Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 59: Ánh trăng - Năm học 2014-2015

Ngày soạn: 3/11/2014
Ngày giảng: 9A
 9B
Ngữ văn. Tiết 59. Bài 12.
Văn bản . ÁNH TRĂNG.
(Nguyễn Duy)
I. Mục tiêu.
* Mức độ cần đạt
- Bước đầu cảm nhận được giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ Ánh Trăng của Nguyễn Duy.
- Thấy được đặc điểm và những đóng góp của thơ Việt Nam vào nền văn học dân tộc.
- Tr©n träng nh÷ng qu¸ khø; biết rút ra bài học về cách sống cho mình, tÝch hîp m«i tr­êng (yªu vµ b¶o vÖ thiªn nhiªn).
- Tích hợp môi trường sống và tình cảm của con người .
* Trọng tâm kiến thức kĩ năng 
1. Kiến thức
- Kỉ niệm về một thời gian lao nhưng nặng nghĩa tình của người lính
- Sự kết hợp các yếu tố tự sự, nghị luận trong một tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại.
- Ngôn ngữ, hình ảnh giàu suy nghĩ, mang ý nghĩa biểu tượng
2. Kĩ năng
- Đọc – hiểu văn bản thơ được sáng tác sau năm 1975
- Vận dụng kiến thức về thể loại và sự kết hợp các phương thức biểu đạt trong tác phẩm thơ để cảm nhận một văn bản trữ tình hiện đại.Tích hợp môi trường sống và tình cảm của con người
II. Các kĩ năng sống cơ bản được giáo dục trong bài.
III. Chuẩn bị
1. Giáo viên:
2. Học sinh: 
IV. Phương pháp, kĩ thuật
- Vấn đáp, tái hiện, kĩ thuật động não, trình bày 1 phút, thảo luận nhóm
V. Các bước lên lớp 
1. Ổn định tổ chức (1p)
2. Kiểm tra đầu giờ (3p)
 H: Cho biết nội dung chính của bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ ?
*Nội dung: Tình thương con gắn liền với lòng yêu nước, với tinh thần chiến đấu của người mẹ miền tây Thừa Thiên.
3. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy – học 
Hoạt động 1: Khởi động
 Vầng trăng toả ánh sáng dịu mát xuống khắp mọi nhà, với mỗi người Việt Nam, thật vô cùng thân thuộc đến mức bình thường. Vậy mà có khi nào ta lãng quên người bạn thiên nhiên tri âm tri kỷ để đến lúc vô tình gặp lại, ta bỗng giật mình tự ăn năn, tự trách chính lòng ta? Bài thơ ánh trăng của Nguyễn Duy được khơi nguồn cảm hứng từ 1 tình huống như thế. 
 Hoạt động của GV và HS
Tg
 Nội dung 
 Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc - hiểu văn bản
* Mục tiêu: HS biết cách đọc với giọng kể chuyện, suy tư, cảm động ăn năn. Hiểu được một vài nét về tác giả, tác phẩm và nghĩa của 2 chú thích Người dưng; Buyn- đinh
- GV hướng dẫn HS đọc với nhịp thơ phổ biến 2/3, 2/1/2, 3/2
3 khổ đầu giọng kể chuyện. Khổ 4 giọng ngạc nhiên, sững lại . Khổ 5 – 6 giọng suy tư, cảm động ăn năn. Câu cuối cùng đọc giọng thật chậm, nhỏ dần 2 tiếng “giật mình”
- GV đọc mẫu một đoạn.
- HS đọc tiếp
- GV nhận xét -> uốn nắn.
H: Nêu một vài hiểu biết của em về tác giả và tác phẩm ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- HS khác nhận xét.
- GV nhận xét-> kết luận.
 GV giảng- mở rộng.
NguyÔn Duy tiªu biÓu cho líp nhµ th¬ trÎ thêi k× chèng MÜ.
Bµi th¬ ¸nh tr¨ng ra ®êi n¨m 1978.
 Ánh trăng trước hết là tiếng lòng, là suy ngẫm của riêng Nguyễn Duy nhưng ý nghĩa bài thơ lại không chỉ có thế, tiếng thơ ông như một lời cảnh tỉnh, lời nhắc nhở
- GV yêu cầu học sinh giải thích nghĩa của chú thích bên.
Hoạt động 3 : Hướng dẫn tìm hiểu bố cục .
 * Mục tiêu: HS hiểu được bố cục 3 phần và nội dung chính 3 phần của văn bản.
