Giáo án Ngữ văn 10 - Tiết 14-16

Ngµy so¹n:7/ 12/ 2008
Líp d¹y:10A7 TiÕt Ngµy d¹y: / 12 /2008 sÜ sè
TiÕt 14+15+16
 Thùc hµnh ng«n ng÷ nãi - ng«n ng÷ viÕt, c¸c 
 Phong c¸ch chøc n¨ng ng«n ng÷.
A. Môc tiªu bµi häc:
 - Gióp häc sinh:
 + hiÓu s©u s¾c h¬n c¸c kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nãi - ng«n ng÷ viÕt, phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t.
 +Cñng cè kÜ n¨ng vµ s¾c ®Þnh ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nãi- ng«n ng÷ viÕt.
 + Cã ý thøc h¬n vÒ c¸ch sö dông c¸c ph­¬ng tiªn ng«n ng÷ trong c¸c phong c¸ch chøc n¨ng.
B. ChuÈn bÞ cña GV vµ HS.
 - SGK, SGV, SGK tù chän
 - Häc sinh «n l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó chuÈn bÞ cho thùc hµnh.
 C. C¸ch thøc tiÕn hµnh:
 Nªu vÊn ®Ò , tr¶ lêi c©u hái, th¶o luËn.
 D. TiÕn tr×nh lªn líp .
 1. KiÓm tra bµi cò.
 ThÕ nµo lµ sö dông hay, ®¹t hiÖu qu¶ cao.
 2 Néi dung bµi míi. 
 Ho¹t ®éng cña GVvµ HS
 Yªu cÇu cÇn ®¹t
D¹ng nãi vµ d¹ng viÕt ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo?
D¹ng nãi vµ d¹ng viÕt cã mèi quan hÖ nh­ thÕ nµo?
Kh¸i niÖm ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt?
Gi¸o viªn ®îc ®Ò bµi.
Ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ viÕt ®­îc thÓ hiÖn trong v¨n b¶n nµy?
Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh lµm bµi?
§Ò bµi: Lan: H¹nh ¬i ! nhanh lªn muén häc råi ®Êy!
Hµ : Ng­êi ®©u mµ lÒ mÒ kh«ng biÕt!
Lan: Cã thÕ míi lµ H¹nh chø !
H·y ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nãi trong ®o¹n héi tho¹i trªn.
Gv phân tích ưu thế và hạn chế của mỗi dạng ngôn ngữ
3) Ghi ví dụ lên bảng. Yêu cầu học sinh tìm hiểu ưu thế của dạng viết so với dạng nói.
3) Phân tích đặc điểm của ngôn ngữ dạng nói thể hiện :từ hô đáp, các từ đưa đẩy, chêm xen, sử dụng các từ mang tính chất khẩu ngữ, sử dụng thành ngữ.
4) - Lập đề cương cho vấn đề cần trình bày.
- Xác định nội dung cần nói
- trình bày ở dạng nói trước lớp ( mỗi tổ một em - trình bày không quá 2 phút )
II. Thực hành phong c¸ch chức năng ng«n ngữ 
1) «n tập lÝ thuyết
Ho¹t ®éng giao tiÕp cña con ng­êi diÔn ra v« vµn t×nh huèng rÊt phong phó.
ThÕ nµo lµ ng«n ng÷ sinh ho¹t?
Ng«n ng÷ sinh ho¹t ®­îc tån t¹i ë mÊy d¹ng?
Ng«n ng÷ sinh ho¹t gåm cã nh÷ng ch¾c n¨ng nµo?
Phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t cã ba ®Æc tr­ng chñ yÕu.
Tìm hiểu cách sử dụng các phương tiện ngôn ngữ trong phong cách ngôn ngữ sinh hoạt.
- Ngữ âm
+ Từ vựng 
+ Ngữ pháp ( câu) 
+ Cách sử dụng biện pháp tu từ 
+ Về bố cục, trình bày
 Luyện tập về phong cách ngôn ngữ sinh hoạt
I. VÊn ®Ò ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt
1.C¸c h×nh thøc sö dông ng«n ng÷ ®Ó giao tiÕp: d¹ng nãi vµ d¹ng viÕt.
- Con ng­êi giao tiÕp b»ng lêi nãi miÖng trùc tiÕp. H×nh thøc giao tiÕp nµu ®­îc gäi lµ d¹ng nãi.
- Hai ng­êi qu¸ xa nhau kh«ng thÓ giao tiÕp nãi truyÖn trùc tiÕp, kh«ng cã thêi gian gÆp nhau hä sö daông ch÷ viÕt ®Ó viÕt th­...
- D¹ng nãi vµ d¹ng viÕt cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, ®Òu lµ h×nh thøc giao tiÕp cña con ng­êi.
-Ön nay ho¹t ®éng giao tiÕp cña con ng­êi trong mäi ph¹m vi ( sinh ho¹t hµng ngµy ,chÝnh trÞ, x· héi) ®Òu cã hai h×nh thøc d¹ng nãi vµ d¹ng viÕt.
2.Ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt.
a) Kh¸i niÖm ng«n ng÷ nãi: ®­îc dïng ®Ó chØ toµn bé hÖ thèng nh÷ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ ®Æc thï trong d¹ng nãi cña ho¹t ®éng giao tiÕp.
b) Kh¸i niÖm ng«n ng÷ viÕt :§­îc dïng ®Ó chØ toµn bé hÖ thèng nh÷ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ ®Æc thï trong d¹ng viÕt cña ho¹t ®éng giao tiÕp.
