Kế hoạch bài học Ngữ văn 9 - Tiết 116: Mùa xuân nho nhỏ - Năm học 2015-2016 - Nguyễn Thị Thanh Hương

Bài: 23 – Tiết: 116 
Tuần: 25
Ngày dạy: 25/2/2016
 Văn bản: MÙA XUÂN NHO NHỎ
 Thanh Hải
 1. MỤC TIÊU:
 1.1.Kiến thức:
- Cảm thụ được vẻ đẹp mùa xuân của thiên nhiên và mùa xuân của đất nước.
- Lẽ sống cao đẹp của một con người chân chính.
 1.2. Kỹ năng:
- Biết cách đọc- hiểu một văn bản thơ trữ tình hiện đại.
- Rèn kĩ năng cảm thụ, phân tích hình ảnh thơ, một khổ thơ, một văn bản thơ.
- Rèn kĩ năng sống: Giao tiếp, tư duy sáng tạo trong việc vận dụng vào bài học.
 1.3. Thái độ:
 	- Giáo dục ý thức của cá nhân trước mùa xuân đất nước.
- Giáo dục học sinh tình yêu thiên nhiên, đất nước.
 2. TRỌNG TÂM:
- Cảm thụ được vẻ đẹp mùa xuân của thiên nhiên và mùa xuân của đất nước.
- Lẽ sống cao đẹp của một con người chân chính.
 3. CHUẨN BỊ:
 3.1. Giáo viên : SGK, tranh chân dung tác giả, tranh minh họa thiên nhiên mùa xuân; bảng phụ.
 3.2.Học sinh : tư liệu, bút dạ, phiếu học tập.
 4. TIẾN TRÌNH:
 	4.1. OÅn ñònh toå chöùc vaø kieåm dieän: Sĩ số: Vắng: P :
 K: 
4.2. Kiểm tra miệng: 
Câu 1: Em hãy đọc thuộc lòng bài thơ “Con cò”? Nêu nội dung bài thơ? (8đ)
Đáp án: - Học sinh đọc.
 - Nội dung: Ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa lời ru đối với cuộc sống của con người.
Câu 2: Em hãy trình bày sơ lược về tác giả Thanh Hải? (2đ).
Đáp án: Thanh Hải (1930-1980), quê Thừa Thiên Huế. Là nhà thơ cách mạng
 4.3. Bài mới: Cứ mỗi mùa xuân sang, mai cúc lại nở vàng, vang vang đâu đó là bài ca Một mùa xuân nho nhỏ của nhạc sĩ Trần Hoàn phổ nhạc cho bài thơ Mùa xuân nho nhỏ của nhà thơ Thanh Hải. Bài thơ mang làn điệu dân ca xứ Huế với những suy ngẫm sâu sắc. Vậy nhà thơ suy ngẫm những gì trong từng câu chữ lời thơ, trong tiết trời miền Bắc cô trò ta cùng mở từng trang thơ của ông để cùng cảm nhận tâm tư, tình cảm của ông và cùng thưởng ngoạn mùa xuân xứ Huế.
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
NỘI DUNG BÀI HỌC
Hoạt động 1: : Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu chú thích. 
 - Gv hướng dẫn học sinh đọc: Đọc giọng tươi vui, suy nghĩ nhịp thơ lúc nhanh, tưng bừng phấn khởi, lúc chậm khoan thai, càng về sau chậm nhỏ dần. Nhịp 2/3, 3/2.
GV đọc mẫu.
GV gọi HS đọc. Nhận xét, chỉnh sửa.
 - Gọi học sinh đọc phần tác giả – tác phẩm .
+ Thanh Hải (1930-1980), quê Thừa Thiên Huế. Là nhà thơ cách mạng.
+ Hoạt động văn nghệ từ thời kháng chiến chống Pháp. Trong kháng hiến chống mỹ, ông bám trụ ờ quê hương, cầm súng, cầm bút và có công xây dựng văn học cách mạng miền nam từ những ngày đầu. 
* Trực quan xem tranh chân dung của tác giả.
+ Tác phẩm : Ra đời 11/1980, khi nhà thơ đang nằm trên giường bệnh và một tháng sau ông qua đời. Lúc này, đất nước đã thống nhất, đang xây dựng cuộc sống mới với muôn ngàn khó khăn, thử thách . 
? Em hãy cho biết bài thơ thuộc thể thơ gì? Phương thức biểu đạt của bài thơ?
HS trình bày.
GV nhận xét, chốt ý.
GV hướng dẫn HS tìm hiểu từ khó.
Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản.
? Có thể chia bố cục văn bản như thế nào?em hãy nêu ý chính mỗi phần? 
Chia làm 4 phần:
Phần 1: Khổ thơ đầu -> Cảm xúc của tác giả về mùa xuân, thiên nhiên.
