Sáng kiến kinh nghiệm Quy trình dạy phân môn kể chuyện lớp 5 theo phương pháp nâng cao chất lượng dạy học môn kể chuyện

A- ĐẶT VẤN ĐỀ
I - LỜI MỞ ĐẦU.
Xuất phát từ mục tiêu giáo dục tiểu học hiện nay " Bậc tiểu học là bậc học nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân". Giáo dục tiểu học là nhằm hình thành cho học sinh những cơ sở bàn đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về tình cảm trí tuệ, thể chất và các kỹ năng cơ bản để học tập tiếp lên cấp trên và áp dụng cho cuộc sống lao động sau này. Chính vì điều này nên ngay từ bậc học tiểu học Bộ giáo dục đã đưa ra nội dung chương trình học và quy định nội dung chương trình cho tất cả các trường học là phải dạy đúng, dạy đủ và dạy tốt các môn bắt buộc.Các môn học đó có quanhệ mật thiết bổ sung cho nhau giúp cho sự phát triển nhân cách học sinh ngày một hoàn thiện. Trong đó môn tiếng việt là môn học rất quan trong nó được coi là môn học công cụ để học tốt các môn học khác. Tiếng việt gồm nhiều phân môn trong dó có phân môn kể chuyện, các phân môn Tiếng việt có quan hệ chặt chẽ với nhau, bổ sung kiến thức cho nhau học tốt phân môn này sẽ góp phần học tốt các phân môn khác. 
Với kể chuyện, nói đến vị trí vai trò của nó trước hết ta phải nói đến nó là một món ăn tinh thần không thể thiếu được trong cuộc sống con người mà đặc biệt là đối với trẻ em. Các em rất thích nghe chuyện, ngay từ tuổi ấu thơ những lời kể của ông bà, cha mẹ đã đi sâu vào tiềm thức của các em. Niềm say mê chuyện ngày càng lớn dần theo độ tuổi. Mỗi câu chuyện lạ, mỗi tình huống hấp dẫn đều có sự thu hút mạnh mẽ sự chú ý của các em. Do đó phân môn Kể chuyện có trong chương trình tiểu học trước tiên là để thoả mãn nhu cầu muốn nghe kể chuyện của các em. Nhưng bên cạnh đó, kể chuyện còn là phương tiện giáo dục rất quan trọng và rất có hiệu quả. Qua mỗi bài kể chuyện tất cả những hiểu biết của các em về vốn từ ngữ - ngữ pháp, khả năng nghe - nói - đọc - viết , vốn hiểu biết về cuộc sống đều được vận dụng một cách hợp lý sáng tạo. Đặc biệt là qua kể chuyện mà kỹ năng nghe và nói được rèn luyện nhiều hơn. Kể chuyện giúp cho các em biết diễn dạt vấn đề một cách trôi chảy , lưu loát, biết biến câu chuyện được nghe ( hoặc đọc) thành sản phẩm của mình để kể lạ. Mặt khác qua kể chuyện mà giáo dục tình cảm cho các em, giúp các em biết phân biệt rõ ràng giữa yêu và ghét, giữa thiện và ác biết sống có lý tưởng, vươn tới cái đẹp và hànhđộng vì cái đẹp
Với mục tiêu giáo dục và vị trí vai trò, nhiệm vụ của phân môn kể chuyện như vậy, làm thế nào để nâng cao chất lượng giờ dạy kể chuyện? Liệu có một giải pháp hữu hiệu nào để các giờ kể chuyện luôn hấp dẫn và lôi cuốn hứng thú của các em không? Đó là điều mà tôi cũng như bao người khác trong công tác làm giáo dục rất băn khoăn và lo nghĩ. Chính vì vậy tôi chọn đề tài : " Quy trình dạy phân môn kể chuyện lớp 5 theo phương pháp nâng cao chất lượng dạy học môn kể chuyện"
II - MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
- Góp phần tìm ra biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạu phân môn kể chuyện ở lớp 5 theo phương pháp tích cực, lấy học sinh làm trung tâm.
