Giáo án Ngữ văn 6 - Tiết 99: Lượm

Tiết : 99 . Văn bản : LƯỢM 
 Tố Hữu
I. Mục tiêu cần đạt:
 1. Kiến thức:
 - Vẻ đẹp hồn nhiên, vui tươi, trong sáng và ý nghĩa c/cả trong sự h/sinh của n/vật Lượm.
 - Tình cảm yêu mến trân trọng của tác giả dành cho nhân vật Lượm.
 - Các chi tiết miêu tả trong bài thơ và tác dụng của các chi tiết miêu tả đó.
 - Nét đặc sắc trong nghệ thuật tả nhân vật kết hợp với tự sự và bộc lộ cảm xúc.
 2. Kĩ năng :
 - Đọc diễn cảm bài thơ( bài thơ tự sự được viết theo thể thơ 4 chữ có sự kết hợp giữa các yếu tố miêu tả tự sự, biểu cảm và xen lời đối thoại)
 - Đọc –hiểu bài thơ có sự kết hợp các yếu tố tự sự, miêu tả và biểu cảm.
 - Phát hiện và phân tích ý nghĩa của các từ láy, hình ảnh hoán dụ và những lời đối thoại trong bài thơ.
II. Phương pháp: qui nạp, thuyết trình,..
III. Chuẩn bị :
GV : Nghiên cứu bài à Soạn bài
HS : Soạn bài theo hướng dẫn của GV
IV. Tiến trình tổ chức các hoạt động:
 1/ KIỂM TRA BÀI CŨ : (5’)
- Hãy đọc 5 khổ thơ đầu “Đêm nay Bác không ngủ” và cho biết ý nghĩa của bài thơ đó.
- Trình bày nội dung và nghệ thuật bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ”
 2/ BÀI MỚI :
A/ Giới thiệu bài : (1’)Thời kỳ kháng chiến chống Pháp, hưởng ứng lời kêu gọi của Hồ Chủ Tịch, bất kì đàn ông, đàn bà, người già, người trẻ, thiếu nhi,… hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp cứu tổ quốc, toàn thể nhân dân ta đã đứng lên bảo vệ nền độc lập. Hình ảnh cậu bé đi đánh giặc không còn ở trong truyền thuyết mà đã thật sự xuất hiện ở ngoài đời. Lúc đó các bạn nhỏ đã gia nhập đội thiếu niên cứu quốc hoặc làm liên lạc cho các đơn vị bộ đội, trong đó có chú bé Lượm. Lúc này Pháp chưa đánh rộng ra, quân ta đóng ở đồn Mang Cá, một địa điểm cổ họng của Huế. Sau một thời gian Lượm hi sinh, tác giả biết tin xúc động viết nên bài thơ này.
Hoạt động dạy -học
Phần nội dung
* Hoạt động 1:(6’)GV h/dẫn HS tìm hiểu t/giả-t/ phẩm.
Cho HS đọc chú thích dấu sao trong SGK T75
GV dựa vào phần chú thích về tác giả và tác phẩm để giảng giải thêm.
* Hoạt động 2: (10’)GV hướng dẫn HS đọc và tìm hiểu chung về bài thơ.
GV hướng dẫn HS cách đọc à GV đọc mẫu, HS đọc các đoạn còn lại.
- Bài thơ kể và tả về Lượm qua những sự việc nào, bằng lời của ai? Dựa theo trình tự lời kể ấy, em hãy phân đoạn cho bài thơ?
à Các sự việc được kể và tả bằng lời của tác giả.
 + Cuộc gặp gỡ giữa hai chú cháu
 + Tác giả nghe tin Lượm hi sinh
 + Lượm đi công tác và hi sinh
 + Aán tượng của tác giả đối với Lượm.
Bố cục : 3 đoạn 
Từ đầu … “đi xa dần”: Hình ảnh hồn nhiên vui tươi của Lượm trong gặp gỡ giữa hai chú cháu.
Từ “Cháu đi đường cháu … giữa đồng” : Cảm xúc của tác giả khi nghe tin Lượm hi sinh
Đoạn cuối : Hình ảnh Lượm vẫn sống mãi
Hoạt động 3: (15’)Tìm hiểu văn bản
1/ Hình ảnh Lượm trong hồi tưởng của tác giả :
GV hướng dẫn HS tìm hiểu hình ảnh Lượm trong đoạn đầu bài thơ
Hình ảnh hồn nhiên vui tươi của Lượm trong hồi tưởng của tác giả:
- Ngay câu thơ đầu, tác giả giới thiệu cuộc tình cờ của chú và cháu trong ngày “Huế đổ máu” để rồi giới thiệu Lượm “mồm huýt sáo vang”. Việc giới thiệu như thế có ý nghĩa gì?