 H: Văn bản chia làm mấy phần? Nội dung chính của từng phần ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- HS khác nhận xét.
- GV nhận xét-> kết luận.
Hoạt động 4 : Hướng dẫn t×m hiÓu v¨n b¶n 
* Mục tiêu: HS thấy được tình cảm của tác giả đối với vầng trăng trong quá khứ và hiện tại. Từ đó thấm thía cảm xúc ân tình với quá khứ gian lao, tình nghĩa của Nguyễn Duy và biết rút ra bài học về cách sống cho mình. Cảm nhận được sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố trữ tình và yếu tố tự sự.Tích hợp môi trường và tình cảm.
H: Quan sát hình thức diễn đạt của bài thơ thì em có nhận xét gì về kiểu văn bản và cách tổ chức lời thơ ?
- Kiểu văn bản: Biểu cảm thông qua tự sự ( Tự sự để biểu cảm ) .
- Cách tổ chức : 
 + Thể thơ 5 tiếng
 + Nhiều khổ thơ, mỗi khổ 4 dòng 
 + Vần chân, gián cách .
H: Em thấy vầng trăng được tác giả nhắc đến ở những thời điểm nào ?
- HS hoạt động cá nhân tìm chi tiết.
- HS khác nhận xét.
- GV nhận xét-> kết luận.
H: Theo em vầng trăng thành tri kỉ là vầng trăng như thế nào ?
( Tri kỉ là hiểu nhau, yêu quí nhau đến độ thân thiết.
- Vầng trăng thành tri kỉ là vầng trăng bạn bè thân thiết đối với con người )
H: Tác giả đã sử dụng cách viết nào qua lời thơ trên? Nêu tác dụng của cách viết đó ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- GV nhận xét-> kết luận.
- HS đọc diễn cảm đoạn thơ 2.
H: Vì sao khi ấy con người cảm thấy trăng có tình, có nghĩa với mình ?( Kĩ thuật động não)
HS hoạt động cá nhân trả lời.
GV nhận xét-> kết luận
 GV giảng
Trăng khi đó là trò chơi của tuổi thơ cùng với những ước mơ trong sáng.
 Trăng khi đó là ánh sáng trong đêm tối chiến tranh, là niềm vui bầu bạn của người lính trong gian lao của cuộc chiến.
H: Em có nhận xét gì về cách viết những lời thơ trên ?
HS hoạt động cá nhân trả lời.
GV nhận xét-> kết luận
H: Vằng trăng có ý nghĩa như thế nào với tác giả ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- GV nhận xét-> kết luận.
- HS chú ý 2 khổ thơ giữa.
H: Sau tuổi thơ và chiến tranh tác giả nhắc tới cuộc sống ở đâu ? Khi đó vầng trăng được nhắc tới như thế nào ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời, phát hiện chi tiết.
- GV nhận xét-> kết luận.
( Cuộc sống ở các đô thị hiện đại.
- Người dưng qua đường: Hoàn toàn là người xa lạ không hề quen biết với mình.)
H: Trăng vẫn là trăng ấy nhưng người không còn là người quen. Vậy thì trăng không quen biết người hay người xa lạ với trăng ?
Người xa lạ với trăng, cả hai đều tự thấy xa lạ với nhau.
H: Tác giả sử dụng nghệ thuật gì ? Tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- GV nhận xét-> kết luận.
- HS chú ý khổ thơ 4
H: Ở phố con người chỉ nhớ đến trăng trong những khoảng khắc nào ?
- Mất điện : 
- Phòng tối : 
H: Hành động vội bật tung cửa sổ và cảm giác đột ngột nhận ra: vầng trăng tròn, cho thấy quan hệ giữa người và trăng có còn tri kỉ như xưa không? Vì sao?
(Kĩ thuật động não)
- Không còn là tri kỉ, tình nghĩa như xưa.
- Vì con người lúc này chỉ thấy trăng như một vật chiếu sáng thay cho điện mà thôi.
- GV sử dụng kĩ thuật suy nghĩ- thảo luận cặp đôi để giải quyết câu hỏi
H: Theo em, vì sao giữa trăng và người lại có sự xa cách ấy ?( Tích hợp môi trường)
- HS thảo luận nhóm 4(5p)
- Đại diện nhóm báo cáo kết quả
- Nhóm khác chia sẻ
- Người điều hành kết luận.