- Đề xuất quy trình dạy kể chuyện mới cho lớp 4 - 5
III - NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU:
- Nghiên cứu lý luận về dạy học theo hướng tích cực lấy học sinh làm trung tâm
- Tìm hiểu thực tế việc dạy môn kể chuyện ở lớp 5
- Từ đó đề xuất quy trình day hoc mới" Quy trình dạy môn kể chuyện lớp 5 theo phương pháp tích cực lấy học sinh làm tung tâm"
IV - ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Quy trình dạy học môn kể chuyện theo phương pháp tích cực ở lớp 5.
V - PHẠM VI NGHIÊN CỨU: 
Do điều kiện và thời gian có hạn nên tôi chỉ nghiên cứu đề tài này ở phạm vi lớp 5 trường tiểu học Quảng Thọ - Quảng Xương - Thanh Hoá
VI - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
- Phương pháp nghiên cứu lý luận
- Phương pháp điều tra, phỏng vấn
- Phương pháp giải thích, so sánh
B- GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I - CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN
 1 - Đặc trưng cơ bản của truyện:
Truyện kể trong chương trình tiểu học chính là tác phẩm văn học. Do đó truyện kể mang đầy đủ đặc trưng cơ bản của một tác phẩm truyện. Truyện được sáng tác chủ yếu bằng văn xuôi để miêu tả cuộc sông một cách sinh động trên cơ sở các tình tiết của cốt truyện.
Trong truyện có nhân vật và người kể. Trong truyện thường có xuất hiện các nhân vật chính, nhân vật phụ, nhân vật tích cực, nhân vật tiêu cực. Truyện phải có lời kể. Lời kể phải đi đôi với việc lựa chọn ngôn ngữ, điệu bộ cho phù hơp với nội dung của truyện làm cho truyện thêm hấp dẫn. Nói đến truyện là nói đến hư cấu. Chính đặc điểm này mới làm cho câu chuyện thêm sinh động, hấp dẫn.
2 - Chức năng văn học của truyện:
 - Chức năng nhận thức và sự bào. Giúp người đọc hiểu sâu hơn về cuộc sống. Qua truyện người đọc có thể nhận ra những biến động của lịch sử, xã hội.
- Chức năng thẩm mỹ và giải trí: khi phản ánh cuộc sống truyện kể có chức năng làm thỏa mãn cho con người , cái đẹp trong truyện là cái có chọn lọc, có tính chất điển hình, có chất lượng cao va mới mẻ hơn đời thường, nó có khả năng nuôi dưỡng những cảm xúc thẩm mỹ cho con người giúp con người có khả năng hành động, sáng tạo hướng tới cái đẹp. Ngoài ra truyện còn đem đến cho con người khoái cảm thưởng thức tiếp nhận. Đó chính là chức năng giải trí của truyện.
- Chức năng giao tiếp và giáo dục: Văn học giáo dục con người bằng tư tưởng tình cảm ,tính cách nhân vật. Mỗi câu chuyện có một sự tác động theo một xu hướng đạo đức khác nhau, song đều nhằm hoàn thiện con người. Đối với trẻ em mỗi bài học đạo đức rút ra từ câu chuyện đều có tính giáo dục rất lớn. Truyện giúp các em biết cách tránh cái xấu, hướng tới cái đẹp. Qua việc đọc truyện, kể truyện chức năng giao tiếp của các em được hình thành.