à Huế đổ máu : cách nói (nhân hóa) hoán dụ để diễn tả cuộc chiến đấu ác liệt ở thành phố Huế : sự hi sinh, tổn thất đã xảy ra.
Trong những hoàn cảnh gay go, ác liệt căng thẳng như thế, Lượm vẫn vui vẻ hồn nhiên
à Điều đó làm tăng thêm ấn tượng về sự hồn nhiên, lạc quan của Lượm.
- Hình ảnh Lượm trong đoạn thơ từ khổ thứ 2 -> khổ thứ 5 đã được miêu tả như thế nào qua cái nhìn của người kể (trang phục, hình dáng, cử chỉ, lời nói …)?
(+ Trang phục : cái xắc xinh xinh, ca lô đội lệch [không chịu đội thẳng --> tinh nghịch]
 + Hình dáng : bé loắt choắt, đầu nghênh nghênh, má đỏ bồ quân… à nhỏ, gầy, đầu lúc nghiêng bên này, lúc nghiêng bên kia.
 + Cử chỉ : chân thoăn thoắt, mồm huýt sáo vang.
 +Lời nói : “Cháu đi liên lạc … thích hơn ở nhà
 Thôi chào đồng chí … cháu đi xa dần”)
- Thảo luận : Vì sao khi tả trang phục, tác giả chỉ chọn tả “cái xắc xinh xinh” và chiếc mũ ca lô ?
à Trong thơ không tả toàn bộ trang phục của Lượm mà chỉ tả cái xắc xinh xinh và ca lô đội lệch vì đó là sự chọn lọc chi tiết để miêu tả --> Đó là trang phục riêng của các chú liên lạc. Tả như vậy nhằm làm nổi bật việc tham gia công tác liên lạc của Lượm.
- Thảo luận : Các yếu tố nghệ thuật như từ láy, vần, nhịp, so sánh trong đoạn thơ đã góp phần thể hiện hình ảnh Lượm như thế nào?
à Nét đặc sắc trong miêu tả là sử dụng nhiều từ láy diễn tả được bản chất bên trong và hình dáng bên ngoài của lượm, kết hợp vần trắc “oắt” và nhịp thơ nhanh tạo nên âm điệu vui tươi, nhí nhảnh, bộc lộ tình cảm trìu mến của tác giả khi tái hiện hình ảnh chú bé.
à Lượm được miêu tả sinh động là một chú bé nhỏ nhắn, nhanh nhẹn, hồn nhiên, vui tính, đáng yêu.
à Việc so sánh Lượm như con chim chích cũng rất hay, chim chích vừa nhỏ, vui, nhanh nhẹn lại vừa hiền lành, có ích. Con đường vàng cũng rất gợi tả, đường nắng vàng đường cát vàng (tiêu biểu cho đất đai Bình Trị Thiên) “Cát vàng, cồn nọ, bụi hồng dăm kia” (Nguyễn Du)
- Em hiểu gì về tâm hồn của Lượm qua cử chỉ, lời nói của chú bé ?
(+ Cử chỉ hành động : chân thoăn thoắt, huýt sáo vang Þ nhanh nhẹn, vui tươi, lạc quan.
 + Lời nói : nhí nhảnh, dễ thương, rất vui và rất hăng hái trong công tác cách mạng Þ Bấy giờ cái gian khổ trong kháng chiến trường kỳ chưa tới. Mọi người đang sống trong không khí phấn khời hào hứng của độc lập, tự do sau Cách Mạng Tháng 8.
 + Vui hơn ở nhà : cái vui của Lượm bắt nguồn từ niềm vui lớn của đất nước, dân tộc. Nó vừa hồn nhiên bồng bột, vừa có chiều sâu.
Þ Lượm vui trong lòng, vui ngoài mặt, dáng điệu, cử chỉ, nói năng. Tưởng chừng đến cái xách cũng vui lây, cũng nhún nhảy theo nhịp chân thoăn thoắt của chú bé.
- Cái cười, lời chào của lượm bộc lộ điều gì ?