 Phần 2 : Khổ 2+3-> Cảm xúc của nhà thơ về mùa xuân đất nước, mùa xuân cách mạng.
Phần 3: Khổ 4+5 -> Ước nguyện của nhà thơ.
Phần 4 : Khổ cuối -> Lời Ca ngợi quê hương, đất nước.
GV nhận xét, chốt ý.
* HS đọc khổ 1.
 ? Mùa xuân ở khổ thơ đầu thể hiện nội dung gì?
 - Mùa xuân ở khổ đầu là mùa xuân của thiên nhiên, đất trời.
? Tác giả tác giả đã phát họa mùa xuân thiên nhiên, đất trời qua những chi tiết nào?
-HS nêu ý kiến cá nhân
-GV nhận xét, chốt ý.
Dòng sông xanh (hình ảnh). Bông hoa tím biếc (màu sắc). Tiếng chim hiền chiện hót vang trời (âm thanh).
? Mùa xuân thiên nhiên, đất trời được tác giả miêu tả như thế nào qua hình ảnh, màu sắc, qua âm thanh?
Là một mùa xuân đầy sức sống
Với không gian cao rộng (dòng sông, mặt đất, bầu trời bao la)
Màu sắc hài hòa tươi thắm (sông xanh, hoa tím biếc).
Âm thanh tươi vui, rộn ràng vang động cả đất trời
? Phân tích nghệ thuật được sử dụng để khắc họa vẻ đẹp thiên nhiên mùa xuân?
+ Động từ “ mọc”
+ Đảo ngữ.
+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
-> Động từ “mọc, đứng trước chủ ngữ tạo ấn tượng đột ngột, sự vật trở nên sống động đang diễn ra.
? Em có nhận xét gì về vẻ đẹp của thiên nhiên mùa xuân?
HS: đưa ra ý kiến cá nhân.
GV nhận xét, chốt ý.
? Biện pháp nghệ thuật có tác dụng như thế nào?
HS trả lời.
GV nhận xét, chốt ý.
? Theo em hiểu chi tiết giọt “long lanh” gợi em có liên tưởng như thế nào?
- Giọt mưa.
- Giọt sương..
GV nhận xét, chốt ý.
Có thể hiểu theo hai cách: 
+ Giọt ở đây là giọt mưa xuân long lanh ánh sáng của mùa xuân. 
+ Giọt âm thanh vang lên nhưng không tan loãng mà lắng đọng thành từng giọt long lanh,mang dấu ấn của mùa xuân, sự tưởng tượng phong phú của nhà thơ, thể hiện niềm vui hân hoan được kíc‎h thích từ buổi sáng mùa xuân trên quê mình.
- Giọt long lanh: giọt mùa xuân được kết đọng bởi âm thanh của con chim và đất trời vào xuân hoà quyện.
=> Tóm lại khổ thơ đầu vừa phác hoạ được cảnh mùa xuân tươi vui, vừa thể hiện được cảm xúc say sưa ngây ngất của nhà thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên đất trời lúc vào xuân.
GV tiểu kết, giảng bình. So sanh văn học.
* HS đọc hai khổ tiếp theo.
? Cảm xúc của nhà thơ về mùa xuân đất nước, con người như thế nào?
- Mùa xuân của đất trời đọng lại trong hình ảnh lộc non đã theo người cầm súng và người ra đồng hay chính họ đã đem mùa xuân đến mọi nơi trên đất nước.
? Từ nào trong hai khổ thơ gợi tả sức sống của mùa xuân đất nước?
- Hối hả, xôn xao. 
- Đất nước như vì sao.
 “Đất nước như vì sao”: tác giả đã so sánh đất nước ta như vì sao trên trời, nhằm ca ngợi đất nước đẹp lung linh tỏa sáng như vì sao trên bầu trời đêm. Thể hiện niềm tin tưởng của tác giả vào tương lai rạng ngời của dân tộc Việt Nam.Nâng đất nước lên tầm cao mới. Đó là ước mơ khát vọng của nhà thơ.
? Khi nói đến mùa xuân ta thường nhắc đến từ "lộc"? Vậy từ “lộc” được dùng ở đây nghĩa là gì? 
HS đưa ra ý kiến.
GV nhận xét, bổ sung.
 - Lộc: chồi non, cây non.
? Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật nào để thể hiện cảm xúc?(HS trao đổi nhóm đôi “3 phút”).
HS trả lời. Nhận xét, bổ sung.
GV nhận xét, chốt ý.
=> Hai khổ thơ diễn tả cảm xúc của tác giả trước mùa xuân đất nước, đất nước ta đang bước vào một mùa xuân mới hối hả, khẩn trương, khí thế với hai nhiệm vụ nặng nề của vừa xây dựng vừa chỉnh đốn bảo vệ Tổ Quốc.