- GV định hướng
 ( GV tích hợp tích hợp môi trường sống và tình cảm )
 Vì không gian khác biệt ( làng quê / rừng núi- thành phố )
 + Thời gian cách biệt ( tuổi thơ / người lính – công chức )
 + Điều kiện sống cách biệt ở đô thị ( khép kín chật hẹp, phương tiện hiện đại )
 Tất cả những điều kiện đó khiến cho con 
người và ánh trăng thành xa lạ và cách biệt.)
GV liên hệ 
 Có được cuộc sống hiện đại như ngày hôm nay chúng ta phải ghi nhớ công ơn của những người đi trước, không được quên quá khứ .
 - GV liên hệ bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt.
- HS đọc thầm 2 khổ thơ cuối.
H: Sự xuất hiện bất ngờ của trăng khiến nhà thơ có hành động và suy nghĩ gì ?
- HS phát hiện chi tiết và trả lời
- GV kết luận
H: Vì sao tác giả viết “ngửa mặt lên nhìn mặt” mà không viết “ngửa mặt lên nhìn trăng ?( Kĩ thuật động não) 
(- Mặt ở đây chính là mặt trăng tròn.
- Còn người thấy mặt trăng là tìm được bạn tri kỉ ngày nào -> viết như thế vừa lạ, vừa sâu sắc.)
H: Em hiểu “ rưng rưng” là gì ?
(Tâm hồn rung động, xao xuyến gợi nhớ gợi thương hướng về kỉ niệm quá khứ tốt đẹp)
H: Tác giả dùng loại từ và nghệ thuật gì để diễn tả, tác dụng của nó ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- GV nhận xét-> kết luận.
H: Hình ảnh vầng trăng ở khổ thơ cuối có gì đáng chú ý ?
- HS hoạt động cá nhân trả lời.
- GV nhận xét-> kết luận.
H: Em hiểu câu thơ “ Trăng cứ tròn vànhvạnh” theo mấy nghĩa ?
( Nghĩa đen : Ánh tr¨ng lµ vÎ ®Ñp b×nh dÞ vµ vÜnh h»ng cña thiªn nhiªn.
NghÜa bãng :T­îng tr­ng cho qu¸ khø ®Ñp ®Ï vÑn nguyªn ch¼ng thÓ phai mê ).
H*: H×nh ¶nh “ VÇng tr¨ng im ph¨ng ph¾c” Cã ý nghÜa g× ?
 ( Nghiªm kh¾c nh¾c nhë, kh«ng vui, lµ sù tr¸ch mãc trong im lÆng lµ sù tù vÊn l­¬ng t©m dÉn ®Õn c¸i giËt m×nh ë c©u cuèi ).
H: Em cã c¶m nhËn nh­ thÕ nµo vÒ c¸i giËt m×nh cña t¸c gi¶ ?
- HS ho¹t ®éng c¸ nh©n tr¶ lêi.
- HS kh¸c nhËn xÐt
- GV nhËn xÐt-> kÕt luËn.
 GV gi¶ng 
C¸i giËt m×nh lµ c¶m gi¸c vµ ph¶n x¹ t©m lý cã thËt cña mét ng­êi biÕt suy nghÜ, chît nhËn ra sù v« t×nh, b¹c bÏo, sù n«ng næi trong c¸ch sèng cña m×nh dÉn ®Õn tù thÊy ph¶i thay ®æi c¸ch sèng tù nh¾c nhë b¶n th©n kh«ng bao giê ®­îc lµm ng­êi ph¶n béi qu¸ khø, ph¶n béi thiªn nhiªn
Ng­êi v« t×nh víi tr¨ng lµ v« t×nh víi c¸i ®Ñp. C¸i giËt m×nh lµ ®Ó nhí l¹i, tù vÊn, nèi hiÖn ®¹i víi truyÒn thèng vµ ®Ó con ng­êi tù hoµn thiÖn m×nh.
H: Em c¶m nhËn ®­îc g× tõ lêi th¬ nµy ? 
( ý nghÜa triÕt lý cña vÇng tr¨ng lµ g× ?)
- HS ho¹t ®éng c¸ nh©n nªu c¶m nhËn.
- GV nhËn xÐt-> uèn n¾n
 GV gi¶ng- b×nh
¸nh tr¨ng kh«ng chØ lµ chuyÖn cña riªng nhµ th¬, chuyÖn cña mét ng­êi mµ cã ý nghÜa ®èi víi c¶ mét thÕ hÖ, ®èi víi nhiÒu ng­êi, nhiÒu thêi bëi nã ®Æt ra th¸i ®é ®èi víi qu¸ khø.
 + CÇn tr©n träng vÎ ®Ñp vµ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng.
