Rèn kĩ năng đọc đúng chỗ, ngắt giọng cho học sinh lớp 5 trong dạy học tập đọc

 RÈN KĨ NĂNG ĐỌC ĐÚNG CHỖ, NGẮT GIỌNG CHO HỌC SINH LỚP 5 TRONG DẠY HỌC TẬP ĐỌC
I. ĐẶT VẤN ĐỀ:
Đọc là một dạng hoạt động lời nói, là một trong 4 kĩ năng cơ bản mà phân môn Tập đọc tập trung rèn cho HS.Trong chương trình lớp 5, phân môn Tập đọc có nhiệm vụ củng cố kĩ năng đọc trơn, đọc thầm đã được hình thành ở các lớp dưới, khả năng đọc lướt để chọn thông tin nhanh, kĩ năng đọc diễn cảm, Phát triển kĩ năng đọc hiểu lên mức cao hơn, bước đầu biết làm chủ giọng đọc sao cho đúng về ngữ điệu, về tốc độ, cao độ, trường độ và âm sắc nhằm diễn tả đúng nội dung bài đọc( với văn bản nghệ thuật). Đọc làm rõ những thông tin cơ bản, giúp người nghe tiếp nhận được những vấn đề quan trọng hay nổi bật trong văn bản (với văn bản phi nghệ thuật). Khắc phục những cách đọc thiên về hình thức hoặc “diễn cảm” tuỳ tiện của HS.
	Để tiến tới đọc hay, đọc diễn cảm trước hết phải đọc đúng,đặc biệt là những câu văn dài, đọc ngắt giọng đúng những câu văn, câu thơ. Bởi đọc đúng, đọc hay tức là đã truyền tải được một phần lớn nội dung cảm xúc đến người nghe mà chưa cần tìm hiểu nội dung. Qua 2 năm trực tiếp dạy lớp 5, qua giảng dạy phân môn Tập đọc lớp 5, tôi đã tìm ra một số biện pháp nhỏ để hướng dẫn và hình thành ở HS thói quen đọc đúng, ngắt giọng đúng chỗ các câu văn, câu thơ , khắc phục được cơ bản tình trạng HS đọc tuỳ tiện, cảm tính theo khả năng của mình. Xin được trình bày cụ thể .
	II. VỀ MẶT LÍ LUẬN.
	Trong hoạt động đọc, đọc ngắt giọng đúng là một yêu cầu quan trọng vì nếu đọc ngắt giọng sai sẽ dẫn đến hiểu sai ý nghĩa câu văn, câu thơ. Do đó trong Dạy - Học cách đọc thì Dạy - Học cách đọc ngắt giọng đúng cũng là một yêu cầu cơ bản. Có hai kiểu ngắt giọng: Ngắt giọng lô gíc và ngắt giọng biểu cảm:
-Ngắt giọng lô gíc là những chỗ dừng để tách các nhóm từ trong câu. Ngắt giọng lô gíc phụ thuộc vào ý nghĩa và quan hệ giữa các từ trong câu.
-Ngắt giọng biểu cảm đối lập với ngắt giọng lô gíc, đó là những chỗ nghỉ lâu hơn bình thường hoặc chỗ nghĩ không do lô gíc ngữ nghĩa mà do dụng ý của người đọc nhàm tạo ra một ấn tượng về cảm xúc.
Như vậy, dạy HS đọc ngắt giọng đúng chỗ với hai kiểu ngắt giọng nói trên không phải là vấn đề đơn giản và dễ khắc phục trong ngày một ngày hai mà phải trải qua quá trình hướng dẫn, rèn luyện vì HS có thể đã có thói quen ngắt giọng một cách cảm tính ở các lớp dưới, khi mà yêu cầu đọc diễn cảm chưa được quan tâm đúng mức,đặc biệt là với những HS đọc còn yếu, và đây cũng là vấn đề xảy ra thường xuyên trong các giờ tập đọc mà không phải GV nào cũng xử lí tốt.
	III. VỀ MẶT THỰC TIỄN.
	Như trên đã nói, đọc ngắt giọng đúng là điều kiện đầu tiên để dạy đọc diễn cảm, nếu dạy cho HS đọc diễn cảm mà ngắt giọng không đúng thì không thể gọi là diễn cảm được, và có thể dẫn đến hiểu sai nội dung câu văn. Qua giảng dạy cũng như qua dự giờ các đồng nghiệp trong trường và trong cụm. Điều đáng vui mừng là việc áp dụng PPDH mới vào Dạy- Học cách đọc cho HS đã được GV chú ý, HS đãchủ động tìm ra cách đọc , giọng đọc phù hợp cho bài văn bài thơ và thực sự đã có nhiều em đọc rất tốt, nhưng tiếc rằng chỉ tập trung vào những em học giỏi, đọc tốt còn đa số HS còn lại thì chỉ đọc một cách cảm tính mà không chú ý đến nghệ thuật hay ngữ điệu, cảm xúc bài đọc. Theo tôi, trong khi đọc có nhiều chỗ HS ngắt nghỉ chưa đúng mà thường thì GV chưa chú ý sửa chữa , uốn nắn cho các em.Nguyên nhân là do GV chưa thật sự quan tâm đến việc dạy cho HS đọc ngắt nghỉ ở những vị trí không có dấu câu hoặc cũng có khi GV không xác định được đúng chỗ ngắt nghỉ. Cho nên khi HS đọc bài, ta nghe không thoát ý, không thể hiện được tình cảm, cảm xúc của bài đọc. Mặt khác, do không nắm được quan hệ ngữ pháp,do ngắt nhịp theo cảm tính để tạo sự cân bằng về âm thanh mà HS ngắt giọng sai.
	Ví dụ: Sau lưng thềm / nắng lá rơi đầy. ( Đất nước- TV5 – T2 trang 94). Đọc như vậy câu văn dễ hiểu thành : sau lưng thềm của một ngôi nhà chứ không phải của người ra đi.
	Hay: Nhân dân các địa phương đều phấn khởi vui mừng vì rừng ngập mặn / phục hồi đã góp phần / đáng kể tăng thêm thu nhập và bảo vệvững chắc đê điều.( Trồng rừng ngập mặn TV5 – T1 trang 128). Đọc như vậy dễ hiểu thành nhân dân vui vì rừng bị ngập mặn?
	Từ thực tế nêu trên, tôi đã tìm hiểu, phân tích và rút ra nguyên nhân cơ bản của việc đọc sai nói trên là:
-Ngắt giọng sai do tách danh từ ra khỏi định ngữ đi kèm.
-Ngắt giọng sai do tách từ chỉ loại ra khỏi danh từ, tách 1 từ ra làm 2.
-Ngắt giọng sai sau hư từ.
Như vậy, với hai kiểu ngắt giọng nói trên , việc HS đọc sai hoặc ngắt giọng chưa phù hợp còn rất phổ biến. Ngay như ở lớp tôi phụ trách , số HS đọc ngắt giọng đúng chỉ được khoảng 5/22 em, số còn lại các em chỉ đọc một cách cảm tính, miễn cho xong bài đọc.
	Xuất phát từ yêu cầu cần đạt về kĩ năng đọc cho HS lớp 5, trong quá trình giảng dạy, tôi đã tích cực rèn cho HS nắm được cách đọc ngắt giọng đúng và đã đạt được kết quả khá tốt ngay với HS trong lớp.
	IV. BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC.
	Trên thực tế, khi đọc một văn bản nào đó , nếu gặp một dấu câu ta phải ngắt, nghỉ, đó là việc ngắt giọng. Sau dấu chấm xuống dòng phải nghỉ lâu hơn sau dấu chấm; sau dấu chấm phải nghỉ lâu hơn sau dấu phẩy. Sau dấu phẩy cũng có lúc phải nghỉ khác nhau. Dấu phẩy ngăn cách giữa các vế câu phải nghỉ lâu hơn dấu phẩy sau trạng ngữ, dấu phẩy sau trạng ngữ phải nghỉ lâu hơn dấu phẩy ngăn cách giữa các bộ phận đẳng lập. Chỗ ngắt giọng phản ánh các các quan hệ ngữ pháp có lúc được biểu hiện trên chữ viết, có lúc lại không biểu hiện gì trên chữ viết. Do đó muốn đọc đúng phải nắm được các quan hệ ngữ pháp
	Như trên đã nói, do không nắm được các quan hệ ngữ pháp, do ngắt nhịp theo cảm tính để tạo sự cân bàng về âm thanh mà HS thường đọc sai chố ngắt giọng.
*Với nguyên nhân thứ nhất:Ngắt giọng sai do tách danh từ ra khỏi định ngữ đi kèm.
Ví dụ:Sau lưng thềm / nắng lá rơi đầy.(Đất nước- TV5 – T2 trang 94).
Hay: Trái đất / trẻ của bạn trẻ năm châu.( Bài ca về Trái đất -TV5 – T1 trang 42).
Hay: Trong một cuộc thi ca hát ở đảo Xi–xin, ông đoạt giải/ nhất với nhiều tặng vật quí giá. ( Những người bạn tốt -TV5 – T1 trang 64).
Đứng trước thực tế đó, trong các tiết tập đọc và tận dụng các tiết luyện đọc buổi chiều. Ngoài việc cho HS thảo luận và đưa ra những cách đọc phù hợp như lâu nay vẫn áp dụng, tôi dành một ít thời gian hướng dẫn cho HS phân tích quan hệ ngữ pháp giữa các từ trong câu, cho HS hiểu mối quan hệ về nghĩa giữa danh từ và thành phần bổ sung ý nghĩa cho nó( Định ngữ) và mối quan hệ chặt chẽ về nghĩa giữa các từ ngữ trong câu để HS có định hướng đúng khi đọc. Tôi tập trung hướng dẫn kĩ ở một số tiết để HS có thói quen ngắt đúng, và cứ như thế ở những tiết học về sau để HS tự trao đổi cùng bạn và cô giáo để tìm ra cách đọc phù hợp mà không làm mất đi giá trị nội dung của câu văn, câu thơ.
* Với nguyên nhân thứ 2:Ngắt giọng sai do tách từ chỉ loại ra khỏi danh từ, tách 1 từ ra làm 2.
Ví dụ: Khi dạy bài:Tà áo dài Việt Nam (TV5 – T2 trang 122).Một số HS đã đọc ngắt giọng câu như sau:
 Áo dài đã trở thành biểu tượng cho y phục/truyền thống của Việt Nam.
Ở đây, HS đã đọc sai chỗ ngắt giọng,tách cụm từ “y phục truyền thống” tức là tách danh từ “y phục” ra khỏi từ chỉ loại “ truyền thống”
Đọc đúng là:Áo dài đã trở thành biểu tượng /cho y phục truyền thống của Việt Nam.Hoặc:Áo dài đã trở thành biểu tượng cho y phục truyền thống /của Việt Nam.
Hay khi dạy bài: Bài ca về trái đất - TV5 – T1 trang 42).Một số HS đã ngắt giọng như sau:
Tiếng hát / vui giữ bình yên trái đất
Tiếng cười / ran cho trái đất không già.
Hành tinh / này là của chúng ta.
Đọc phù hợp là:Tiếng hát vui/ giữ bình yên trái đất
 Tiếng cười ran/ cho trái đất không già.
 Hành tinh này/ là của chúng ta.
Hay trong bài: Ngu công xã Trịnh Tường-TV5 – T1 trang 164).có câu dài, HS đã đọc như sau:
Ông cùng vợ con đào/suốt một tháng trời gần được 4 cây/ số mương xuyên đồi dẫn nước về ruộng.
Với những trường hợp này, rất khó để nắn các em đọc lại cho đúng. Ngoài việc cho HS nắm được các quan hệ ngữ pháp giữa các từ trong câu cần phải có thói quen không đọc (đặc biệt là khi đọc thơ ) theo một nhịp nhất định mà phải thường xuyên thay đổi nhịp tuỳ vào quan hệ giữa các từ trong câu. Đặc biệt là nhấn mạnh để HS nhớ là không thể tách 1 từ ra làm 2 như trên được. Mặt khác, trong dạy đọc thơ, tôi tạo cho HS có thói quen trao đổi để tìm ra những cách đọc khác nhưng vẫn đảm bảo được nội dung câu.Dần dần, HS đã có thói quen đọc ngắt giọng đúng hơn trong những trường hợp như thế. 
*Với nguyên nhân thứ 3:Ngắt giọng sai sau hư từ.
Ví dụ: Khi dạy bài: Tiếng vọng -TV5 – T1 trang 108). Có HS đã đọc: Cánh cửa lại/rung lên tiếng đập cánh.
...Những quả trứng lại/ lăn vào giấc ngủ. 
Hay trong bài: Nếu trái đất thiếu trẻ con-TV5 – T2 trang 157, có HS lại ngắt: Các anh hùng là/ những đứa trẻ lớn hơn
 Ngộ nghĩnh là/ các em
 Sáng suốt là/ các em.
Ở 2 ví dụ trên, rõ ràng HS đã ngắt nhịp chưa phù hợp do tách hư từ vốn có quan hệ rất chặt chẽ với bộ phận đi sau nó làm người nghe rất khó nghe và khó hiểu nội dung câu thơ..
Với thực tế đó, tôi đã dành thời gian cho HS luyện đọc nhiều để các em đọc đúng, đặc biết tôi đã chú trọng chỉ rõ và khắc sâu cho HS hiểu mối quan hệ chặt chẽ giữa hư từ với bộ phận đi kèm sau nó, để khi đọc, đặc biệt là đọc thơ, các em xác định được nên ngắt hay không ngắt giọng khi đọc.Chẳng hạn, những câu thơ trên có em xác định ngắt, cũng có em xác định không cần ngắt cũng phù hợp.
*Ngoài việc khắc phục 3 nguyên nhân cơ bản trên, trong Dạy – Học tập đọc, khi dạy các bài đọc là các văn bản thơ hoặc văn bản nghệ thuật đòi hỏi HS phải có kĩ năng ngắt giọng biểu cảm, bởi đây là phương tiện để tác động đến người nghe rất lớn về nội dung, ý nghĩa bài đọc. Nếu ngắt giọng lô gíc( như trình bày trên) thiên về trí tuệ thì ngắt giọng biểu cảm lại thiên về cảm xúc. Đó là những chỗ ngừng, chỗ lắng, sự im lặng có tác dụng truyền cảm, tập trung sự chú ý đối với người nghe, góp pohần tạo nên hiệu quả cao hơn cho văn bản.
Ví dụ: Khi dạy bài thơ: Về ngôi nhà đang xây - TV5 – T1 trang 148 khi đọc 2 câu cuối bài , thường thì HS đọc bình thường, có em ngát giọng, có em không, nhưng để câu thơ có giá trị biểu đạt cao thì GV nên hướng cho HS tìm cách ngắt như sau:
	Ngôi nhà /như trẻ nhỏ
	Lớn lên/ với - trời – xanh.
Để làm rõ hình ảnh hình ảnh ngôi nhà đang xây dở hồn nhiên như đứa trẻ đang lớn, đang từng ngày được xây cao thêm.
Hay khi dạy bài: Hạt gạo làng ta -TV5 – T1 trang 139. Vì là thơ tự do nên nên đa số HS đã đọc liền mạch cả bài thơ, nhưng ở một số dòng thơ, nếu đọc như thế sẽ mất giá trị biểu đạt của câu thơ. Chẳng hạn: Cua ngoi lên bờ/ Mẹ em xuống cấy. Phải hướng dẫn HS ngắt giọng sau dòng thơ:Cua ngoi lên bờ, ngưng giọng rõ rệt để làm rõ sự đối lập, gây ấn tượng về sự chăm chỉ , vất vả của người mẹ.
Mặt khác, khi dạy đọc thơ, trong một số trường hợp có thể phải phá vỡ các quan hệ ngữ pháp để tạo ra cách ngắt nhịp để đem lại cho người nghe sự nhịp nhàng trong giai điệu của vần thơ.
Ví dụ: Trong bài : Bầm ơi - TV5 – T2 trang 130 có câu:
	 Bầm ơi có rét không bầm.
Heo heo gió núi lâm thâm mưa phùn
Có thể HS không cần ngắt giọng vẫn được, nhưng để thuyết phục người nghe hơn, GV nên chú ý hướng HS đọc ngắt: Bầm ơi/có rét không bầm -kéo dài tha thiết sau từ “ơi” để làm tăng giá trị biểu đạt của câu thơ.
Tóm lại, dạy tập đọc không đơn thuần là đọc trơn một cách cảm tính bài đọc mà phải thông qua đọc để hiểu, đó chính là đọc hiểu. Để dọc hiểu thì phải đọc đúng. Do đó việc dạy cho HS đọc ngắt giọng đúng chỗ không phải là việc làm đơn giản mà đòi hỏi GV trong quá trình giảng dạy phải kiên trì, phải biết khuyến khích HS , đặc biệt là những em đọc yếu, phải tạo cho các em niềm tin. Không nên vội khẳng định các em đọc sai mà thông qua cách đọc mẫu của bạn , của cô, qua tìm hiểu trao đổi để các em nhận ra những chỗ chưa phù hợp trong cách đọc của mình, dần dần giúp các em định hướng cách đọc phù hợp cho từng bài hay từng câu dưới sự hướng dẫn của cô giáo.
Nhờ những biện pháp nêu trên mà mà đến nay, ở lớp do tôi phụ trách- các em đã đọc khá tốt và đồng đều. Có 2/3 số HS trong lớp đã tự biết xác định cơ bản đúng về cách đọc, giọng đọc và cách ngắt nghỉ đúng chỗ. Đặc biết có khoảng 7- 8 em đọc rất tốt, ở một số bài, GV chỉ định hướng mà không cần đọc mẫu, những em này có thể thay cô giáo đọc bài để các bạn học tập. Như vậy, tôi thấy những biện pháp mà mình đưa ra đã có hiệu quả.
V. BÀI HỌC KINH NGHỆM.
Từ thực tế nêu trên, tôi đã rút ra cho mình kinh nghiệm rèn đọc đúng cho HS như sau:
-Thứ nhất: GV phải xác định trong bài đọc những câu văn, câu thơ nào HDS có thể ngắt sai để có sự chuẩn bị, định hướng trước.
-Thứ hai:Khi đưa câu văn, câu thơ luyện cho HS, nên để các em tự đưa ra cách đọc của mình trước. Sau đó đối chiếu với cách đọc của bạn, cùng cô giáo phân tích và tìm ra các cách đọc phù hợp. 
- Thứ ba: Phân tích để HS nắm được cơ sở của những cách ngắt như trên để HS có thói quen ngắt đúng và hiểu cơ chế ngắt giọng.
- Thứ tư: Phải kiên trì, khuyến khích HS, thường xuyên tổ chức các hình thức thi đua trong khi đọc, để tạo hứng thú rèn luyện cho các em.
VI. KẾT LUẬN.
Như vậy, mục đích của việc dạy tập đọc ở lớp 5 là rèn luyện và nâng cao năng lực hoạt động lời nói cho HS dưới dạng đọc. Muốn HS có năng lực đọc tốt, có kĩ năng đọc hiểu tốt , phải chú ý coi trọng chất lượng đọc, cụ thể là ngắt giọng, nghỉ hơi đúng chỗ. Ngắt nghỉ đúng chính là 1 yêu cầu về kĩ thuật đọc, nó chính là điều kiện quan trọng để đọc diễn cảm và cảm thụ bài đọc. Vì vậy, dạy HS đọc diễn cảm trước hết phải dạy HS ngắt nghỉ đúng khi đọc, đặc biệt là những câu văn dài khó đọc, những bài thơ , bài văn có giá trị nội dung và nghệ thuật cao. Mặt khác, đọc đúng chỗ ngắt giọng và ngắt giọng hay là mục đích của việc dạy học tập đọc. Đó cũng là một trong những phương tiện để phát triển ngôn ngữ tiếp nhận cho HS.
Trên đây là một số biện pháp nhỏ để giúp HS lớp 5 đọc đúng chỗ ngắt giọng. Đây là một việc làm khó, tuy nhiên nếu nhiệt tình và có phương tổ chức tôt chắc chắn sẽ rèn cho HS kĩ năng đọc tốt hơn . Có thể là những biện pháp tôi đưa ra không mới nhưng tôi đã áp dụng có hiệu quả ở lớp mình, xin chia sẻ cùng đồng nghiệp. Rất mong được sự đóng góp của mọi người để chúng ta có thể tìm ra những kinh nghiệm giảng dạy tốt hơn, đảm bảo đạt đúng mục tiêu dạy tập đọc cho HS lớp cuối cấp Tiểu học hiện nay
Tác giả: Phạm Thị Ninh
GV: Trường tiểu học Cao Dương- Thanh Oai- Hà Nội