3 - Cơ sở tâm lý:
Đối với các em đến với truyện như đối với sự ly kỳ, hấp dẫn. Nghe kể chuyện là nhu cầu không thể thiếu được đối với các em. Bởi vì những câu chuyện có ảnh hưởng rất lớn đến sự biến đổi tâm lý. Trong sự biến đổi đó đáng chú ý hơn cả là các thao tác tư duy dần dần được hình thành. ở trường tiểu học các em đang ở độ tuổi từ 6 - 14 tuổi. Lúc này các em có khả năng tư duy sáng tạo và tư duy tưởng tượng phong phú, đa dạng. Mặt khác các em còn có khả năng cảm thụ cái hay, cái đẹp của truyện, biết đánh gía và lựa chọn những ngôn ngữ thích hợp để kể lại.
4 - Cơ sở giáo dục:
Độ tuổi của học sinh tiểu học từ 6 - 11 tuổi là độ tuổi đang hình thành và phát triển nhân cách. Do đó giáo dục trẻ trong nhà trường luôn là vấn đề phải được quan tâm. Có nhiều hình thức giáo dục trẻ song giáo dục trẻ bằng văn học, đặc biệt là qua các tác phẩm chuyện là hình thức để đi vào tâm hồn trẻ nhất.
Tuy nhiên, cần có phương pháp sử dụng nó sao cho hớp lý và khoa học là việc làm khó, bởi mỗi câu chuyện nó chứa đựng một tình huống và một bìa học đạo đức riêng, vấn đề quan trọng là người dạy phải giúp các em rút ra được điều cần học tập. Đếnvới tác phẩm trong truyện các em sẽ thấy thế giới xung quanh đẹp hơn, sống động hơn. Sống với cái đẹp , cái tốt trong truyện tẻ em sẽ từng bước vươn tới những ước mơ đẹp đẽ hơn, những tình cảm cao quý, những việc làm đáng khen. Đây chính là chức năng giáo dục của truyện để hướng các em vươn tới csi Chân - Thiện - Mĩ. Các em biết tự điều chỉnh mình để trở thành người có nhân cách hoàn thiện.
II - ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC:
1- Phương pháp dạy học truyền thống: ở phương pháp dạy học này chủ yếu là giáo viên thuyết trình giảng giải. Thầy giáo trình bày những kiến thức có sẵn bằng vốn kinh nghiệm của mình trò thụ động tiếp thu bài học.
Nhược điểm của phương pháp này là không phát huy tính chủ động snág tạo và khả năng tư duy của học sinh, làm ảnh hưởng đến sự phát triển tự nhiên củat các em.
2- Phương pháp dạy học tích cực lấy học sinh làm trung tâm:
	Với phương pháp này, trò tự mình tìm ra kiến thức dưới sự tổ chức, hướng dẫn của thầy. Trò chủ động thực hiện hoạt động học. Trong giờ học hình thức đối thoại với bạn, với thầy và có thể hợp tác với bạn để học. Thầy hướng dẫn học sinh cách làm, cách học, cách giải quyết vấn đề, học sinh tự tìm ra kiến thức tự đánh gía, tự điều chỉnh.
3 - Phương pháp dạy học tích cực với việc dạy phân môn kể chuyện
Đặc thù chính của môn kể chuyện là việc kể câu chuyện (GV kể - HS kể). Dạy học theo phương pháp tích cực, yêu cầu GV phải kể chuyện một cách hấp dẫn bằng ngữ điệu thích hợp với từng câu chuyện, từng nhân vật trong truyện. .. để thu hút sự chú ý của các em để từ đó các em học tập một cách bổ ích chứ không phảo đọc lại chuyện cho học sinh nghe. Học sinh sau khi nghe kể chuyện phảo biết kẻ lại câu chuyện sinh động, hấp dẫn bằng ngôn ngữ riêng cua mình. Có thể kể dưới nhiều hình thức: kể lại theo lời tác giả, kể theo lời nhân vật, kể phân vai..
Việc tổ chức lớp học không nhất thiết ở trong lớp mà cáo thể ở chỗ nào đó thích hợp cso tác dụng tạo tâm thế thoải mái cho học sinh. Khi kể chuyện giáo viên không yêu cầu học sinh kể một cách trung thành với nội dung của sách mà có thể thay lời, đảo ý nhưng phải toát lên được nội dung côt truyện đã nghe. Với phương pháp dạy học này, yêu cầu giáo viên và học sinh phải nghiên cứu kỹ trước nội dung của câu chuyện, hiểu được chuyện để từ đó mà tìm ra cách kể cho phù hợp.
1 - Tìm hiểu tình hình học tập của học sinh:
Trong đợt thực tập sư phạm tôi đã điều tra 70 học sinh của 2 lớp 5A và 5B trường tiểu học Quảng Thọ theo mẫu điều tra của tôi gồm 6 câu hỏi và thu được kết quả như sau:
Câu hỏi 1: Em có thích đọc truyện không?
- Thích đọc: 70 em chiếm 100%
- Không thích đọc: 0 em chiếm 0%
Câu hỏi 2: Em thích nhất loại truyện nào?
STT
Loại truyện
Số HS
%
STT
Loại truyện
Số HS
%
1
Cổ tích
50
71,5
4
Thiếu nhi
5
7,1
2
Truyền thuyết
4
5,7
5
Truyện cười
5
7,1
3
Thần thoại
6
8,6
6
Danh ngôn
0
0
Câu hỏi 3: Các em thích học môn kể chuyện không?
- Rất thích học: 70 em( 100%)
- Không thích học: 0 em (0%)
Câu hỏi 4: Em muốn mỗi tuần có mây tiết kể chuyện?
- 1 giờ: 5 em ( 7,1%)
- 2 giờ: 28 em ( 40%)
- 3 giờ: 37 em ( 52,9%)
Câu hỏi 5: Trong giờ kể chuyện em thích cô giá đọc hay cô giáo kể ? Vì sao?
- Thích nghe đọc: 0 em ( 0%)
- Thích nghe kể : 70 em ( 100%) vì nghe cô kể hấp dẫn 
Câu hỏi 6: Em thích kể chuyện cho các bạn nghe không?
- Thích: 50 em ( 71,4%) vì muốn kể muốn được diễn đạt
- Không thích: 20 em ( 28,6 %) vì không nhớ chuyện kể không hay
Qua tìm hiểu tôi được biết các em rất thích học môn kể chuyện, thích đọc truyện.Đối với các em được đến với truyện như đến vơi một thế giới huyền diệu và kỳ ảo bởi vậy các em thích nhất là truyện cổ tích. Các em thích loại truyện nàybởi một lý do đơn giản là nó hay và hấp dẫn, có nhiều tình tiết ly kỳ chẳng hạn như truyện "Tấm Cám"
Có thể nói những tình tiết biến hoá ly kỳ có ở trong truyện cổ tích mà ở truyện khác không thể có được hoặc chỉ có rất ít.
Các em thích đọc nhiều chuyện và thích một tuần có nhiều tiết kể chuyện. Trong giờ kể chuyện các em thích nghe cô giáo kể hơn là cô giáo đọc chuyện vì cô kể sẽ hấp dẫn hơn đọc. Thích nghe kể nhưng các em không thích kể lại chuyện cho người khác nghe. Nếu được gọi các em chỉ kể theo gợi ý của giáo viên chứ chưa kể lại được cả câu chuyện một cách trôi chảy. nguyên nhân là do các em ít thâm nhập chuyện vì vậy mà các em chưa kịp hiểu chuyện và tổng hợp ý để kể lại sau khi nghe cô giáo kể. Mặt khác kỹ năng kể chuỵện của các em chưa được rèn luyện nhiều nên các em ngại kể.
Mặc dù vậy, bên cạnh đó vẫn có nhiều em kể lại chuyện một cách trôi chảy, hấp dẫn, biết nhập vai của nhân vạt trong chuyện để kể lại. Như vậy ta thấy rằng trong các em vẫn còn chứa một khả năng tiềm tàng về kể chuyện mà ta chưa giúp các em khai thác hết. Nếu như có đầu tư nhiều hơn thì chắc chắn các em sẽ rèn luyện được kỹ năng kể chuyện hay hơn, hấp dẫn hơn.
