Một số biện pháp nâng cao chất lượng tự học của học sinh THCS

Một số biện pháp nâng cao chất lượng tự học của học sinh THCS
***********
1. Lý do chọn đề tài:
Tính độc lập là một phẩm chất có đặc tính phát triển hoạt động nhận thức của trẻ em bắt đầu với sự tái sản xuất cái gì mà nó đã thấy và đã nghe tuỳ theo sự tích luỹ kiến thức. Nhưng tính chất của tính độc lập chỉ nảy sinh và phát triển dần dần từng buổi một cùng với mức độ phát triển của các năng lực nhận thức và của sự tích luỹ kiến thức. Chất lượng của quá trình này tuỳ thuộc vào cá tính của học sinh, vào những điều kiện sinh hoạt của các em và trên một chừng mực quan trọng còn tuỳ thuộc vào phương thức giảng dạy.
Hoạt động độc lập là hoạt động mà học sinh thực hiện không có sự giúp đỡ của người khác, chỉ dựa vào kiến thức, tư duy, kỹ năng, kinh nghiệm sống, lòng tin của mình, hoạt động này qua việc cung cấp kiến thức cho học sinh, qua quá trình phát triển tư duy và giáo dục học sinh mà hình thành những tính chất của tính độc lập cần thiết cho người xây dựng và người công dân của xã hội cộng sản chủ nghĩa, hoạt động tự lập là phẩm chất của quá trình nhận thức, là đặc điểm của nhân cách học sinh và là hình thức tổ chức dạy và học.
Tự học là con đường chuẩn bị, cần thiết cho hoạt động độc lập trong học tập.
Tự học, tự bồi dưỡng là một con đường phát triển giáo dục suốt cuộc đời của người học. Tự học là một vấn đề được quan tâm từ lâu. Ngay từ đời xưa con người chúng ta đã thấy rõ mối quan hệ giữa việc dạy và học của thầy và trò. Dạy học ngày nay lại càng coi trọng việc phát huy trí tuệ và tính tích cực trong nhận thức của học trò. Cho nên khi dạy học người thầy giáo bằng mọi phương pháp dạy học để kích thích tư duy của người học. Khi nói đến tư duy Lê nin nói: "Không tự mình chịu khó bỏ ra một công phu nào đó thì không thể tìm được một vấn đề nào trong tri thức nhân loại".
Trong lịch sử giáo dục Việt Nam (GDVN) vấn đề phát huy tính tích cực độc lập của cá nhân người học cũng như hoạt động tự học luôn được quan tâm, đặc biệt trong nền GDXHCN Bá Hồ của chúng ta đã nói: "Về cách học, phải lấy tự học làm cốt". Trong nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ II BCH TW Đảng khoá VIII đã đề cập đến vấn đề giáo dục và đặc biệt là đào tạo con người trong giai đoạn cách mạng mới, vấn đề tự học được đề cập đó là: "Đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu, phát triển phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn nhân dân nhất là đối với thanh niên". Mọi người được học ở mọi mơi, mọi lúc, đi học suốt đời. Khắp các địa phương trong cả nước đều được thành lập các Trung tâm học tập cộng đồng trên cơ sở đề cao vấn đề tự hoc. Ngày 06/01/1998 Trung tâm nghiên cứu phát triển tự học đã phối hợp với Nhà xuất bản Giáo dục, Trường Cán bộ QLGD, trường Đại học SP Hà nội tổ chức hội thảo khoa học về giáo dục, "Nghiên cứu phát triển tự học - tự đào tạo".
Có thể nói giáo dục tự học hiện nay là một chiến lược phát triển giáo dục.
Để thực hiện tốt mục đích đổi mới phương pháp dạy học trong giáo dục hiện nay thì tự học là một mục tiêu mũi nhọn chiến lược của giáo dục.
Để thực hiện tốt tư tưởng chỉ đạo của chiến lược con người thì lấy "Tự học làm nòng cốt". Trong các nhà trường hiện nay chúng ta cần phải đổi mới thực sự lối học thụ động của học sinh, cách truyền thụ một chiều của giáo viên mà phải đổi mới phương pháp dạy học theo phương pháp mới đó là: Thầy hướng dẫn, học sinh học tậ theo phương pháp "Thầy dạy trò tự học - Lấy học sinh làm trung tâm" nhằm tạo ra năng lực tự học, tự sáng tạo của học sinh.
Trong thực tiễn giáo dục hiện nay, chúng ta thấy rằng việc tự học của học sinh nói chung, đặc biệt là học sinh THCS hiện nay nói riêng còn nhiều vấn đề mà chúng ta cần quan tâm: Trong đó việc nâng cao công tác tổ chức cho học sinh và chỉ đạo đội ngũ CBGV trong đổi mới phương pháp dạy học theo phương pháp tự học là cần thiết. Với học sinh phương pháp tự học cũng như ý chí nghị lực của bản thân trong vấn đề tự học là rất quan trọng. Học sinh hiện nay số đông các em khả năng tự học còn hạn chế, chủ yếu là dựa vào thầy dạy trên lớp. Học trò thụ động tiếp khu kiến thức không tự mình vươn lên bằng ý chí bản thân để tự học, tự nghiên cứu. Chất lượng giáo dục nói chung phản ánh không rõ nét khả năng tự học, tự nghiên cứu của học sinh. Chính vì lý do trên tôi chọn đề tài này để nghiên cứu, hy vọng góp một phần vào vấn đề nâng cao chất lượng tự học của học sinh THCS hiện nay.
II. Mục đích nghiên cứu:
Trên cơ sở thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập, không ngừng nâng cao chất lơựng dạy và học. Tôi nhằm mạnh dạn đưa ra một số biện pháp góp phần nâng cao chất lượng tự học của học sinh trong nhà trường mà mơi tôi đang công tác.
III. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu:
1- Quá trình dạy học của giáo viên.
2- Vấn đề tự học của học sinh THCS.
IV. Nhiệm vụ nghiên cứu:
1- Nghiên cứu cơ sở lý luận về tự học và dạy học sinh tự học.
2- Khảo sát tình hình tự học của học sinh hoạt động dạy - học của giáo viên.
3- Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng tự học của học sinh.
V. Phương pháp tiến hành nghiên cứu:
1- Sưu tầm tài liệu nghiên cứu trên cơ sở lý thuyết về vấn đề tự học.
2- Tiến hành điều tra thực tiễn về vấn đề tự học của học sinh và vấn đề dạy của giáo viên theo phương pháp phát huy tính tích cực tự học, tự nghiên cứu của học sinh.
3- Kiểm nghiệm thực tiễn rút ra bài học cho công tác nghiên cứu.
VI. Phạm vi nghiên cứu đề tài:
Đi sâu vào nghiên cứu thực trạng vấn đề tự học của học sinh và dạy theo phương pháp hướng dẫn học sinh tự học của giáo viên trong phạm vi giáo viên và học sinh nhà trường nơi đang công tác.
VII. Cơ sở của các phương pháp nghiên cứu vấn đề tự học:
1- Tự học là nội lực bên trong có tính quyết định chất lượng của việc học.
2- Để nâng cao chất lượng tự học thì mỗi người phải có năng lực tự học, tự nghiên cứu bằng chính ý chí và nghị lực cao của mình.
3- Muốn người học phát huy được khả năng tự học thì người dạy phải cải tiến phương pháp dạy theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, lấy học sinh làm trung tâm trong quá trình dạy học (vấn đề này rất phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay).
4- Công tác quản lý việc đổi mới phương pháp dạy học có ý nghĩa quan trọng đến vấn đề nâng cao chất lượng tự học của học sinh và dạy học theo kiểu hướng dẫn học sinh tự học của giáo viên.
VIII. Nội dung nghiên cứu cụ thể;
Phần 1 - Cơ sở ký luận về nhằm nâng cao chất lượng tự học.
Phần 2- Thực trạng tự học của học sinh THCS và dạy học theo phương pháp hướng dẫn học sinh tự học của giáo viên.
Phần 3- Một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng tự học.
Phần 4- Kết luận - kiến nghị.
Phần nội dung:
Phần 1:
Cơ sở lý luận về vấn đề tự học để nâng cao chất lương.
1. Sự cần thiết của vấn đề tự học.
Tự học là một trong những yếu tố quyết định chất lượng giáo dục. Chất lượng giáo dục của một nhà trường chính là chất lượng giáo dục học tập và rèn luyện của người học sinh. Để tạo ra chất lượng giáo dục thì phải có nhiều yếu tố, trong đó quan trọng vẫn là vấn đề tự học của học sinh. Thực tế cho thấy người dạy có cố gắng đến đâu nhưng người học không động não, không tự tìm tòi, suy nghĩ lĩnh hội tri thức, rèn kỹ năng kỹ xảo, không tự mình nghiên cứu thì cũng không thể tốt được. Tự học tạo nên cho người học một khả năng nghiên cứu tìm tòi để hướng tới tri thức mới. Quá trình tự học cũng chính là giúp các em làm quen với nghiên cứu các vấn đề về khoa học. Hiện nay trong vấn đề dạy học đang được đề cập đến vấn đề dạy theo kiểu phát huy tính tích cực của học sinh và hướng dẫn học sinh tự học để tiếp cận kiến thức. Để có được kết quả cao cho người học với người dạy cần thiết phải bồi dưỡng khả năng tự học cho học sinh.
Sự cần thiết bồi dưỡng khả năng tự học cho học sinh THCS với lý do sau:
- Đáp ứng xu thế học tập tự lập.
- Học sinh THCS đây là thời kỳ bắt đầu các em được tiếp xúc với nhiều môn học khác nhau, mỗi môn gồm nhiều hệ thống tri thức, với nhiều khái niệm trừu tượng, khái quát với nhiều nội dung sâu sắc và phong phú đòi hỏi các em phải thay đổi cách học. Phải tự thiết lập cho mình một phương pháp tự học bằng nhiều con đường khác nhau. ở lứa tuổi học sinh THCS, học sinh có khả năng phát triển mạnh mẽ về mặt trí tuệ, thể hiện ở chỗ ghi nhớ lôgic, ghi nhớ có ý nghĩa giữ vị trí chủ yếu, tư duy trừu tượng chiếm ưu thế. Nhờ sự phát triển này mà học sinh có khả năng tích cực độc lập trong hoạt động nhận thức, dần dần hình thành và phát triển kỹ năng tự học.
Thực tế các nhà nghiên cứu cho rằng ở tuổi học sinh THCS các em chỉ có tự học khi có bài tập được thầy cô giáo, càng về sau khả năng tự học càng phát triển các em có thể độc lập nghiên cứu tài liệu cũng như hình thành cách thức tự học.
2. Các biện pháp quản lý nâng cao chất lượng tự học của học sinh và dạy học - tự học:
a) Cơ sở của nâng cao chất lượng giáo dục tự học:
- Giáo dục tự học là sự tác động có hệ thống, có kế hoạch, có định hướng của chủ thể ở cấp độ khác nhau nhằm mục đích đảm bảo sự hình thành nhân cách cho học sinh trên cơ sở nhận thức và vận dụng những quy luật chung của phát triển giáo dục.
Chất lượng giáo dục chủ yếu là do các nhà trường nạo nên, khi nói đến quản lý giáo dục tự học là phải nói đến quản lý hệ thống giáo dục nói chung trong nhà trường. Quản lý giáo dục nhà trường là thực hiện đường lối giáo dục trong phạm vi trách nhiệm của mình đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tìm tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo của ngành học, cấp học.
- Quá trình dạy học - tự học là sự thống nhất các hoạt đông trung tâm của nhà trường, mọi hoặt động nói chung đều hướng vào hoạt động trọng tâm đó. Chính vì vậy mà có thể nói rằng trọng tâm của việc quản lý trường học là quản lý quá trình dạy học và giáo dục. Đây chính là hoạt đông lao động sư phạm của thầy và hoạt đông học tập và rèn luyện của học sinh mà nó được diễn ra chủ yếu trong quá trình dạy học theo phương pháp hướng dẫn học sinh tự học.
* Quá trình dạy học - tự học là sự thống nhất các hoạt động trung tâm của nhà trường, mọi hoạt đông nói chung đều hướng vào hoạt đông trọng tâm đó. Chính vì vậy mà có thể nói rằng trọng tâm của việc quản lý trường học là quản lý quá trình dạy học và giáo dục. Đây chính là hoạt đông lao động sư phạm của thầy và hoạt đông học tập và rèn luyện của học sinh mà nó được diễn ra chủ yếu trong quá trình dạy học theo phương pháp hướng dẫn học sinh tự học.
