Giáo án Ngữ văn 6 - Chủ đề: Cụm từ

CHỦ ĐỀ: CỤM TỪ
-------------
Mục tiêu:
1. Kiến thức: Hiểu thế nào là cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ. Biết cách sử dụng các cụm từ trong nói và viết.
2. Kỹ năng: 
- Nắm được cấu tạo và chức năng ngữ pháp của cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ.
- Nhận biết cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ trong văn bản.
3. Thái độ: Yêu thích và có thói quen sử dụng các cụm từ khi làm bài Tập làm văn.
4. Tích hợp:
A. HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ( Khởi động )
1. Kiểm tra bài cũ
a. Danh từ
- Danh từ là gì ? Nêu đặc điểm của danh từ ? Cho một ví dụ minh hoạ ?
- Phân loại danh từ ?
b. Số từ, lượng từ - Chỉ từ
- Số từ là gì ? Cho ví dụ minh hoạ ?
- Lượng từ là gì ? Dựa vào vị trí trong cụm danh từ, ta có thể chia lượng từ thành mấy nhóm ? 
- Chỉ từ là gì ? Cho ví dụ minh hoạ ?
- Trình bày hoạt động của chỉ từ trong câu. Mỗi loại cho một ví dụ minh hoạ ?
c. Động từ - Tính từ
- Động từ là gì ? Nêu đặc điểm của động từ ?
- Phân loại động từ ? Cho ví vụ minh hoạ ?
- Tính từ là gì ? Cho VD: vàng tươi, vàng lịm, bé ( hình thể ), oai ( dung lượng ) . . .
- Nêu đặc điểm của tính từ ? Cho ví dụ minh hoạ.
2. Giới thiệu bài mới
Để giúp các em hiểu thế nào là cụm danh, cụm động, cụm tính từ. Nắm được cấu tạo và chức năng ngữ pháp của chúng và biết cách sử dụng các cụm từ trong khi nói và viết. Hôm nay, thầy hướng dẫn các em tìm hiểu chủ đề về cụm từ.
B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI ( Tiến trình bài mới )
I. CỤM DANH TỪ LÀ GÌ ? ( Sgk tr. 116 )
T. Cho H đọc VD 1, 2, 3 sgk tr. 116, tìm các cụm danh từ, thầy ghi lần lượt các ví dụ lên bảng, hướng dẫn H phân tích rút ra định nghĩa và đặc điểm Cụm danh từ là gì ?
* Ghi nhớ
Ví dụ 1: một túp lều nát
- Khái niệm: Cụm danh từ là loại tổ hợp từ do danh từ với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành.
Ví dụ 2: túp lều một túp lều nát
Ví dụ 3: Những em học sinh lớp sáu 19 rất ngoan.
	C V
- Đặc điểm: Cụm danh từ có ý nghĩa đầy đủ hơn và có cấu tạo phức tạp hơn một mình danh từ, nhưng hoạt động trong câu giống như một danh từ.
----------------------------------------------------
I. CỤM ĐỘNG TỪ LÀ GÌ ? ( Sgk tr. 147 )
T. Cho H đọc VD 1, 2, 3 sgk tr. 147, tìm các cụm động từ, thầy ghi lần lượt các ví dụ lên bảng, hướng dẫn H phân tích rút ra định nghĩa và đặc điểm của Cụm động từ là gì ?
* Ghi nhớ
Ví dụ 1: đã đi nhiều nơi
- Khái niệm: Cụm danh từ là loại tổ hợp từ do động từ với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành.
Ví dụ 2: đi đã đi nhiều nơi
Ví dụ 3: Hồi còn nhỏ, ông nội tôi đã đi nhiều nơi.
	TN,	 C V
- Đặc điểm: Cụm động từ có ý nghĩa đầy đủ hơn và có cấu tạo phức tạp hơn một mình động từ, nhưng hoạt động trong câu giống như một động từ.
----------------------------------------------------
I. CỤM TÍNH TỪ LÀ GÌ ? ( Sgk tr. 155 )
T. Cho H đọc VD 1 và 2 sgk tr. 155, tìm các cụm tính từ, thầy ghi lần lượt các ví dụ lên bảng, hướng dẫn H phân tích rút ra định nghĩa và đặc điểm Cụm tính từ là gì ?
* Ghi nhớ
Ví dụ 1: vẫn khoẻ như ngày nào
- Khái niệm: Cụm tính từ là loại tổ hợp từ do tính từ với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành.
Ví dụ 2: - khoẻ vẫn khoẻ như ngày nào 
Ví dụ 3: - Giỏi văn là sở trường của bạn Nam.
 C V
- Đặc điểm: Cụm tính từ có ý nghĩa đầy đủ hơn và có cấu tạo phức tạp hơn một mình tính từ, nhưng hoạt động trong câu giống như một tính từ.
- Chú ý: 
+ Khả năng làm vị ngữ của tính từ hạn chế hơn động từ.
+ Em bé thông minh ( chỉ là cụm từ, chưa thành câu ), muốn thành câu, ta thêm:
Ví dụ 4: Em bé ấy thông minh lắm.
 C V	
 Lao động là vinh quang.
 C V	
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
II. CẤU TẠO CỦA CỤM DANH TỪ ( Sgk tr. 117 )
T. Cho H đọc vd đã ghi sẳn trên bảng, yêu cầu H xác định cụm D có mấy phần rồi rút ra mô hình cấu tạo của cụm danh từ.
* Ghi nhớ
- Ví dụ 1: tất cả những em học sinh chăm ngoan ấy
T. Cho H đọc VD 1, 2, 3 sgk tr. 117, tìm các cụm danh từ, thầy vẽ mô hình lên bảng, cho H vẽ theo và lần lượt cho H len bảng điền các cụm D tìm được từ vd vào mô hình.
- Ví dụ 2: làng ấy, ba thúng gạo nếp, ba con trâu đực, ba con trâu ấy, chín con, năm sau, cả làng, mỗi người một ngả, bốc từng quả đồi, tất cả những em học sinh chăm ngoan ấy
- Mô hình
Phần trước
Phần trung tâm
Phần sau
t2
t1
T1
T2
s1
s2
làng
ấy
ba
thúng
gạo nếp
ba
con
trâu
đực
ba
con
trâu
ấy
chín
con
năm
sau
cả
làng
mỗi
người
một ngả
từng
quả
đồi
tất cả
những
em
học sinh
chăm ngoan
ấy
- Trong cụm D:
+ Các phụ ngữ phần trước bổ sung cho danh từ các ý nghĩa về số và lượng.
+ Các phụ ngữ phần sau nêu lên đặc điểm của sự vật mà danh từ biểu thị hoặc xác định vị trí của sự vật trong không gian hay thời gian.
T. Cho H đọc VD 3 sgk tr. 117. Liệt kê những từ ngữ đứng trước và đứng sau danh từ trong các cụm danh từ trên. Sắp xếp chúng thành loại.
- Liệt kê:
+ Số từ bổ sung ý nghĩa chỉ số lượng: ba, chín, mười. . .
+ Lượng từ bổ sung ý nghĩa:
. Chỉ toàn thể: cả, tất cả, toàn thể. . .
. Chỉ tập hợp hay phân phối: những, các, mọi, mỗi, từng. . .
--------------------------------------------------------
II. CẤU TẠO CỦA CỤM ĐỘNG TỪ ( Sgk tr. 148 )
T. Cho H đọc vd đã ghi sẳn trên bảng, yêu cầu H xác định cụm Ñ có mấy phần rồi rút ra mô hình cấu tạo của cụm danh từ gồm mấy phần ?
