Giáo án Sinh học 10 bài 43: Cấu trúc các loại virus

Ngày soạn: 	Ngày giảng: 
Tiết: 	Lớp: 	
Bài: CHƯƠNG III: VIRUS VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
BÀI 43 : CẤU TRÚC CÁC LOẠI VIRUS
I. MUÏC TIEÂU:
1. Kiến thức: 
- Học sinh nêu được khái niệm virus, mô tả được đặc điểm về hình thái, cấu tạo của 3 loại virus điển hình. 
- Giải thích được vì sao virus chỉ được coi là một dạng sống mà không phải một cơ thể sống. 
2. Kó naêng:
- Rèn luyện khả năng phân tích hình vẽ, khả năng tư duy, suy luận logic và hệ thống hóa kiến thức. 
- Hình thành khả năng làm việc khoa học. 
3. Thaùi ñoä:
- Có thái độ nghiêm túc trong tìm hiểu khoa học, học tập. 
- Có niềm tin vào khoa học hiện đại. 
II. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY 
- Trực quan, vấn đáp
III. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN, HỌC SINH. 
- Giáo viên: sách giáo khoa, sách giáo viên, giáo án, tranh ảnh phóng to các hình trong sách giáo khoa. 
- Học sinh: sách giáo khoa.
IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ
3. Bài mới.
- Đặt vấn đề: Ở chương trước chúng ta đã được tìm hiểu về sự sinh trưởng và phát triển của vi sinh vật, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhu tìm hiểu về một dạng sống mới đó là virus. Vậy virus có cấu tạo và các đặc trưng gì thì chúng ta sẽ tìm hiểu bài hôm nay, bài 43. Cấu tạo của virus. 
- Mở đầu: Nếu các vi sinh vật được coi mà một dạng cơ thể sống thì virus lại chỉ được coi là một dạng sống, vì sao lại như vậy chúng ta cùng tìm hiểu bài hôm nay. 
HOẠT ĐỘNG CỦA GV-HS
NỘI DUNG BÀI GIẢNG
*HĐ1: Tìm hiểu khái niệm
- GV yêu cầu HS nghiên cứu thông tin SGK trang 143 và cho biết: 
Người ta đã phát hiện ra virus như thế nào? 
- HS nghiên cứu SGK và trả lời. 
- GV: Theo em, virus là gì? 
- HS trả lời. 
- GV: Từ cách phát hiện ra virus, có nhận xét gì về đặc điểm chung của virus? Về kích thước, cấu tạo, cách dinh dưỡng? 
- HS nghiên cứu trả lời.
* HĐ 2. Tìm hiểu hình thái, cấu tạo virus. 
- GV chiếu hình hình thái của các loại virus. 
- GV phân tích hình về hình thái của các loại virus. 
- GV đặt câu hỏi, dựa vào hình 43 cùng kênh thông tin trong sách giáo khoa trang 145 hãy cho biết: Có mấy loại virus? Đó là những loại nào? 
- GV: Virut chưa có cấu tạo tế bào nên mỗi virut thường được gọi là hạt. Hạt virut có 3 loại cấu trúc: xoắn, khối và hỗn hợp (hay phức tạp).
- GV chiếu hình phage T2 phân tích cấu tạo của phage T2.
- GV yêu cầu HS hoàn thành bảng 43 SGK dựa vào hình trên bảng và thông tin vừa tìm hiểu ở phần hình thái. 
- Học sinh hoàn thành bảng. 
- Giáo viên chiếu hình sơ đồ thí nghiệm của Franken và Conrat. Và miêu tả thí nghiệm. 
Năm 1957, Franken và Conrat đã tiến hành thí nghiệm tách lõi ARN ra khỏi vỏ prôtêin của hai chủng virus A và B. Cả hai chủng đều có khả năng gây bệnh cho cây thuốc lá, nhưng khác nhau ở các vết tổn thương trên lá. Lấy axit nuclêic của chủng A trộn với prôtêin của chủng B thì chúng sẽ tự lắp ráp để tạo thành virus lai. Nhiễm chủng virus lai vào cây sẽ bị bệnh. Phân lập từng lá cây bị bệnh sẽ được chủng virus A.
- GV: Từ ví dụ vừa nêu ai có thể giải thích tại sao virut phân lập được không phải là chủng B mà lại là chủng A? 
- Tại vì lõi axit nucleic là của chủng A vậy nên khi phân lập sẽ được chủng A. 
- Học sinh trả lời. 
- GV: Qua ví dụ vừa tìm hiểu cùng kết hợp với thông tin mụ II.2 trang 145 SGK có nhận xét gì về cấu tạo của virus? Hay virus có cấu tạo mấy phần, đó là những phần nào? 
- HS nghiên cứu SGK và trả lời
- GV: Một số virus có có lớp vỏ ngoài, vậy vỏ ngoài của các loại virus này có cấu tạo và chức năng gì? 
- HS nghiên cứu SGK và trả lời. 
- GV: Phần lõi của virus có bản chất là gì? Và vật chất di truyền có cấu tạo như nào? (Mạch thẳng hay vòng, đơn hay kép?) 
- GV: Vỏ ngoài thực chất là màng sinh chất của tế bào vật chủ mà đã được virus cải tạo và mang kháng nguyên đặc trưng cho loại virus đó. Vì vậy nên virus không được coi là một cơ thể sống vì chúng không có cấu tạo tế bào và cũng không được xếp vào các loài vi sinh vật mặc dù có cùng kích thước nhỏ bé. 