* Qúa trình dạy và học phải được thể hiện trên cơ sở mang tính khoa học.
Quá trình học của học sinh
Các hoạt động
công tác
* Quản lý quá trình dạy học - tự học:
- Quản lý dạy trên lớp.
- Quản lý giáo dục ngoài giờ lên lớp mục đích đạt được là:
- Phát triển nhân cách, nâng cao chất lượng.
- Đào tạo nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.
b) Nâng cao chất lượng tự học của học sinh:
Tự học là tự mình suy nghĩ, tự mình sử dụng các năng lực và phẩm cấht cùng với cả động cơ tình cảm của bản thân để chiếm lĩnh mọi lĩnh vực hiểu biết nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành sở hữu riêng của mình. Tự học không có nghĩa là học không có thầy (học từ xa), tự học còn diễn ra ngay cả lúc có thầy (học gần) điều quan trọng của tự học là tự mình phải có động não, tự suy nghĩ và sử dụng tối đa các năng lực, trí tuệ của mình để chiếm lĩnh tri thức của nhân loại. Năng lực tự học là tự mình tìm tòi nghiên cứu để chiếm lĩnh kiến thức mà không cần nhiều đến sự hỗ trợ từ bên ngoài. Chất lượng tự học là kết quả thu được của bản thân sau một quá trình tự học. Chất lượng tự học phụ thuộc vào năng lực tự học của mình. Kết quả của chất lượng tự học thể hiện qua:
- Kiến thức: Hiểu biết rộng, sâu, nhớ lâu.
- Kỹ năng: Thành thạo, đọc được tài liệu, ghi chép tốt, tự tổ chức được kế hoạch của quá trình học tập.
- Phẩm chất năng lực: Tự giác, độc lập, chủ động, sáng tạo, tính hiệu quả tự học cao.
c) Vai trò của tự học:
Tự học là cốt lõi của việc học, hễ có học là có tự học, không ai có thể học hộ người khác được. Khi nói đến học thì hàm ý của nó là nói đến mối quan hệ giữa năng của người học và ngược lại của người dạy còn khi nói đến tự học là phải nói đến nội lực của người học.
Trong thực thế không ai có thể đưa một kiến thức nào từ ngoài vào đầu óc của ngườh học, nếu người đó không tích cực học tập. Sự lĩnh hội kiến thức luôn luôn là kết quả của quá trình hoạt đông nhận thức riêng của học sinh (mặc dù hoạt đông này được giáo viên chỉ đạo hướng dẫn). Tác động dạy của thầy vô cùng quan trọng nhưng vẫn chỉ là ngoại lực hỗ trợ cho học sinh tự phát triển còn việc tự học của học sinh mới là nhân tố quyết định sự phát triển của học sinh.
Vấn đề này được các nhà khoa học khẳng định "Kiến thức chỉ có được qua tư duy của con người", "Phải dạy cho học sinh phương pháp tự chiếm lĩnh tri thức đó chính là cách tự học" . "Phải dạy cho học sinh tự học trên cơ sở trình độ khả năng tự học của chính mình".
Từ đời xư giáo dục đã đề cập đến vấn đề tự học của người học.
Vai trò của học sinh tự học không chỉ có ý nghĩa đối với bản thân ngời học mà còn có ý nghĩa to lớn đối với vấn đề nâng cao chất lượng của dạy học và đào tạo. Hoạt động tự học có liên quan đến nhu cầu nhận thức của cá nhân, tới sự phát triển trí tuệ của con người.
d) Các yêu cầu cần nhằm nâng cao chất lượng tự học:
Sự cố gắng của bản thân người học có ý nghĩa quyết địhh thắng lợi của việc học nói chung và tự học nói riêng, mọi vấn đề học từ bên ngoài như; Học thầy, học bạn, học trong sách vở, chỉ đóng vait rò hỗ trợ và là động lực xúc tác cho quá trình học còn muốn tự học có kết quả người học cần đạt các yêu cầu sau:
Tri thức
(Tự tìm)
- Người học (trò) là chủ thể của hoạt động tự học (tự tìm tri thức).
- Người học tự thể hiện mình bằng cách tìm tri thức (qua hợp tác với bạn, với thầy).
- Thầy là người tổ thức hướng dẫn (làm trọng tài cho tri thức).
- Người học tự kiểm tra, tự đánh giá, tự điều chỉnh (trên cớ ở thầy kết luận đúng - sai).
Các phương pháp dạy học xưa và nay:
Phương pháp cũ (thụ động)
Phương pháp mới (tự học)
Lấy việc học của thầy làm trung tâm
Lấy việc học của trò làm trung tâm
Thầy truyền đạt trò thụ động tiếp thu
Thầy thuyết trình ghi nhớ học thuộc lòng
Đối thoại: Thầy - trò
 Trò - Trò 
Thầy đánh giá cho điểm
Trò tự đánh giá, tự kiểm tra làm cơ sở thầy cho điểm
Lấy việc dạy của thầy làm nhân tố quyết định sự phát triển của trò.
Lấy việc học của trò làm nhân tố quyết định sự phát triển của trò.
* So sánh hai phương pháp ta có thể rút ra: Chu trình dạy học theo kiểu tự học : Thầy (dạy); trò (học); tri thức (được biến đổi).
* Chu trình học của trò:
- Tự nghiên cứu (tự học).
- Tự thể hiện kiến thức mình tiếp thu được.
- Tự kiểm tra, điều chỉnh, đánh gía.
* Tự học của trò:
Tự nghiên cứu
(1)
Tự học
(3)
Tự kiểm tra điều chỉnh, đánh giá
(2)
Tự thể hiện
* Dạy của thầy (theo kiểu dạy - tự học):
(1) (Hướng dẫn)
Dạy học
(2)
(Trọng tài cố vấn)
(2)
(Tổ chức)
* Tổng hợp việc học của trò và dạy của thầy:
(1) thầy
(Hướng dẫn)
3. Thầy
(Trọng tài cố vấn)
2. (Thầy)
(Tổ chức)
Tự học
Trò tự nghiên cứu
Trò tự 
chơi
Trò tự KT
 điều chỉnh
* Mối quan hệ tự học của trò, dạy của thầy việc tiếp thu tri thức:
Tự học của trò
Dạy của thầy
Tri thức
Tự nghiên cứu
Hướng dẫn
Tri thức cá nhân
Tự thể hiện
Tổ chức
Trí thức xã hội
Tự kiểm tra đánh giá và điều chỉnh
Trọng tài, cố vấn, kết luận
Tri thức khoa học
Phương pháp dạy học - tự học là tạo cơ hội cho học sinh phát huy trí tuệ, phát triển tư duy, khêu gợi kích thích đòi hỏi người học suy nghĩ tìm tòi giúp người học một phương pháp tự học, ham học và hình thành tính độc lập suy nghĩ, đây là điều hết sức quý giá.
Phần 2:
Những thực trạng tự học của học sinh trường THCS và việc dạy học theo phương pháp hướng dẫn học sinh tự học của giáo viên nơi tôi đang công tác:
1- Thực trạng chất lượng tự học của học sinh nhà trường nơi tôi đang công tác:
Qua theo dõi việc học tập của học sinh trong 3 năm tại trường, qua khảo sát điều tra thực trạng phiếu hỏi ý kiến ở các lớp học của học sinh và ở đội ngũ giáo viên cho thấy rằng:
- Đa số hs không xác định được động cơ nên thái độ học tập chưa đúng đắn. Các biểu hiện là: Học sinh lơ là trong học tập, đi muộn, bỏ tiết, không chú ý nghe giảng, không làm bài và học bài trước khi đến lớp. Thiếu tự giác trong học tập, trong thi cử, ít phát biểu xây dựng bài, học sinh không thuộc bài và không làm bài chiếm tỷ lệ cao hơn số thuộc bài và làm bài.
- Trong thi cử kiểm tra thì coi cóp, trao đổi, dùng tài liệu.
- Đa số học sinh không có ý thức tự học nên dành nhiều thời gian đi học thêm (chủ yếu là dựa vào thầy là chính).
sđjkfsl