2 - Việc dạy môn kể chuyện ở trường tiểu học hiện nay:
Qua tìm hiểu tôi được biết Hầu hết giao viên đều xác định đúgn vại trò, trách nhiệm của mình đối với học sinh. Song với phân môn kể chuyện thì chưa có sự quan tâm đúng mức vì họ cho rằng kể chuyện chỉ để giải trí cho các em, còn nhiều môn khác quan trọng hơn cần đầu tư nhiều hơn. Do đó sự chuẩn bị của giáo viên và học sinh không chu đáo dẫn đến tiết dạy học kể chuyện không đạt được kết quả như mong muốn.
Đối với những GV có tâm huyết với nghề và dày dạn kinh nghiệm thì họ cho rằng kể truyện là môn học hâp dẫn, thú vị nhưng làm sao để khai thác và chuyển tải hết nội dung, ý nghĩa câu chuyện đén với học sinh là cả một vấn đề khó. Đó chính là vấn đề nan giải mà chúng ta cần phải tháo gỡ.
3 - Quy trình dạy học phân môn kể chuyện hiện nay:
Quy trình được tiến hành theo 4 bước:
Bước 1: - ổn định tổ chức
- Kiểm tra bài cũ
- Cho học sinh hát một bài
Bước 2: Kiểm tra bài cũ
Căn cứ vào tnhf hình của lớp GV gọi khoảng vài em nhắc lại khiến thức cũ bằng cách:
- Nhắc lại tên truyện
- Kể một đoạn truyện và tìm các nhân vật
- Nêu bài học đạo đức rút ra từ truyện
Bước 3 : Dạy bài mới
1. Giới thiệu bài
2. Giáo viên kể 
3. Tóm tắt truyện
4. Học sinh luyện kể
- Giáo viên hướng dẫn học sinh kể
- giáo viên gọi học sinh kể : từng đoạn, theo câu hỏi
- Học sinh kể kết hợp với trả lời câu hỏi về nội dung
Bước 4: Củng cố tổng kết dặn dò:
- Nhắc lại bài
- Dặn dò phần chuẩn bị bài sau
- Học sinh ghi đầu bài vào vở
Với quy trình này, nó đã trở thành nếp quen thuộc trong GV và học sinh nên nó đưon giản, dễ thực hiện song chưa đảm bảo phát huy hết tính sáng tạo của học sinh . ở quy trình này , vai trò của người thầy vãn mang tính chủ động. Thầy kể rồi thầy tóm tắt chuyện. Học sinh chủ yếu là kể từng đọan và theo trình bày của sách chứ chưa biết nhập vai nhân vật để kể lại chuyện. Thời gian kể còn ít so với yêu cầu luyện kể để rèn luyện kỹ năng diễn đạt của học sinh.
Qua thực tế ta thấy rằng cần có một quy trình và phương pháp dạy kể chuyện mới hơn. Phù hợp hơn với yêu cầu giáo dục hiện nay.
C- KẾT LUẬN
Qua nghiên cứu tôi thấy rằng quy trình dạy kể chuyện cần phải giúp học sinh hiểu được nội dung tác phẩm, cảm nhận được cái hay cái đẹp của truyện. Dạy kể truyện phải dựa trên cơ sở tính đồngloạt,khái quát của bộ môn sng cần có những nét riêng theo khối lớp để phát huy khả năng của học sinh.
Xuấtphát từ những điều đã nêu ở trên, tôi xin đề xuất một quy trình dạy môn kể truyện lớp 5 như sau:
1 - Quy trình gồm 5 bước: 
Bước 1: Hoạt động cá nhân:
- Làm quen với tác phẩm
- Đọc kỹ tác phẩm và khai thác thông tin
- Chuẩn bị đồ dùng dạy học
- Dự kiến cách thực hiện bài dạy, địa điểm, cách tổ chức.