HS đọc hai khổ tt (khổ 4,5).
GV chuyển ý: Từ cảm xúc về mùa xuân thiên nhiên, mạch thơ đã chuyển một cách tự nhiên sang bày tỏ suy ngẫm và tâm niệm của nhà thơ trước mùa xuân đất nước.
? Trước cảnh thiên nhiên, đất nước tưng bừng náo nức vào xuân nhà thơ có những ước nguyện gì?
- Đó là khát vọng được hoà nhập vào cuộc sống của đất nước, cống hiến phần tốt đẹp dù là nhỏ bé cuảa mình cho cuộc đời chung cho đất nước.
 - Được thể hiện qua chi tiết:
 +Làm con chim hót rộn ràng cho mùa xuân.
 + Làm nhành hoa nhỏ lặng lẽ toả hương thơm cho đời. 
 + Nhập vảo hoà ca của đất nước đang hăng hái sản xuất và chiến đấu. Một nốt trầm xao xuyến, hình ảnh nốt trầm xao xuyến là một sáng tạo hay thể hiện sự hoà nhập và lắng sâu dù rất khiêm tốn.
? Em hiểu “Mùa xuân nho nhỏ” là như thế nào?(HS trình bày “1 phút”)
 - Mùa xuân nho nhỏ là một sáng tạo đặc sắc.
 - Nét đẹp riêng của mỗi con người, nét đẹp bình dị, khiêm tốn, ước vọng hoà nhập vào cuộc đòi chung, góp phần nhỏ bé của mình vào vào cuộc đời chung.
→ Mùa xuân của mỗi con người.
- GV: Ở phần đẩu bài thơ tác giả phác hoạ hình ảnh mùa xuân bằng các chi tiết bông hoa, tiếng hát. Để nói lên ước nguyện cống hiến của mình nhà thơ lại dùng những hình ảnh đẹp của thiên nhiên này, cách diễn đạt này tạo ra được sự đối ứng chặt chẽ : Dựa vào sự phát triển của hình ảnh mùa xuân. Từ mùa xuân đất trời sang mùa xuân của đất nước và mùa xuân của mỗi người góp vào mùa xuân lớn của cuộc đời chung. Em có nhận xét gì về giọng điệu bài thơ đặc biệt ở khổ 4,5?
- Giọng thơ thiết tha, nhỏ nhẹ, giàu cảm xúc.
=> Là mùa xuân của tài hoa và sáng tạo nghệ thuật thi ca của Thanh Hải.
→ Bài thơ đề cập đến một lẽ sống, một đạo lí sống của con người đối với cộng đồng (một vấn đề tưởng chừng như khô khan) nhưng được thể hiện một cách rất cảm xúc qua những hình tượng đơn sơ, qua giọng điệu nhỏ nhẹ, thiết tha, chân thành.
 => Tóm lại: Tâm nguyện cuối cùng trước khi mất của nhà thơ là muốn đuợc cống hiến cho đất nước phần nhỏ bé của mình.
* HS đọc khổ thơ cuối.
GV: ở khổ thơ cuối, nhà thơ còn muốn tâm sự điều gì với chúng ta? Ta cảm nhận điều gì ở nhà thơ qua lời tâm sự đó?
HS: suy nghĩ trả lời.
GV: chốt ý, giảng bình.
Khổ cuối là tiếng hát yêu thương với hai làn điệu dân ca xứ Huế (Nam ai, Nam bình sâu lắng), diễn tả niềm khao khát bồi hồi, tình cảm tha thiết của người con xứ Huế
Hoạt động 3: Hướng dẫn tổng kết.
? Nêu đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ? 
- HS trình bày ý kiến cá nhân.
- GVchốt ý.
? Bài thơ thể hiện ý nghĩa gì?
Ý nghĩa văn bản: Bài thơ thể hiện những rung cảm tinh tế của nhà thơ trước vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, đất nước và khát vọng được cống hiến cho đất nước, cho cuộc đời.
* GV liên hệ giáo dục tư tưởng, thái độ.
 Liên hệ: Có thái độ, ý thức trong việc bảo vệ thiên nhiên, tình yêu thiên nhiên, đất nước. Không ngừng học tập để góp phần xây dựng đất nước giàu đẹp. 
Hoạt động 4: Hướng dẫn luyện tập.
? Sau khi học xong bài thơ, em có suy ngẫm gì về trách nhiệm của bản thân đối với cuộc sống?( rèn kĩ năng sống).
HS trả lời.
GV nhận xét, chốt ý.
I/ Đọc – tìm hiểu chú thích:
 1. Đọc
2. Chú thích: 
a) Tác giả
- Thanh Hải (1930-1980), tên thật Phạm Bá Ngoãn.