 + L·ng quªn qu¸ khø tèt ®Ñp lµ con ng­êi ph¶n béi l¹i chÝnh m×nh.
+ Gîi nh¾c th¸i ®é sèng “ uèng n­íc nhí nguån”, ©n nghÜa, thñy chung cïng qu¸ khø.
Ho¹t ®éng 5: H­íng dÉn tæng kÕt rót ra ghi nhí.
H: Em h·y kh¸i qu¸t gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ néi dung cña bµi th¬ ?( KÜ thuËt tr×nh bµy 1 phót)
- HS ®äc ghi nhí( SGK – T157)
Ho¹t ®éng 6: H­íng dÉn luyÖn tËp.
* Môc tiªu: HS biÕt c¸ch ®äc diÔn c¶m bµi th¬.
GV yªu cÇu HS ®äc diÔn c¶m bµi th¬.
- GV nhËn xÐt-> uèn n¾n.
5p
3p
23p
2p
3p
I/ §äc, th¶o luËn chó thÝch:
1. T¸c gi¶: 
2. T¸c phÈm: 
II/ Bè côc :( 3 phÇn ).
- 2 khæ ®Çu : C¶m nghÜ vÒ vÇng tr¨ng qu¸ khø.
- 2 khæ gi÷a : C¶m nghÜ vÒ vÇng tr¨ng hiÖn t¹i.
- 2 khæ cuèi : Suy t­ cña t¸c gi¶ .
III/ T×m hiÓu v¨n b¶n :
1. C¶m nghÜ vÒ vÇng tr¨ng qu¸ khø :
“ Håi nhá sèng víi ®ång
 ......
 vÇng tr¨ng thµnh tri kØ”
+ Tù sù, biÓu c¶m.
- Tr¨ng hån nhiªn, g¾n víi nh÷ng kØ niÖm trong s¸ng vµ thµnh tri kû ®Çy t×nh nghÜa.
“ TrÇn trôi víi thiªn nhiªn
 ...
 c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa.”
+ Miªu t¶, biÓu c¶m.
- VÇng tr¨ng ®Ñp ®Ï, ©n t×nh.
- > VÇng tr¨ng lµ ng­êi b¹n tri kû suèt thêi tuæi nhá vµ cuéc sèng chiÕn ®Êu gian khæ cña t¸c gi¶ trong qu¸ khø.
2. C¶m nghÜ vÒ tr¨ng hiÖn t¹i :
“ Tõ håi vÒ thµnh phè
.......
 nh­ ng­êi d­ng qua ®­êng”
+ Tù sù, so s¸nh, nh©n ho¸ 
- Hoµn c¶nh sèng thay ®æi, l·ng quªn ng­êi b¹n cò.
“ Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t
 ...
 ®ét ngét vÇng tr¨ng trßn.”
- Cuéc sèng hiÖn ®¹i khiÕn ng­êi ta dễ quªn nh÷ng gi¸ trÞ trong qu¸ khø.
3. Suy t­ cña t¸c gi¶ :
“ Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt.
 Cã c¸i g× r­ng r­ng.
+ So s¸nh, tõ l¸y
 - NiÒm xóc ®éng ®ang d©ng trµo khi gÆp l¹i vÇng tr¨ng.
“ Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
 ...
 ®ñ cho ta giËt m×nh”
+ Miªu t¶, biÓu c¶m.
-Tr¨ng t­îng tr­ng cho qu¸ khø ®Ñp ®Ï, nguyªn vÑn. Con ng­êi cã thÓ v« t×nh, l·ng quªn nh­ng thiªn nhiªn, nghÜa t×nh qu¸ khø lu«n trßn ®Çy, bÊt diªt.
-> CÇn tr©n träng gi÷ g×n vÎ ®Ñp vµ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng.
IV/ Ghi nhí :
V/ LuyÖn tËp :
 §äc diÔn c¶m bµi th¬.
4. Củng cố(3p)
H: Cho biết bài thơ có ý nghĩa gì ?
GV hệ thống lại kiến thức bài học.
5. Hướng dẫn học bài( 2p)
- Học bài học thuộc lòng bài thơ, hiểu được ý nghĩa của hình ảnh vầng trăng, từ đó thấm thía cảm xúc ân tình với quá khứ gian lao, tình nghĩa của Nguyễn Duy
- Chuẩn bị bài: Làng ( tiết1)
+ Đọc văn bản, tìm hiểu tác giả tác phẩm. 
+ Tìm hiểu tình huống truyện và diễn biến tâm trạng của nhân vật ông Hai.