Giáo án Ngữ văn 10 - Tuần 1: Đọc văn Vào phủ chúa Trịnh - Năm học 2015-2016

Tuần: 01 Ngày soạn:10. 08. 2015 
Tiết : 01 - 02. 	 Ngày dạy: 18. 08. 2015
Ñoïc Vaên : VAØO PHUÛ CHUÙA TRÒNH
(Trích Thöôïng kinh kí söï ) Leâ Höõu Traùc Ngaøy soaïn: 
I. MỤC TIÊU: 
Giúp HS: 
 Hiểu rõ giá trị hiện thực sâu sắc của tác phẩm, cũng như thái độ trước hiện thực và ngòi bút kí sự chân thực, sắc sảo của Lê Hữu Trác qua đoạn trích miêu tả cuộc sống và cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa Trịnh. 
II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:
Sách giáo khoa Ngữ văn 11 – tập 1.
Sách giáo viên Ngữ văn 11 – tập 1.
Tác phẩm tham khảo Thượng kinh kí sự.
Tranh chân dung Lê Hữu Trác.
Bài tập Ngữ văn 11 – tập 1.
III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH:
 GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. 
IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
 1. Ổn định lớp:
 2. Kiểm tra bài cũ: 
 3. Tiến trình bài dạy:
 Vào bài: Lê Hữu Trác không chỉ được xem là thầy thuốc giỏi mà còn được xem là một trong những tác giả văn học có những đóng góp lớn lao cho sự ra đời và phát triển của thể loại kí sự. Để hiểu rõ hơn về những điều này, ta cùng nhau tìm hiểu một đoạn trích tiêu biểu của ông Vào phủ chúa Trịnh.
TT
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Năng lực được hình thành
* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm:
Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về tác giả
GV: Yêu cầu học sinh đọc phần Tiểu dẫn
GV: Dựa vào phần Tiểu dẫn, em hãy giới thiệu khái quát về tác giả? 
GV: Giải thích thêm về hiệu của Lê Hữu Trác.
GV: Giải thích thêm về tác phẩm:Tác phẩm ghi lại cảm xúc khi ông chữa bệnh, bộc lộ tâm trạng và đức độ của một người thầy thuốc. Quyển cuối cùng ở bộ sách này là một tác phẩm văn học: Thượng kinh kí sự.
HS: Đọc Tiểu dẫn
HS: Trả lời
I. TÌM HIỂU CHUNG:
1. Tác giả: (SGK)
- Tên hiệu là Hải Thượng Lãn Ông:
+ Gắn với quê hương
+ Gắn với con người: ghét danh lợi, yêu thiên nhiên, chuyên tâm làm thuốc, soạn sách dạy học trò à nhà văn, nhà thơ, danh y 
- Tác phẩm: Hải Thượng y tông tâm lĩnh
+ Gồm 66 quyển
+ Biên soạn gần 40 năm
+ Có giá trị y học và văn học
Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về tác phẩm
GV: Ở THCS, em đã học kí nào? Tác phẩm đó của ai?
GV: Như vậy, bằng những hiểu biết của mình, em hãy cho biết đó là một thể loại văn học như thế nào? 
GV: Hãy giới thiệu đôi nét về tác phẩm này?
HS: Trả lời.
HS: Thể kí: ghi chép sự việc, câu chuyện có thật và tương đối hoàn chỉnh
HS: Dựa vào SGK để trả lời.
2. Tác phẩm: 
- Thể loại: Kí là một thể loại văn xuôi tự sự có nguồn gốc lịch sử, ghi chép về con người, sự vật, phong cảnh.
- Quyển cuối cùng trong số 66 quyển, hoàn thành tháng 8 năm 1783.
- Nội dung: Ghi chép việc tác giả về kinh đô chữa bệnh cho cha con chúa Trịnh Sâm.
- Vị trí đoạn trích: Đến kinh đô, Lê Hữu Trác được sắp xếp ở nhà người em của Quận Huy Hoàng Đình Bảo. Sau đó, tác giả được đưa vào phủ chúa Trịnh để khám bệnh cho thế tử Trịnh Cán. Đoạn trích bắt đầu từ đó.
* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu tác phẩm
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN: 
Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu quang cảnh và những sinh hoạt nơi phủ chúa
GV: Nhìn lại con đường tác giả vào phủ chúa, em có ấn tượng gì về quang cảnh phủ chúa? (Bên ngoài phủ chúa quang cảnh như thế nào? Bên trong phủ chúa có những gì? Nơi ở của thế tử được miêu tả ra sao?)
GV: Tổng hợp các ý kiến phát biểu của học sinh và chốt lại.
GV: Từ những ấn tượng về phủ chúa, em có nhận xét gì? 