à Cười híp mí, má ửng hồng Þ Sung sướng tột độ, sung sướng một cách hồn nhiên, ngây thơ. Câu “Thôi chào đồng chí” cũng mang dấu ấn của niềm vui. Cách gọi nhau bằng “đồng chí” là rất mới lạ, cũng như chào nhau giơ nắm tay lên ngang trán như kiểu quân sự.
Þ Cách gọi, cách chào này mới có trong hàng ngũ Việt Minh hay quân đội Cách Mạng.
- Sự miêu tả đã làm nổi bật ở hình ảnh Lượm những nét gì đáng yêu, đáng mến ?
à Lượm nhỏ nhắn, nhanh nhẹn, hồn nhiên yêu đời và trong lòng tràn ngập niềm vui. Sự say mê với công việc, với cuộc sống Cách Mạng.
- Theo em, lý do nào tác giả sáng tác nên bài thơ này và sáng tác để làm gì ?
2/ Cảm xúc của tác giả khi nghe tin Lượm hi sinh :
* Hoạt động 4: GV hướng dẫn HS tìm hiểu hình ảnh Lượm trong chuyến đi liên lạc cuối cùng.
Phương pháp: Hỏi đáp + Quy nạp
Nội dung:
- Chuyến liên lạc cuối cùng của Lượm đã diễn ra trong hoàn cảnh nào? Thái độ và hành động của Lượm trong lần đi liên lạc ấy ?
à Đưa thư trên con đường vắng vẻ, rất dễ bị phát hiện. Đây là lá thư chuyển qua mặt trận “đạn bay vèo vèo” rất nguy hiểm đến tính mạng nhưng Lượm vẫn bình thản bỏ thư vào bao như bao nhiêu lần đã làm. Câu hỏi tu từ “sợ chi hiểm nghèo” khẳng định Lượm là một người dũng cảm.
- Tác giả đã miêu tả sự hi sinh của Lượm như thế nào?
à “Bỗng lòe chớp đỏ … Hồn bay giữa đồng”. Bất ngờ đột ngột sau khi đã hoàn thành nhiệm vụ, chú bé thong dong đi trên đồng. Tay Lượm nắm chặt lấy bông lúa như muốn níu lấy sự sống, cuộc sống mà em yêu quý. Hồn lìa khỏi xác bay vào không trung như quyện vào hương lúa.
Þ Chi tiết dồi dào tưởng tượng và cảm xúc thể hiện sự gắn bó mãi mãi giữa Lượm và đồng lúa quê hương. Cái chết hào hùng mà thanh thản.
- Hình ảnh ấy gợi cho em cảm xúc gì?
- Câu thơ “Ra thế
 Lượm ơi!” Þ cấu trúc có gì đặc biệt. Nêu ý nghĩa của cấu trúc ấy ?
à Câu thơ bỗng nhiên bị gãy đôi làm hai dòng, cùng với dấu ! diễn tả sự đau xót đột ngột như một tiếng nắc nghẹn ngào. Hai câu ấy tách thành một khổ thơ càng tăng sức biểu hiện nổi đau xót của tác giả.
3/ Hình ảnh bất tử :
* Hoạt động 5: GV hướng dẫn HS tìm hiểi đoạn cuối để thấy hình ảnh Lượm vẫn sống mãi.
Phương pháp: Hỏi đáp + Quy nạp
Nội dung:
Cho HS đọc từ “Lượm ơi còn không?” đến hết
- Vì sao tác giả lại nhắc lại hình ảnh Lượm ở đoạn cuối tạo thành một điệp khúc ?
à Điệp khúc ấy nhắc lại hình ảnh Lượm hồn nhiên, tươi vui ở đầu bài thơ như muốn khẳng định Lượm vẫn còn sống mãi trong lòng mọi người, không bao giờ phai mờ trong tâm trí nhà thơ.
- Theo em hai khổ thơ cuối nên đọc với nhịp điệu như thế nào? Vì sao?
à Nên đọc lại với nhịp điệu chậm rãi để cho phù hợp với không khí mặc niệm tưởng nhớ đến chú bé d/ cảm ấy.
- Trong bài thơ, người kể chuyện đã gọi Lượm bằng nhiều từ xưng hô khác nhau em hãy tìm những từ ấy và phân tích sự thay đổi cách gọi này với việc biểu hiện thái độ, quan hệ tình cảm của tác giả đối với Lượm.
+ Chú bé : đó là cách gọi thể hiện mối quan hệ chung với mọi người.