* Ghi nhôù
- Ví duï 1: ñaõ ñi nhieàu nôi 
T. Cho H đọc vd 2, xác định yêu cầu: tìm thêm những cụm động từ: vd, T cho ghi vào vở các cụm động từ sau:
 - Ví duï 2: ñaõ ñi nhieàu nôi, cuõng ra nhöõng caâu ñoá oaùi oaêm ñeå hoûi moïi ngöôøi, haõy nguû moät chuùt ñi, chöa noùi vôùi ngöôøi khaùc, aên côm, treøo leân caây böôûi , ñi Haø Noäi, vaøo hoïc luùc 7 giôø, noäp baøi cho coâ giaùo, ñi hoïc vì nghe lôøi meï, ñeán tröôøng baèng xe ñaïp, nhìn coâ giaùo moät caùch dòu daøng 
T. Hướng dẫn H vẽ mô hình, cho lần lượt H lên bảng điền các cụm Đ vào mô hình, lớp nhận xét, T kết luận Đ – S và cho H ghi vào vở
- Moâ hình 
Phaàn tröôùc
Phaàn trung taâm
Phaàn sau
ñaõ( thôøi gian)
ñi
nhieàu nôi
cuõng( tieáp dieãn töông töï )
ra
nhöõng caâu ñoá oaùi oaêm ñeå hoûi moïi ngöôøi
haõy( khuyeán khích hoaëc ngaên caûn haønh ñoäng )
nguû
moät chuùt ñi
chöa, khoâng( khaúng ñònh hoaëc phuû ñònh haønh ñoäng )
noùi
vôùi ngöôøi khaùc
( chöa: phuû ñònh töông ñoái, khoâng: phuû ñònh tuyeät ñoái )
aên
Côm ( ñoái töôïng), thöôøng laø danh töø.
treøo 
leân caây böôûi ( phöông höôùng), do ñoäng töø phöông höôùng ñaûm nhaän.
ñi
Haø Noäi ( ñòa ñieåm), do danh töø ñaûm nhieäm
vaøo
hoïc
luùc 7 giôø ( thôøi gian)
noäp
baøi cho coâ giaùo ( muïc ñích )
ñi hoïc
 vì nghe lôøi meï ( nguyeân nhaân )
ñeán
tröôøng baèng xe ñaïp ( phöông tieän )
nhìn
coâ giaùo moät caùch dòu daøng ( caùch thöùc )
- Trong cuïm ñoäng töø:
+ Caùc phuï ngöõ phaàn tröôùc boå sung cho ñoäng töø yù nghóa: quan heä thôøi gian; söï tieáp dieãn töông töï; söï khuyeán khích hoaëc ngaên caûn haønh ñoäng; söï khaúng ñònh hoaëc phuû ñònh haønh ñoäng. . . 
+ Caùc phuï ngöõ phaàn sau boå sung cho ñoäng töø caùc chi tieát veà ñoái töôïng, höôùng, ñòa ñieåm, thôøi gian, muïc ñích, nguyeân nhaân, phöông tieän vaø caùch thöùc haønh ñoäng. . .
---------------------------------------------------
II. CẤU TẠO CỦA CỤM TÍNH TỪ ( Sgk tr. 155 )
T. Cho H đọc vd đã ghi sẳn trên bảng, yêu cầu H xác định cụm T có mấy phần rồi rút ra mô hình cấu tạo của cụm T gồm mấy phần ?
* Ghi nhớ
- Ví dụ 1: đang trẻ như một thanh niên
T. Cho H đọc VD 1, 2 sgk tr. 155, gạch dưới cụm T có trong các đoạn văn, câu văn và tìm thêm các cụm tính từ, thầy vẽ mô hình lên bảng, cho H vẽ theo và lần lượt cho H lên bảng điền các cụm T tìm được từ vd vào mô hình
 - Ví duï 2: đang trẻ như một thanh niên, vẫn khoẻ như ngày nào, rất thông minh, không - chưa ngoan, sáng vằng vặc ở trên không, đẹp như tiên, xinh lắm, nhỏ lại, vui nhất là ngày vu quy
 - Mô hình
Phaàn tröôùc
Phaàn 
trung taâm
Phaàn sau
đđđang ( thời gian )
trẻ
như một thanh niên
vẫn ( tiếp diễn tương tự )
khoẻ
như ngày nào
rất ( mức độ )
thông minh
không, chưa ( khẳng định hay phủ định )
ngoan
sáng vằng vặc
trên không ( vị trí )
đep
như tiên ( so sánh )
xinh
lắm ( mứa độ )
nhỏ
lại ( phạm vi )
vui
nhất là ngày vu quy ( nguyên nhận )
 - Trong cuïm tính töø:
+ Caùc phuï ngöõ phaàn tröôùc boå sung cho ñoäng töø yù nghóa: quan heä thôøi gian; söï tieáp dieãn töông töï; söï khuyeán khích hoaëc ngaên caûn haønh ñoäng; söï khaúng ñònh hoaëc phuû ñònh haønh ñoäng. . . 
+ Caùc phuï ngöõ phaàn sau boå sung cho ñoäng töø caùc chi tieát veà ñoái töôïng, höôùng, ñòa ñieåm, thôøi gian, muïc ñích, nguyeân nhaân, phöông tieän vaø caùch thöùc haønh ñoäng. . 
-----------------------------------------------------
C. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ( Bài tập luyện tập )
III. BÀI TẬP CỤM DANH TỪ ( Sgk tr. 118 )
T. Cho H đọc bài tập 1, 2. Tìm cụm danh từ trong câu a, b, c và điền vào mô hình
* Mô hình
Phần trước
Phần trung tâm
Phần sau
t2
t1
T1
T2
s1
s2
một
người 
chồng
thật xứng đáng
một
lưỡi
búa
của cha để lại
một
con
yêu tinh
ở trên . . .lạ
T. Cho H đọc bài tập 3. Tìm từ ngữ thích hợp điền vào chỗ trống. Đoạn văn có mấy câu ? 
- Câu 3: ấy
- Câu 4: vừa rồi
- Câu 5: cũ
----------------------------------------------------
III. BÀI TẬP CỤM ĐỘNG TỪ ( Sgk tr. 148 )
T. Cho H đọc bài tập 1, 2. Tìm cụm động từ trong câu a, b, c và điền vào mô hình
 * Mô hình
Phaàn tröôùc
Phaàn 
trung taâm
Phaàn sau
còn đang
đùa nghịch
ở sau nhà
yêu thương
Mị Nương hết mực
muốn kén
( trạng thái )
cho con một người chồng thật xứng đáng
đành tìm
cách
giữ
sứ thần ở công quán
có
thì giờ
đi hỏi
ý kiến em bé thông minh nọ
T. Cho H đọc bài tập 3. Nêu ý nghĩa của các phụ ngữ in đậm, tác dụng ?
 * Hai phụ ngữ “ chưa, không” đều có ý nghĩa phủ định:
- chưa: phủ định tương đối, hành động có thể xảy ra trong tương lai.
- không: phủ định tuyệt đối, hành động không xảy ra trong tương lai.
------à Tác dụng: cho thấy sự thông minh, nhanh trí của em bé hơn người.
T. Cho H đọc bài tập 4. Viết câu văn trình bày ý nghĩa của truyện Treo biển, gạch dưới các cụm động từ.
 - Ví dụ: Truyện Treo biển nêu một bài học; phải có lập trường của mình, không nên nghe theo một cách mù quáng ý kiến của người khác.
III. BÀI TẬP CỤM TÍNH TỪ ( Sgk tr. 148 )
T. Cho H đọc bài tập 1. Tìm cụm tính từ:
 a. sun sun như con đĩa
 b. chần chẫn như cái đòn càn
 c. bè bè như cái quạt thóc
 d. sừng sững như cái cột đình
 đ. Tun tủn như cái chổi sể cùn
T. Gạch dưới cụm tính từ có trong đoạn trích sau:
Trăng đang lên. Mặt sông lấp loáng ánh vàng. Núi Trùm Cát đứng sừng sững bên bờ sông thành một khối tím thẫm uy nghi, trầm mặc. Dưới ánh trăng dòng sông sáng rực lên, những con sóng nhỏ lăn tăn gợn đều mơn man vỗ nhẹ vào hai bên bờ cát.
T. Điền các cụm tính từ trên vào mô hình
 * Mô hình
Phaàn tröôùc
Phaàn 
trung taâm
Phaàn sau
lấp loáng
ánh vàng
sừng sững
bên bờ sông
tím thẫm
uy nghi
sáng rực
lên
nhỏ
lăn tăn gợn đều mơn man
C. HOẠT ĐỘNG ỨNG DỤNG
IV. BÀI TẬP CỤM DANH TỪ 
T. Đọc cho H viết mẫu chuyện vào tập và trả lời các câu hỏi bên dưới ?
Hạnh và An
 Hạnh và An là hai người bạn thân cùng học một khối lớp sáu, nhưng hai người lại học khác lớp.
Một hôm, cả hai đi siêu thị sách, gặp thầy giáo dạy Ngữ văn của lớp Hạnh: Hạnh lễ phép chào thầy giáo, còn An không chào mà chỉ đứng im. Khi thầy giáo đi qua, Hạnh hỏi An “ Sao bạn không chào thầy giáo ?” An trả lời “ Vì thầy không dạy lớp mình !”