Bước 2: Hoạt động chuẩn bị tâm thê:
- Thông báo cách thức tổ chức, tiến hành bài học, địa điểm
- ổn định tư thế, tâm lý, học sinh tự kiểm tra sự chuẩn bị 
- Giới thiệu bài
- Thu thập thông tin xung quanh bài kể truyện
- Phát hiện nhu cầu, hứng thú của học sinh.
Bước 3: Hoạt động nhận thức sáng tạo
- Thầy kể mẫu lần1. Trò lắng nghe, ghi nhớ
- Thầy trò hợp tác xử lý tình huống ngôn ngữ
- Trò tự giải quyết vấn đề theo hướng dẫn của thầy
+ Tìm hiểu nội dung, chi tiết, sự việc, tình huống
+ Tìm hiểu nghẹ thuật, kết cấu, ngôn ngữ, lời kể..
+ Khái quát chủ đề ( từng đoạn hoặc cả đoạn)
+ Nhận xét sự kiện, cảm thụ tác phẩm
- Rút ra ý nghĩa câu chuyện, bài học đạo đức
Bước 4: Rèn luyện kỹ năng kể:
- Hướng dẫn học sinh xử lý các tình huống diễn cảm
- Học sinh rèn luyện kỹ năng kể bằng các hình thức :
+ Kể từng đoạn theo nội dung yêu cầu của GV
+ Kể cả truyện hoặc kể tóm tắt truyện
+ kể theo lời nhân vật
Bước 5: Hoạt động kiểm tra đánh giá:
- Học sinh nhận xét cách kể của thầy, của bạn, của mình.
- Rút kinh nghiệm, tự điểu chỉnh cách kể
- Giao bài tập kể truyện, dặn dò chao bài sau
- Ghi chép ( ghi đầu bài và ý chủ đề)
* Lưu ý: 
- ở bước 3 nếu học sinh có khả năng kể hay, giáo viên có thể chọn các em kê mẫu 
- ở bước 4 căn cứ vào khả năng của học sinh để lựa chọn kỹ năng kể cho phù hợp với hứng thú của học sinh.
- ở bước 5 khuyến khích học sinh tư duy, đặt tên mưói cho truyện. Tìm câu ca dao, tục ngữ thay cho lời kết.
2 - Thiết kế một bài dạy theo quy trình đề xuất:
Bài : Truyện " Tấm Cám"
( Lớp 5 - 2 tiết, chỉ soạn 1 tiết)
PHẦN KẾT LUẬN
Qua quá trình được nghiên cứu lý luận và tìm hiểu thực tế dạy học phân môn kể truyện hiện nay ở trường tiểu học, tôi đã mạnh dạn đề xuất " Quy trình dạy kể truyện lớp 5 theo phương pháp tích cực, lấy học sinh làm trung tâm" Với quy trình này nếu vận dụng tốt thi chắc chắn kết quả của môn kể truyện sẽ cao hơn và sẽ phát huy được lợi thế của bộ môn. Trong quy trình tương đối phức tạp hơn so với quy trình cũ nên đòi hỏi cần có nhiều yếu tố hỗ trợ như SGK, thiết bị dạy họ, sự quan tâm của nhà trường, gia đình, đặc biệt là sự cố gắng, nỗ lực của cả giáo viên và học sinh.
Tuy nhiên những vấn đề tôi trình bày trên đây mới chỉ là bước đầu tiếp cận, tìm hiểu vấn đề mà tôi cho là quan trọng nhất và đặc trưng nhất của phương pháp dạy học kể truyện.
Mặc dù bản thân đã cố gắng hết sức song với khả năng có hạn và thời gian nghiên cứu hạn hẹp. Đề tài chắc chắn vẫn còn nhiều thiếu sót. Kính mong sự góp ý chân thành của Ban giám khảo, các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn!
 Người thực hiện