 - Quê Thừa Thiên Huế. Là nhà thơ cách mạng. 
b) Tác phẩm: Ra đời 11/1980, khi nhà thơ đang nằm trên giường bệnh và một tháng sau ông qua đời. 
- Thể thơ: 5 chữ.
- Phương thức biểu đạt: biểu cảm, tự sự và miêu tả.
c) Giải nghĩa từ khó:
II/ Đọc- tìm hiểu văn bản 
* Bố cục: 4 phần.
1. Cảm xúc của tác giả về mùa xuân thiên nhiên, mùa xuân đất nước, con người.
- Dòng sông xanh-> Đảo ngữ
- Hoa tím biếc
- Chim chiền chiện hót-> Thán từ
Từng giọt long lanh rơi 
Tôi đưa tay tôi hứng	Ẩn dụ
=>Cảnh vật mùa xuân đẹp rực rỡ vui tươi, sống động, ấm áp tình người.
Mùa xuân người cầm súng Điệp
Mùa xuân người ra đồng ngữ
Lộc giắt quanh lưng điệp từ
Lộc trải dài nương mạ từ nhiều nghĩa 
-> Tác giả gợi cho ta mùa xuân đất nước.
+ Từ láy “hối hả, xôn xao”
+ Điệp ngữ “tất cả”
+ Nhịp thơ gấp rút, nhanh.
+ So sánh.
=>Mùa xuân của đất nước - mùa xuân lớn - nhộn nhịp, hối hả khẩn trương trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.
2. Suy nghĩ và ước nguyện của nhà thơ.
+ Ta làm con chim hót
+ Ta làm một cành hoa.
+ Làm nốt nhạc trầm xao xuyến.
* + Đại từ “ tôi” ->“ta” 
 + Điệp ngữ “Ta làm” ->Tô đậm sự hóa thân tác giả để làm đẹp cho đời.
- Điệp ngữ “dù là”, hoán dụ “tuổi hai mươi, tóc bạc.”
=> Tâm niệm tự nguyện hiến dâng khiêm nhường tài trí của mình cho đất nước.
3. Lời ca ngợi quê hương, đất nước.
- Lời ca từ biệt thật thân tình ấm áp, đầy xúc động của người con xứ Huế sắp xa quê mãi mãi làm rung động trái tim người đọc.
4. Nghệ thuật:
- Bài thơ viết theo thể thơ 5 tiếng, có nhạc điệu trong sáng tha thiết gần gũi với dân ca.
- Những hình ảnh đẹp, so sánh, ẩn dụ.
- Mạch thơ chặt chẽ, lô gíc: mùa xuân thiên nhiên=> mùa xuân đất nước cách mạng=> mùa xuân hiến dâng của mỗi người.
- Giọng điệu có sự biến đổi phù hợp với mạch cảm xúc vui, say mê, trầm lắng trang nghiêm như lời tâm sự, thiết tha.
5. Ý nghĩa văn bản:
 Ý nghĩa văn bản: Bài thơ thể hiện những rung cảm tinh tế của nhà thơ trước vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, đất nước và khát vọng được cống hiến cho đất nước, cho cuộc đời.
III/ Luyện tập:
Thi đua học tập, cống hiến cho đời, xứng đáng với thế hệ cha anh đi trước......
 4.4 Câu hỏi, bài tập củng cố: 
*Học sinh nghe nhạc.
Câu 1: Trình bày ý nghĩa nhan đề bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”?
Nhan đề bài thơ thể hiện quan điểm về sự thống nhất giữa cái riêng và cái chung, giữa cái cá nhân và cái công đồng. Mùa xuân nho nhỏ còn thể hiện nguyện ước chân thành của tác giả, ông muốn sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình, muốn được cống hiến những gì tinh túy nhất, tốt đẹp nhất của mình cho cuộc sống chung.
Câu 2: Em hiểu làm mùa xuân nho nhỏ là làm gì ?
+ Sống đẹp, sống với tất cả sức sống của nhân dân và đất nước. 
 4.5 Hướng dẫn học sinh về nhà : 
* Đối với bài học ở tiết học này :
 - Học thuộc lòng bài thơ.
 - Phân tích bài thơ.
 - Em viết một đoạn văn nêu lên cảm xúc của em sau khi học xong bài thơ.
*Đối với bài học ở tiết học tiếp theo:
- Soạn bài “Viếng lăng Bác”.
+ Đọc văn bản, tập phân tích chi tiết thơ.
+ Tìm hiểu những tình cảm thiêng liêng của tác giả trong bài thơ.
+ Phân tích đặc điểm nghệ thuật, giọng điệu của bài.
+ Sưu tầm tư liệu, tranh minh họa.
 5. RÚT KINH NGHIỆM 
.