- Phức hợp gồm axit nucleic cùng với vỏ capsid tạo thành nucleocpsid. 
- Còn lại các virus mà không có vỏ ngoài thì được gọi là virus trần. 
- GV: Vậy tại sao nói virus là kí sinh nội bào bắt buộc hay nói chúng là một dạng sống chứ không phải một cơ thể sống? 
- Học sinh suy nghĩ trả lời. 
- GV nhận xét và khái quát lại. 
 Virus là thể sống chưa có cấu tạo tế bào. Có kích thước siêu nhỏ (tính bằng nm) và có cấu tạo rất đơn giản, chỉ gồm một loại axit nuclêic được bao bọc bởi vỏ protein. Virus không thể sống tự do và tồn tại bên ngoài tế bào sinh vật, đồng thời để nhân lên, virus phải nhờ bộ máy tổng hợp của tế bào, vì thế chúng là kí sinh nội bào bắt buộc.
* HĐ 3. Phân loại virus. 
- GV: Dựa vào đặc điểm nào để phân loại virus? 
- HS nghiên cứu sách giáo khoa và trả lời.
- GV: mỗi một loại virus được hấp phụ vào các vật chủ khác nhau. Vậy nếu vật chủ là người thì có các loại virus nào? 
- Học sinh suy nghĩ trả lời. 
-GV: Ở người thì hiện nay có virus HIV, ebola, SARS, sởi, đậu mùa, bại liệt... 
Ở chó thì virus thuộc họ Rhabdo gây ra bệnh dại. Virus này được chia thành 2 loại: 
+ Virus dại đường phố: Có độc lực mạnh, gây bệnh dại ở súc vật và người.
+ Virus dại cố định: Là virus dại được nuôi cấy và thích ứng trong phòng thí nghiệm, đã giảm, mất độc lực và không gây bệnh dại. Được dùng để điều chế vacxin vì có cùng kháng nguyên với virut dại đường phố.
- GV: –Virus được phân loại chủ yếu dựa vào axit nucleic, cấu trúc vỏ capsid, có hay không có vỏ ngoài. Có 2 nhóm virus lớn: 
+ Virus DNA: có vật chất di truyền là DNA. Ví dụ như: virus đậu mùa, viêm gan B, hecpet...).
+ Virus RNA: có vật chất di truyền là RNA. Ví dụ như: virus cúm, virus sốt xuất huyết Dengi, virus viêm não Nhật Bản, virus HIV...).
Vậy dựa vào vật chủ thì virus được chia thành mấy nhóm? Đó là những nhóm nào? 
- HS nghiên cứu SGK và trả lời. 
I. KHÁI NIỆM
1. Sự phát triển của virus: SGK 
2. Khái niệm
- Virus là một thực thể sống chưa có cấu tạo tế bào.
- Kích thước nhỏ bé từ 10-100nm 
- Virus gồm 2 phần: vỏ Protein và lõi là axit nucleic. 
- Virus sống kí sinh bắt buộc trên tế bào vật chủ. 
I. HÌNH THÁI VÀ CẤU TẠO
1. Hình thái
- Virus cấu trúc xoắn: capsome sắp xếp theo chiều xoắn của axit nucleic 
+ Hình que, sợi (virus gây bệnh dại, virus khảm thuốc lá...)
+ Hình cầu (virus cúm, virus sởi...)
- Cấu trúc khối: capsome sắp xếp theo hình khối đa diện với 20 mặt tam giác đều (virus bại liệt) 
- Cấu trúc phối hợp (phage T2): Đầu có cấu trúc khối chưa axit nuclenuic, đuôi có cấu trúc xoắn (Phage hay gọi là thể trực khuẩn). 
2.Cấu tạo: 
a. Vỏ protein.
- Được cấu tạo bởi nhiều đơn vị hình thái gọi là capsome.
- Vỏ mang các thành phần kháng nguyên có tác dụng bảo vệ lõi axit nucleic. 
b. Phần lõi (axit nucleic) 
- Là bộ gen của virus (hệ gen) 
- Chỉ chứa DNA hoặc RNA, có thể là mạch đơn hoặc mạch kép.
- Mang thông tin di truyền. 
* Vỏ ngoài của virus 
- Cấu tạo là lớp lipit kép và protein.
- Trên vỏ có các gai glicoprotein chứa các thụ thể. 
- Chức năng: Giúp virus hấp phụ vào tế bào. 
III. PHÂN LOẠI VIRUS:
1. Đặc điểm phân loại virus 
- Loại axit nucleic: mạch đơn hay kép, là DNA hay RNA. 
- Đặc điểm vỏ.
- Vật chủ, phương tiện lây truyền 
2. Các nhóm virus.
- Virus ở người và động vật: Virus thường chứa DNA hoặc RNA 
- Virus ở vi sinh vật: Hầu hết chứa DNA một số khác thì chứa RNA. DNA, RNA có thể là mạch đơn hoặc mạch kép, thẳng hay kép.
- Virus ở thực vật: Mang RNA
4. Củng cố 
Sự khác biệt giữa virus và vi khuẩn:
Tính chất
Virus
Vi Khuẩn
Cấu tạo tế bào
Không
Có
Chỉ chứa DNA hoặc RNA
Có
Không
Chưa cả DNA và RNA
Không
Có
Chứa Ribosome
Không
Có
Sinh sản độc lập
Không
Có
Sống kí sinh bắt buộc
Có
Không
5. Dặn dò: 
Yêu cầu học sinh học bài và đọc bài mới.