HS: Trả lời dựa theo sơ đồ tóm tắt ở trên.
HS: Lấy ý kiến của tác giả khi mới bước vào phủ “Mình vốn  người thường” để phát biểu
1. Quang cảnh và cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa:
a. Quang cảnh nơi phủ chúa:
- Bên ngoài phủ chúa:
+ Vào phủ phải qua nhiều lần cửa
+ Đường đi là những dãy hành lang quanh co nối nhau liên tiếp
+ Vườn hoa: cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương
+ Nơi đây có điếm “Hậu mã quân túc trực” có những cây cối lạ lùng, những hòn đá kì lạ, cột bao lơn lượn vòng.
- Bên trong phủ chúa: 
+ Có nhà “Đại đường”, “Quyền bổng”, “Gác tía” và những đồ đạc nhân gian chưa từng thấy
+ Đồ dùng tiếp khách ăn uống toàn là mâm vàng, chén bạc
- Nội cung thế tử: 
+ Tối om
+ Vào được phải qua năm sáu lần trướng gấm
+ Có nệm gấm, màn là, đèn sáp sáng, ghế rồng sơn son thiếp vàng, hương hoa ngào ngạt
à Quang cảnh nơi phủ chúa là chốn thâm nghiêm, diễm lệ; màu sắc chủ đạo là đỏ vàng. Cuộc sống xa hoa, cảnh vật lạ lùng, không khí tù động, ngột ngạt, thiếu sinh khí.
GV: Qua lời kể của tác giả, để đến và vào được phủ chúa phải có những điều kiện nào? 
GV: Nơi phủ chúa có cả một guồng máy phục dịch. Hãy chứng minh điều đó qua lời kể của tác giả?
GV: Khi họ nhắc đến chúa Trịnh và thế tử, lời lẽ của mọi người như thế nào? 
GV: Việc khám bệnh cho thế tử phải tuân thủ những phép tắc quy định nào? 
GV: Nhận xét về cung cách sinh hoạt trong phủ chúa?
HS: Tìm dẫn chứng và phát biểu.
HS: Tìm dẫn chứng và phát biểu.
HS: Chỉ ra các từ ngữ và nhận xét
HS: Tìm dẫn chứng và dựa vào đó để trả lời. 
HS: Phát biểu
b. Cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa:
- Đến phủ chúa: Phải có thánh chỉ, có lính đem cáng đến, có đầy tớ dẫn đường, có thẻ 
- Phủ chúa có cả guồng máy phục dịch:
+ Người giữ cửa truyền báo rộn rang
+ Người có việc quan đi lại như mắc cửi
+ Có vệ sĩ canh giữ cửa cung
+ Có quan truyền chỉ
+ Các tiểu hoàng môn hầu hạ nội cung
+ Thị vệ, quan sĩ canh cửa lớn
+ Các danh y sáu cung hai viện ngồi chờ ở phòng trà
+ Các phi tần chầu chực quanh thánh đế, người hầu đứng xung quanh thế tử, các cung nhân đứng xúm xít
- Những lời lẽ nhắc đến chúa và thế tử: hết sức cung kính Thánh thượng đang ngự, hầu mạch Đông cung thế tử, hầu trà 
- Việc khám bệnh cho thế tử phải tuân thủ những phép tắc quy định:
+ Phải đứng hầu ở xa
+ Trước và sau khi khám bệnh phải lạy bốn lạy
+ Muốn xem thân hình thế tử phải đứng hầu và xin phép
+ Xem bệnh xong phải làm tờ khải
à Tất cả những lễ nghi, khuôn phép, kẻ hầu người hạ kể trên cho thấy sự xa hoa tột đỉnh và uy quyền tối thượng ở phủ chúa.
=> Bức tranh hiện thực sắc nét, phản ánh lối sống xa hoa hưởng thụ của cha con nhà chúa.
Thao tác 2: Gợi mở học sinh tìm hiểu về nhân cách, thái độ của tác giả trước cuộc sống của cha con chúa Trịnh.
GV: Đứng trước cảnh phủ chúa xa hoa, lộng lẫy, tấp nập người hầu kẻ hạ, tác giả nhận xét như thế nào? 
GV: Khi được mời ăn cơm sáng, tác giả nhận xét như thế nào? 
GV: Tác giả đã nhận xét như thế nào về bệnh trạng của thế tử? 
GV: Những chi tiết ấy là tác giả khen hay chê? Qua đó, ta có thể nhận ra được thái độ tác giả là gì? 
HS: Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu sang của vua chúa thực khác hẳn với người thường! 