+ Cháu : đề cập đến t/cảm riêng tư giữa hai chú cháu.
+ Lượm : cách gọi tên thân mật
+ Chú đồng chí nhỏ : trân trọng, xem như là một người bạn nhỏ cùng chung chí hướng, cùng chung một hàng ngũ cách mạng.
- Để nói lên cảm xúc của mình đối với sự hi sinh của Lượm, nhà thơ đã diễn đạt những cách nào ?
à Miêu tả + kể chuyện + biểu lộ cảm xúc.
- Trong bài thơ, h/ ảnh Lượm đã hiện lên như thế nào ?
à Phần ghi nhớ SGK T77
- GV cho HS phát biểu ( phần Ghi nhớ SGK T77) à 3 HS lặp lại.
I/ Tìm hiểu chung:
1. Tác giả:TH (1920-2002), tên khai sinh Nguyễn Kim Thành, là nhà CM, nhà thơ lớn của thơ ca hiện điện Việt Nam.
2. Tác phẩm: Bài thơ được viết 1949 trong thời kì kháng chiến chống TDP.
II/ Đọc –hiểu văn bản:
1/ Hình ảnh Lượm trong hồi tưởng của tác giả :
- Chú bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
Cái chân thoăn thoắt
Cái đầu nghênh nghênh
- Ca lô đội lệch
Mồm huýt sáo vang
Như con chim chích
Nhảy trên đường vàng
Þ Từ láy gợi hình, so sánh, nhịp thơ nhanh, vần trắc, âm điệu tươi vui : Miêu tả Lượm nhỏ nhắn, nhanh nhẹn, hồn nhiên, yêu đời.
- Cháu đi liên lạc
 Vui lắm chú à
…………
Thích hơn ở nhà 
Þ Niềm vui, niềm say mê với công việc, với cuộc sống cách mạng
2/ Cảm xúc của tác giả khi nghe tin Lượm hi sinh :
Ra thế 
Lượm ơi!
Þ Câu thơ bị gãy đôi, tiếng nấc đau xót nghẹn ngào.
Bỗng lòe chớp đỏ
- Thôi rồi, Lượm ơi
Chú đồng chí nhỏ
Một dòng máu tươi
Þ Câu cảm, sự tiếc thương, thái độ trân trọng của nhà thơ.
3/ Hình ảnh bất tử :
- Lượm ơi, còn không?
à Câu hỏi tu từ , niềm bâng khuâng nhớ tiếc khôn nguôi.
- Chú bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
……………
Nhảy trên đường vàng
Þ Điệp khúc, nhịp thơ chậm rãi: Hình ảnh Lượm vẫn còn sống mãi trong lòng mọi người.
2.Nghệ thuật:
- Sử dụng thơ 4 chữ, từ láy phù hợp với lối kể tạo giá trị gợi hình và giàu âm điệu.
-Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt: MT, TS, BC.
- Cách ngắt dòng thể hiện sự đau xót,xúc động đến nghẹn ngào của tác giả khi hay tin Lượm hi sinh.
- Kết cấu đầu cuối tương ứng nhằm khắc sâu hình ảnh của nhân vật.
3. Ý nghĩa văn bản:
Bài thơ khắc họa hình ảnh 1 chú bé hốn nhiên, dũng cảm hi sinh vì nhiệm vụ kháng chiến. Đó là một hình tượng cao đẹp trong thơ Tố Hữu. Đồng thời bài thơ đã thể hiện chân thật tình cảm mến thương và cảm phục của tác giả dành cho chú bé Lượm nói riêng và những chú bé yêu nước nói chung.
* GHI NHỚ: SGK - T77
4. Hướng dẫn học bài và chuẩn bị bài mới: (4’)
*-Tìm hiểu phần viết về tác giả tác phẩm.
-Học thuộc lòng bài thơ.
- Hiểu ý nghĩa của kết cấu đầu cuối tương ứng thể hiện trong bài thơ.
- Sưu tầm những bài thơ nói về những tấm gương nhỏ tuổi mà anh dũng.
*-Soạn bài “Mưa” (hướng dẫn HS tự học)
+ Đọc và tìm hiểu chung về bài thơ (thể thơ, nhịp điệu)
+ Tìm hiểu và phân tích nghệ thuật miêu tả thiên nhiên trong bài thơ.
+ Tìm hiểu hình ảnh con người ở (cuối) đoạn cuối bài thơ
+ Tổng kết về giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.