ, bản đồ", trong dạy địa lý 5 tôi đã thu được một số kết quả sau :
- Học sinh :
· So với các năm trước tôi nhận thấy các em học sinh khi học có được sử dụng lược đồ, bản đồ đầy đủ giúp các em hứng thú học môn địa lý hơn, chính vì vậy mà khi học môn này các em đã sưu tầm thêm tư liệu học tập, tìm hiểu thêm rất nhiều điều xung quanh.
· Các em đã được sử dụng lược đồ, bản đồ thành thạo. Từ đó các em đã căn cứ vào bản đồ và hiểu biết để xác lập mối quan hệ giữa tự nhiên xã hội với con người, từ đó có hành động bảo vệ tự nhiên.
- Giáo viên :  Cảm thấy dạy địa lý không còn đơn điệu nữa.
+ Giáo viên và học sinh có sự phối hợp nhịp nhàng giữa dạy học và học tập từ đó các em hứng thú hơn, kết quả 100% học sinh hứng thú học tập và hiểu bài thuộc bài ngay tại lớp. 
Kết luận  
Tóm lại : Để dạy môn Tự nhiên xã hội nói chung và Địa lý nói riêng là tìm hiểu thế giới xung quanh cần có đủ các trực quan sinh động. Ngoài bản đồ, lược đồ phục vụ đắc lực cho học tập mà còn cần rất nhiều yếu tố khác như : Phương pháp tổ chức dạy học, sự hướng dẫn của giáo viên, ý thức chuẩn bị của học sinh ... 
Tất cả đều cần một nghệ thuật dạy học của người giáo viên. 
Trên đây là một số ý kiến của tôi về việc "Sử dụng có hiệu quả lược đồ, bản đồ trong dạy Địa lý 5".
Tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến nhiệt tình của Ban giám hiệu, Tổ chuyên môn và của các đồng nghiệp để có được các phương pháp giảng dạy Địa lý 5 ngày càng tốt hơn.
Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn !