Giáo án Sinh học 12 - Bài 43: Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái

Bài 43. TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG HỆ SINH THÁI
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC.
- Kiến thức: Nêu được khái niệm chuỗi, lưới thức ăn và các bậc dinh dưỡng, lấy ví dụ minh họa. Nêu được nguyên tắc thiết lập các bậc dinh dưỡng. Lấy ví dụ minh họa.
- Kĩ năng: Phân tích, suy luận logic và vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống.
- Thái độ:Nâng cao ý thức bảo vệ, khai thác hợp lí nguồn tài nguyên thiên nhiên.
II. CHUẨN BỊ.
- Giáo viên: Hình 43.1 – 3 SGK và 1 số hình ảnh sưu tầm từ Internet.
- Học sinh: SGK, đọc bài học trước ở nhà.
III. TRỌNG TÂM BÀI HỌC: Các khái niêm chuỗi thức ăn, lưới thức ăn, bậc dinh dưỡng, tháp sinh thái.
IV. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY-HỌC.
1. Ổn định tổ chức lớp: Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số
2. Kiểm tra bài cũ 5’
- Tại sao nói hệ sinh thái biểu hiện chức năng của một tổ chức sống?
- Hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo có gì giống và khác nhau?
2. Bài mới: 
TG
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung
25’
10’
* Hoạt động 1: Tìm hiểu về trao đổi vật chất trong quần xã sinh.
GV: Cho VD về 2 chuỗi thức ăn ở địa phương? Đặc điểm của mỗi loài trong chuỗi thức ăn? Quan hệ của các loài sinh vật trong chuỗi thức ăn?
® Chuỗi thức ăn là gì?
HS: Nghiên cứu thông tin SGK và liên hệ thực tế để trả lời.
GV: Có mấy loại chuỗi thức ăn? VD minh họa? Thành phần loài trong mỗi loại chuỗi thức ăn? Tại sao chuỗi TĂ không quá dài?
HS: Nghiên cứu thông tin SGK để trả lời.
GV: Nhận xét, bổ sung để hoàn thiện kiến thức.
GV: Yêu cầu học sinh viết các chuỗi thức ăn có trong quần xã ở hình 43.1-trang 192.?
- Xác định các loài sinh vật có trong nhiều chuỗi TĂ? - Thế nào là lưới thức ăn?
HS: Quan sát hình và thảo luận để thống nhất ý kiến trả lời.
GV: - Thế nào là bậc dinh dưỡng?
- Phân biệt các bậc dinh dưỡng trong lưới TĂ? 
- HS:Nghiên cứu hình 43.2, thảo luận trả lời.
* Hoạt động 2: Tìm hiểu về tháp sinh thái.
- So sánh độ lớn của các bậc dinh dưỡng? 
- Tại sao độ lớn các bậc dinh dưỡng lại không bằng nhau?
- Nguyên tắc và ý nghĩa của việc xây dựng các tháp sinh thái?
- Có mấy loại tháp sinh thái? Phân biệt các loại tháp sinh thái?
- Mối quan hệ dinh dưỡng giữa các loài sinh vật thể hiện qua chuỗi và lưới thức ăn, đảm bảo vòng tuần hoàn vật chất trong quần xã.
- Nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường thiên nhiên và động- thực vật.
I. TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG QUẦN XÃ SINH VẬT.
1. Chuỗi thức ăn
- Chuỗi thức ăn gồm nhiều loài sinh vật có quan hệ dinh dưỡng, mỗi loài là một mắt xích sử dụng mắt xích phía trước làm thức ăn và là thức ăn của mắt xích phía sau. 
VD:
+ Lúa ® Sâu ăn lá ® Nhái ® Rắn ® Diều hâu
+ Chất mùn bã ® Giun đất ® Gà ® Cáo
- Các loại chuỗi thức ăn 
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng SVSX: Sinh vật tự dưỡng ® động vật ăn sinh vật tự dưỡng ® động vật ăn động vật.
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng sinh vật phân giải: Sinh vật phân giải mùn bã hữu cơ ® ĐV ăn sinh vật phân giải ® ĐV ăn động vật.
2. Lưới thức ăn
- Lưới thức ăn gồm nhiều chuỗi thức ăn có các mắt xích chung.
- QXSV càng đa dạng về thành phần loài ® lưới thức ăn càng phức tạp.
3. Bậc dinh dưỡng
- Bậc dinh dưỡng: Tập hợp các loài sinh vật có cùng mức dinh dưỡng trong lưới TĂ.
- Trong lưới thức ăn có nhiều bậc dinh dưỡng:
Cấp 1 (SVSX) ® cấp 2 (SV tiêu thụ bậc 1) ® cấp 3 (SV tiêu thụ bậc 2) ® ... ® cấp n. 
- Mối quan hệ dinh dưỡng giữa các loài sinh vật thể hiện qua chuỗi và lưới thức ăn, đảm bảo vòng tuần hoàn vật chất trong quần xã.
- Nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường thiên nhiên và động- thực vật.
II. THÁP SINH THÁI.
- Độ lớn các bậc dinh dưỡng không bằng nhau. Độ lớn của các bậc dinh dưỡng được xác định bằng số cá thể, sinh khối hoặc năng lượng.
- Tháp sinh thái gồm nhiều hình chữ nhật xếp chồng lên nhau (mỗi hình là 1 bậc dinh dưỡng), các hình chữ nhật có chiều cao bằng nhau, chiều rộng khác nhau biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng.
- Có ba loại tháp sinh thái: Tháp số lượng, sinh khối và năng lượng (SGK).
 4. Củng cố: 3’
- Kể tên các loài sinh vật trên đồng ruộng? Thiết lập chuỗi, lưới thức ăn từ VD? 
- Cho ví dụ về các bậc dinh dưỡng của 1 QX tự nhiên và 1 QX nhân tạo?
5. Dặn dò: 2’
- Đọc phần in nghiêng cuối bài. Trả lời câu hỏi và làm bài tập SGK.
- Tìm hiểu, chuẩn bị nội dung bài “Chu trình sinh địa hóa và sinh quyển”.