Giáo án Ngữ văn 11 - Năm học 2008-2009 - Tiết 14-15

Ngày 12 – 9
Tiết 14 -15	 BÀI CA NGẮN ĐI TRÊN BÃI CÁT 	 Cao Bá Quát
 (Sa hành đoản ca) 
I- Mục đích, yêu cầu: 
 	1- Kiến thức: giúp HS:
- Hiểu được sự chán ghét của CBQ đối với con đường mưu cầu danh lợi tầm thường và niềm khao khát đối với cuộc sống trong hoàn cảnh xã hội nhà nước phong kiến bảo thủ, trì truệ.
- Nắm được một vài đặc điểm và khả năng biểu đạt nội dung của thể hành. 
 	2- Kĩ năng: Rèn luyện kỹ năng đọc hiểu văn bản thơ, đặc biệt là thể hành.
 	3- Thái độ: Xây dựng thái độ sống đúng. 
II- Chuẩn bị: 
 	1- Chuẩn bị của giáo viên: Soạn giáo án .
 	2- Chuẩn bị của học sinh: Đọc kỹ SGK, trả lời câu hỏi hướng dẫn.
III- Hoạt động dạy học: 
 1’	1- Ổn định tình hình lớp: 
 6’	2- Kiểm tra bài cũ: 
-Câu hỏi: Phong cách sống ngất ngưởng của NCT qua Bài ca ngất ngưởng?
	-Yêu cầu: Ngất ngưởng trở thành bản lĩnh, cốt cách, cá tính: Từ ngất ngưởng láy lại nhiều lần, Ngất ngưởng trong triều, khi về hưu.
 	3- Giảng bài mới:
-Vào bài: Cao Bá Quát là người nổi tiếng tài hoa, viết chữ đẹp, cả đời chỉ cúi lạy hoa mai. Bài thơ “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” giúp ta hiểu phần nào vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách của ông.
	-Tiến trình bài dạy:
TL
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung
7’
24’
6’
HĐ1: Hướng dẫn tìm hiểu khái quát.
 Hỏi: Nêu những nét chính về cuộc đời CBQ?
 Hỏi: Nội dung cơ bản của thơ CBQ? Chỉ rõ tư tưởng tiến bộ của CBQ?
 GV mở rộng: 1841 ông làm sơ khảo trường thi Huế, thấy bài văn hay nhưng phạm huý " chữa hộ, việc bại lộ " kết tội chém. Sau tạm tha đi công cán ở Indonesia.
 HĐ2: Hưóng dẫn đọc hiểu văn bản.
 Hỏi: Hình ảnh bãi cát dài xuất hiện trong bài thơ mấy lần? Ý nghĩa của hình ảnh này?
 Hỏi: Phân tích ý nghĩa tả thực và ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh bãi cát và con đường? Sự sáng tạo của tác giả?
 Hỏi: Hình ảnh con người đi trên bãi cát được khắc hoạ như thế nào?
 Hỏi: Tác giả nhắc đến chuyện xưa, chuyện nay có ý nghĩa gì? Chỉ ra mối liên hệ giữa 6 câu thơ: “Không học được tiên…tỉnh bao người”?
 Hỏi: Ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh “ cùng đồ”?
 Hỏi: Những băn khoăn suy tư của người đi đường?
 Hỏi: Tâm trạng của lữ khách khi đi trên con đường?
 Hỏi: Tầm tư tưởng của CBQ thể hiện qua tâm trạng?
 Hỏi: Phân tích ý nghĩa của đai jtừ xưng hô và nhịp điệu bài thơ đối với việc diễn tả cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật trữ tình?
 HĐ3: Hướng dẫn tổng kết, luyện tập.
 Hỏi: Nêu cảm nhận khái quát về giá trị nội dung tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ?
 GV nhận xét, bổ sung, khái quát.
 GV gọi 1-2 HS đọc ghi nhớ.
 GV hướng dẫn luyện tập, yêu cầu HS về nhà hoàn thành bài tập.
HĐ1: Tìm hiểu khái quát.