HS: Mâm vàng chén bạc, đồ ăn toàn là của ngon vật lạ, tôi bấy giờ mới biết cái phong vị của nhà đại gia 
HS: Vì thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi 
HS: Phát biểu
2. Nhân cách của Lê Hữu Trác:
a. Cách nhìn, thái độ của tác giả:
- Đối với cuộc sống xa hoa ở phủ chúa, tác giả vốn con quan, sinh trưởng chốn phồn hoa, từng biết chốn cung cấm vẫn đưa ra lời nhận xét: Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu sang của vua chúa thực khác hẳn với người thường! 
- Làm một bài thơ tả hết cái sang trọng vương giả trong phủ 
- Nhận xét về bữa ăn trong phủ chúa: Mâm vàng chén bạc, đồ ăn toàn là của ngon vật lạ, tôi bấy giờ mới biết cái phong vị của nhà đại gia 
- Lời nhận xét về bệnh trạng của thế tử: 
Vì thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi (Căn nguyên của bệnh)
à Tỏ ra dửng dưng trước những quyến rũ vật chất , không đồng tình với cuộc sống no đủ, tiện nghi nhưng thiếu khí trời và tự do 
Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu tài năng, y đức của Lê Hữu Trác.
GV: Qua suy nghĩ của Lê Hữu Trác, ta nhận ra được tâm trạng gì của ông khi chữa bệnh cho thế tử? 
GV: Cách lí giải về bệnh tình thế tử Trịnh Cán cho thấy LHT là một thầy thuốc như thế nào? 
GV: Quyết định cuối cùng cho thấy ông không chỉ là một thầy thuốc có tài mà còn có phẩm chất gì? 
GV: Qua thái độ, tâm trạng của Lê Hữu Trác, em biết được những nhân cách cao quý nào của ông?
HS: Dựa vào dẫn chứng để phát biểu. 
HS: Nhận xét về nhân cách của Lê Hữu Trác.
b. Tâm trạng của Lê Hữu Trác khi chữa bệnh cho thế tử:
- Có sự mâu thuẫn, giằng co:
+ Hiểu căn bệnh, biết cách chữa trị nhưng sợ chữa khỏi chúa tin dùng, bị công danh ràng buộc.
+ Muốn chữa cầm chừng nhưng lại trái với lương tâm, y đức, phụ lòng cha ông.
- Cuối cùng phẩm chất, lương tâm của người thầy thuốc đã thắng. Ông gạt sang một bên sở thích cá nhân để làm tròn trách nhiệm.
à Là thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu rộng, lương tâm, y đức hơn người; khinh thường danh lợi quyền quý, yêu thích tự do, nếp sống thanh đạm
Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu nét đặc sắc trong bút pháp kí sự của tác giả 
GV: Em có nhận xét như thế nào về cách viết kí của tác giả?
HS: Nhận xét về cách quan sát, ghi chép của tác giả.
3. Nghệ thuật viết kí sự của tác giả: 
- Bút pháp đặc sắc: Quan sát tỉ mỉ, ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động, nhiều chi tiết tạo nên thần sắc của cảnh vật
- Sự đan xen thơ ca làm cho kí mang đậm chất trữ tình.
* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết.
GV: Nêu nội dung chính và những nét đặc sắc về nghệ thuật viết kí của tác giả? 
HS: Dựa vào Ghi nhớ để phát biểu.
III. TỔNG KẾT :
Ghi nhớ (SGK)
* Hoạt động 4: Hướng dẫn học sinh luyện tập
GV: Nêu yêu cầu của bài tập So sánh đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh với một tác phẩm hoặc đoạn trích kí khác của văn học trung đại Việt Nam mà anh (chị) đã đọc và nêu nhận xét về nét đặc sắc của đoạn trích này?
IV. LUYỆN TẬP:Bài tập (SGK)
- Điểm giống:
+ Gần đề tài, không gian, địa điểm: phủ chúa Trịnh
+ Giá trị hiện thực: thái độ kín đáo
+ Giọng văn điềm đạm.
- Điểm khác:
+ Lê Hữu Trác: 
o Lần đầu đến phủ chúa trực tiếp, mắt thấy tai nghe; 
o Ngôi kể thứ nhất, không cần hư cấu. 
+ Phạm Đình Hổ:
o Tổng hợp hiện thực nhiều nguồn: trực tiếp và gián tiếp
o Ngôi kể thứ ba: hư cấu.
V. Hướng dẫn học bài, hướng dẫn chuẩn bị bài:
1. Hướng dẫn học bài:
- Cảnh sống xa hoa nơi phủ chúa được miêu tả qua những chi tiết nào?
- Thái độ của tác giả như thế nào đối với cuộc sống nơi phủ chúa?
- Diễn biến tâm trạng của tác giả khi khám bệnh cho thế tử?