Hạnh không hỏi thêm gì ờ An và cả hai bạn cùng tiếp tục đi siêu thị sách. . .
Em có nhận xét gì về cách ứng xử trong câu chuyện giữa Hạnh và An ?
Hạnh có cách cư xử lịch sự, lễ độ đối với thầy giáo.
Còn An cư xử thể hiện sự thiếu lịch sự, thiếu lễ độ đối với thầy giáo.
Câu chuyện trên viết theo phương thức biểu đạt chính nào ? Vì sao em biết đó là phương thức tự sự ? 
Gạch dưới cụm danh từ có trong câu chuyện trên và điền các cụm danh từ ấy vào mô hình.
* Mô hình
Phần trước
Phần trung tâm
Phần sau
t2
t1
T1
T2
s1
s2
hai
người 
bạn
thân
một
khối
lớp
sáu
hai
người
Lai học khác lớp
thầy giáo
dạy Ngữ văn
cả
hai
Bạn
Củng đi . . . sách
Trong khi nói và viết bài Tập làm văn, em nên sử dụng cụm từ gì ?
IV. BÀI TẬP CỤM ĐỘNG TỪ 
1. Đọc cho H viết câu văn “ Nước ngập ruộng đồng, nước ngập nhà cửa, nước dâng lên lưng đồi, sườn núi.” và trả lời các câu hỏi bên dưới ?
a. Câu văn trên có bao nhiêu cụm động từ ? Cụm động từ là gì ? 
b. Câu văn trên kể lại hành động và việc làm của ai trong truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh ?
2. Đọc cho H viết đoạn văn “
IV. BÀI TẬP CỤM TÍNH TỪ 
1. Đọc cho H viết câu đoạn văn và trả lời các câu hỏi bên dưới.
- Nhà văn Nguyễn Kiên viết: “ Hoa mận vừa tàn thì mùa xuân đến. Bầu trời càng thêm xanh. Nắng vàng ngày càng rực rỡ. Vườn cây lại đâm chồi nẩy lộc. Rồi vườn cây ra hoa.”
a. Đoạn văn trên có mấy câu ? Câu nào là câu chủ đề ? Ý chính của đoạn văn trên là gì ? 
- Đoạn văn có 5 câu, câu 1 là câu chủ đề và ý chính của đoạn là nói về “ mùa xuân đến”
 b. Bằng những kiến thức đã học về bài cụm tính từ, em hãy tìm và gạch dưới hộ dùm nhà văn cụm tính từ có trong đoạn văn.
C. HOẠT ĐỘNG BỔ SUNG
IV. BÀI TẬP CỤM DANH TỪ 
1. Trong cụm từ “ ba thúng lúa đầy ắp” từ nào là danh từ chỉ đơn vị ?
2. Hãy điền tiếp những từ ngữ ở phía trước và phía sau của danh từ để tạp thành một cụm danh từ theo sơ đồ sau
 Lượng từ + số từ + Danh từ + từ ngữ khác + chỉ từ 
 VD: toàn bộ những em giáo sinh thực tập ấy
3. Đọc cho H viết câu văn “ Thành Phong Châu như nổi lềnh bềnh trên một biển nước.” và trả lời các câu hỏi bên dưới ?
a. Câu văn trên trích trong văn bản nào ? Văn bản là gì ? Văn bản viết theo phương thức biểu đạt nào ?
b. Câu văn trên có bao nhiêu cụm danh từ ? Cụm danh từ là gì ? 
4. Trong cuộc trò chuyện giữa người con và người mẹ đã xuất hiện rất nhiều cụm từ, em hãy xác định đâu là cụm danh, cụm động, cụm tính từ và gạch dưới phần trung tâm trong từng cụm từ đó.
- hai ba năm nay ( cụm D )
- về hết ( cụm Đ )
- cả cuộc đời vất vả của má ( cụm D )
- cũng mất ( cụm Đ )
- vẫn lấp lánh ( cụm T )
- yên tĩnh hẳn ( cụm T )
- vuốt lại mái tóc tơ ( cụm Đ )
- đã bận rộn nhiều đến thế ( cụm T )
- chỉ giết một con gà ( cụm Đ )
- một thời gian khá dài ( cụm D )