 HS đọc tiểu dẫn.
 HS: Dựa vào SGK trả lời.
 HS: Trả lời.
 -Tư tưởng khai sáng.
 -Thái độ phê phán chế độ phong kiến, cảm thông trước nỗi khổ của nhân dân.
HĐ2: Đọc hiểu văn bản.
 HS: Trao đổi, trả lời.
HS: Nghĩa tả thực.
- Nghĩa tượng trưng.
- Sáng tạo: Quan sát thực " hình ảnh mới lạ.
 HS: Phát hiện chi tiết.
 HS: trả lời.
 HS: chuyện xưa, chuyện nay " cô đọc, lẻ loi.
 Sáu câu thơ như là sự chuẩn bị kết luận của tác giả: Cần phải thoát ra khỏi cơn say danh lợi vô nghĩa -> tầm cao tư tưởng CBQ: nhận rõ tính chất vô nghĩa của lối học khoa cử, con đường công danh theo lối cũ.
 HS: dừng lại, băn khoăn " bế tắc, cô vọng.
 HS: phát hiện chi tiết, phân tích.
 HS: Trao đổi, thảo luận.
 HS: Thảo luận.
HĐ3: Tổng kết, luyện tập.
 HS trả lời
 HS: Đọc ghi nhớ.
 HS lắng nghe, về nhà hoàn thành bài tập.
 I- Tìm hiểu chung:
 1- Tác giả:
 a. Cuộc đời:
 - CBQ (1809 ?- 1855) tự là Chu Thần, quê Bắc Ninh (Hà Nội ngày nay).
 - Nổi tiếng văn hay chữ đẹp.
 - Khởi xướng cuộc khởi nghĩa chống lại chế độ phong kiến nhà Nguyễn và hi sinh.
 b. Sự nghiệp:
 - Số lượng: 1000 bài thơ cả chữ Nôm và chữ Hán.
 - Nội dung:
 + Phê phán chế độ phong kiến.
 +Ca ngợi các anh hùng dân tộc, các nhà nho có nhân cách.
 +Chứa đựng tư tưởng khai sáng (tự phát).
 - Là nhà thơ tài năng và bản lĩnh “ Thần Siêu, thánh Quát).
 2- Bài thơ: “ Bài ca ngắn đi trên bãi cát”
 - Cảm hứng gợi từ nhiều lần vào Huế thi Hội qua các tỉnh miền Trung cát trắng mênh mông.
 - Thể hành: tự do về câu chữ, gieo vần, chuyển vần.
 II- Đọc - hiểu văn bản:
 1- Hình tượng bãi cát và con người đi trên bãi cát.
 a. Hình tượng bãi cát:
 - Bãi cát dài lặp lại nhiều lần có nhiều lớp nghĩa:
 +Tả thực:Con đường dài vô tận với cát trắng mênh mông.
 +Tượng trưng: Con đường công danh trong xã hội cũ. Đó là con đường đi tìm chân lý , tìm lẽ sống đích thực của cuộc đời nhưng mờ mịt, bế tắc.
" Hình ảnh bãi cát là sự sáng tạo độc đáo.
 b. Hình tượng con người đi trên bãi cát:
 -Vất vả, khó nhọc: đi 1 bước lại lùi 1 bước ->quan sát tinh tế: cát lún bước 1 bước lại như lùi lại; trầy trật, nhiều vật cản.
 - Miệt mài, mê mải: mặt trời lặn vẫn đi.
 - Chán nản vì tự mình phải hành hạ thân xác mình theo đuổi công danh: “Không học được tiên ông phép ngủ, Trèo non, lội suối giận khôn vơi”. Cái bả công danh có sức cám dỗ lớn, và những kẻ ham danh lợi đều phải chạy ngược xuôi. Người đời thấy ở đâu có quán rượu ngon đều đổ xô đến, mấy ai tỉnh táo thoát khỏi sự cám dỗ đó. Danh lợi là thứ rượu dễ làm say lòng người.
 - Bế tắc: “cùng đồ” phía Bắc trập trùng núi cao chắn lối, phía Nam sóng cuộn dâng tràn " những trở ngại lớn không thể vượt qua. Đó cũng là sự bế tắc đường đời của trí thức pk không gì khác hơn: học, thi, làm quan, luẩn quẩn trong vòng danh lợi. " Sự cần thiết của đổi mới giáo dục.
 - Băn khoăn, suy tư: tính sao đây? Anh đứng làm chi trên bãi cát? Người đi đường tự hỏi: đi tiếp hay dừng lại? Đi tiếp thì đi như thế nào? Không đi tiếp thì đi đâu?" bế tắc, tuyệt vọng. Đó là bi kịch của người trí thức cũ.
 - Tâm trạng lữ khách bi nhưng hùng: ta hát khúc ca về đường cùng.
 c. Tầm tư tưởng của CBQ:
 - Tp thể hiện mâu thuẫn của thời đại: khát vọng sống cao đẹp mâu thuẫn với hiện thực đen tối, những trí thức tài hoa thức tỉnh nhưng bế tắc, tuyệt vọng.
 - Hình tượng con người cô độc nhưng mạnh mẽ, vừa quả quyết vừa tuyệt vọng. Báo hiệu sự đổi thay tất yếu.
 2- Nghệ thuật:
 - Sử dụng các đại từ xưng hô khác nhau:
 + Khách – quân (anh, ông) – ngã(tôi, ta).
 + Nhà thơ tự đặt mình vào các vị trí khác nhau để tự bộc lộ, tự đối thoại với chính mình " khúc ca đầy tự vấn, nghi hoặc chứa đựng bao điều chưa giải quyết của thời đại.
 - Nhịp điệu bài thơ: lúc nhanh, lúc chậm, lúc dàn trải, lúc dứt khoát " tâm tư trĩu nặng suy tư của tác giả.
 III- Tổng kết và luyện tập:
 1- Tổng kết:
 a- Bài ca thể hiện tâm trạng bi phẫn của kẻ sĩ trước đường đời bế tắc, hiểm trở, mù mịt, phản ánh một xã hội đen tối, đầy hiểm họa đối với người tài hoa; đánh dấu sự thức tỉnh, nhìn lại con đường công danh truyền thống; chứa đựng sự phản kháng âm thầm đối với trật tự xã hội cũ.
 b- Nghệ thuật sáng tạo: hình ảnh nghệ thuật độc đáo, cách dùng đại từ, nhịp điệu góp phần diễn đạt sâu sắc nội dung tư tưởng.
 2- Luyeän taäp:
 Töø tp, ta coù theå lí giaûi nguyeân nhaân daãn ñeán vieäc CBQ noåi daäy choáng laïi trieàu Nguyeãn nhö sau:
 -OÂng laø ngöôøi ñaõ nhaän ra baûn chaát thoái naùt cuûa trieàu ñình nhaø Nguyeãn .
 -OÂng – moät con ngöôøi soáng phoùng tuùng, luoân nuoâi döôõng khaùt voïng muoán ñoåi thay cuoäc soáng ñöông thôøià Khi rôøi kinh ñoâ ñi nhaän chöùc laøm giaùo thuï ôû phuû Quoác Oai, Sôn Taây, phaûi chöùng kieán nhieàu baát bình vôùi chính quyeàn ñöông thôøi khieán oâng voâ cuøng phaãn noä.
 àCBQ ñaõ lieân laïc vôùi nhöõng ngöôøi caàm ñaàu cuoäc khôûi nghóa, möôïn côù phuø Leâ ñöùng leân khôûi nghóa.
 2’	4- Dặn dò:
- Nắm giá trị nội dung, nghệ thuật bài thơ.
- So sánh với các tác giả văn học trung đại để thấy nét mới ở CBQ.
- Soạn “ Luyện tập các thao tác lập luận phân tích”.
IV- Rút kinh nghiệm, bổ sung: 
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1. Doøng naøo khoâng noùi ñuùng veà taùc giaû baøi thô “Sa haønh ñoaûn ca”?
OÂng sinh naêm 1809 (?), ngöôøi laøng Phuù Thò, huyeän Gia Laâm, nay thuoäc Haø Noäi.
OÂng thi höông, ñaäu cöû nhaân naêm 1831 taïi tröôøng thi Haø Noäi, vaø sau ñoù vaøo Hueá thi hoäi ñoã tieán só. 
OÂng laø moät nhaø thô coù taøi naêng vaø baûn lónh, laøm quan cho trieàu ñình nhaø Nguyeãn nhöng sau laïi tham gia khôûi nghóa noâng daân choáng laïi trieàu ñình.
Thô vaên oâng chöùa ñöïng thaùi ñoä pheâ phaùn chính söï nhaø Nguyeãn vaø theå hieän tö töôûng coù saéc thaùi ñoåi môùi, phaûn aùnh phaàn naøo nhu caàu ñoåi môùi cuûa xaõ hoäi Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XIX. 
2. Hai caâu thô “Khoâng hoïc ñöôïc tieân oâng pheùp nguû – Treøo non, loäi suoái, giaän khoâng nguoâi” theå hieän noãi nieàm gì cuûa taùc giaû?
Noãi öôùc muoán coù ñöôïc pheùp tieân ñeå ñöôïc sung söôùng trong cuoäc ñôøi.
Noãi giaän thieân nhieân taïo hoùa kheùo baøy nhöõng gian khoù cho con ngöôøi.
Noãi theøm muoán ñöôïc ñi treân nhöõng con ñöôøng baèng phaúng.
Noãi chaùn naûn vì töï mình phaûi haønh haï thaân xaùc cuûa mình ñeå theo ñuoåi coâng danh. 
3. Boán caâu thô sau noùi ñieàu gì :
Xöa nay phöôøng danh lôïi,
Boân taåu treân ñöôøng ñôøi.
Gioù thoaûng hôi men trong quaùn röôïu,
Say caû, hoûi tænh ñöôïc maáy ngöôøi?
Nhöõng ngöôøi tìm ñöôïc danh lôïi thöôøng thích uoáng röôïu.
Nhöõng ngöôøi thaát baïi treân con ñöôøng xuoâi ngöôïc tìm danh lôïi roài cuoái cuøng cuõng chìm trong quaùn röôïu maø thoâi.
Nhöõng ngöôøi say trong quaùn röôïu, coù ai laø khoâng ham danh lôïi.
Danh lôïi cuõng nhö röôïu ngon caùm doã ngöôøi ñôøi, maáy ai thoaùt ñöôïc. 
4. Hình aûnh baõi caùt daøi bieåu töôïng cho ñieàu gì?
Söï voâ cuøng cuûa thieân nhieân.
Khaùt voïng cuûa con ngöôøi.
Con ñöôøng coâng danh khoa cöû.
Söï voâ nghóa cuûa ñôøi ngöôøi. 
5. Ñaët baøi thô vaøo boái caûnh lòch söû nöûa ñaàu theá kæ XVIII, boán caâu thô sau coù yù nghóa gì?
Nghe ta ca “cuøng ñoà” moät khuùc,
Phía baéc nuùi baéc, nuùi muoân lôùp !
Phía nam nuùi nam, soùng muoân ñôït !
Sao mình anh coøn trô treân baõi caùt?
Taùc giaû töï hoûi mình sao khoâng töø boû baõi caùt daøi ñeå ñeán vôùi caùi huøng vó cuûa nuùi muoân lôùp ôû phía baéc vaø soùng muoân ñôït ôû phía nam.
Taùc giaû thaám thía söï coâ ñoäc cuûa mình giöõa cuoäc ñôøi.
Taùc giaû nhaän ra söï voâ nghóa cuûa con ñöôøng mình ñang ñi.
Taùc giaû nghó ñeán moät con ñöôøng khaùc vôùi con ñöôøng mình ñang ñi – con ñöôøng coù aâm vang maïnh meõ cuûa cuoäc ñôøi.