=> D¹ng nãi vµ d¹ng viÕt lµ h×nh thøc sö dông ng«n ng÷ mang tÝnh cô thÓ trong giao tiÕp
3.Thùc hµnh kÜ n¨ng sö dông ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt.
Bµi tËp 1:
a) §Æc ®iÓm ng«n ng÷ viÕt trong v¨n b¶n nµy, ®¹t tÝnh chÝnh x¸c, khoa häc. Ng«n ng÷ chuÈn mùc.
b) ViÕt tãm t¾t l¹i v¨n b¶n trªn ( cã sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn ®Æc thï cña ng«n ng÷ viÕt) trong kho¶ng ba c©u.
Bµi tËp 2: §o¹n héi tho¹i sau ®­îc nghi l¹i b»ng lêi nãi hµng ngµy:
Ng«n ng÷ nãi trong ®o¹n héi tho¹i trªn lµ phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t, tõ ng÷ sö dông ®a d¹ng, khÈu ng÷ , c©u r­êm rµ...
3. Ngôn ngữ dạng nói và ngôn ngữ dạng viết khác nhau về phượng tiện vật chất. Mỗi phương tiện vật chất đó đều có những ưu thế và hạn chế riêng 
- Ngôn ngữ dạng nói:
+ Ưu thế :
- Người nói và người nghe giao tiếp trực tiếp với nhau.Người nghe có thể phản hồi để người nói điều chỉnh, sửa đổi.
- Ngữ điệu góp phần bộc lộ và bổ sung thông tin. Đồng thời còn có sự phối hợp giữa âm thanh, giọng điệu với các phương tiện hỗ trợ như nét mặt, ánh mắt, điệu bộ,… của người nói. ( đây là thế mạnh của ngôn ngữ nói trong giao tiếp)
- Từ ngữ trong ngôn ngữ nói được sử dụng khá đa dạng, mang tính chất tự nhiên, sinh động 
 + Hạn chế: 
- Người nói ít có điều kiện lựa chọn, gọt giũa các phương tiện ngôn ngữ và người nghe phải tiếp nhận kịp nên không có thời gian suy ngẫm, phân tích kĩ
- Đôi khi có yếu tố dư thừa hoặc lặp lại
- Ngôn ngữ viết:
+ Ưu thế :
- Người viết có điều kiện chẩn bị để lựa chọn bố cục, trau chuốt từ ngữ
- Sử dụng các dấu câu, kiểu chữ, cách ngắt dòng, sử dụng hình vẽ, sơ đồ minh họa …
+ Hạn chế : 
- người viết và người đọc không thể giao tiếp trực tiếp
- Văn bản viết khi đã ra đời, công bố thì không thể điều chỉnh ngay được 
4. Chỉ ra ưu thế của dạng viết so với dạng nói trong những đoạn sau:
a) Lòng vui rung rung câu hát
 Của chúng ta làm
 Ca ngợi chúng ta 
à Tác giả chủ ý xuống dòng để nhấn mạnh : ca ngợi sự nghiệp vĩ đại của chúng ta ( nhân dân) 
b) Có lúc
 Một mình dạo giữa rừng đêm không sợ hổ
 Có lúc
 Ban ngày nghe lá rụng sao hoảng hốt
 Có lúc
 Nước mắt không thể chảy ra ngoài được 
Từ có lúc được tác giả đặt đứng riêng ra thành các câu nhằm nhấn mạnh những khoảnh khắc ấn tượng đáng nhớ trong đời, đồng thời thể hiện những triết lí sâu sắc về cuộc sống của mỗi con người .
5. Chỉ ra những đặc điểm ngôn ngữ nói trong các đoạn trích sau:
a) - Sử dụng từ địa phương: vô ( vào)
- Cách dùng từ ngữ xưng hô thân mật, tự nhiên, dân dã : mày , tao
- Sử dụng từ để hỏi : à 
- cách tỉnh lược : cây mi-la-rut ( cây súng tiểu liên có tên mi-la-rut)
b) Các từ hô đáp : vâng. vâng ạ, dạ , thôi ạ, thưa cô…
- Các từ đưa đẩy, chêm xen : vậy ra, thế thì, hèn nào
- Sử dụng các từ mang tính chất khẩu ngữ: hư lắm, cắn trộm, em nó, lắm điều, không chừa
- Sử dụng thành ngữ: mồm năm miệng mười
II. Phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t: 
1. C¸c ph¹m vi ho¹t ®éng giao tiÕp, giao tiÕp hµng ngµy , ng«n ng÷ sinh ho¹t phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t.
a) C¸c ph¹m vi ho¹t ®éng giao tiÕp vµ giao tiÕp hµng ngµy.
Ph¹m vi ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy.
Ph¹m vi ®êi sèng chÝnh trÞ x· héi .
Ph¹m vi ho¹t ®éng hµnh chÝnh - c«ng vô.
Ph¹m vi ho¹t ®éng khoa häc.
Oh¹m vi th«ng tÊn- b¸o chÝ.
b) Ng«n ng÷ sinh ho¹t vµ phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t.
* KN: Ng«n ng÷ sinh ho¹t lµ ng«n ng÷ sö dông trong ph¹m vi giao tiÕp hµng ngµy nh»m môc ®Ých trao ®æi th«ng tin, biÓu thÞ c¶m xóc, t¹o lËp vµ cñng cè c¸c quan hÖ trong ®êi sèng .
- Phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t lµ mét tËp hîp nh÷ng chuÈn mùc chi phèi sù lùa chän vµ sö dông ng«n ng÷ thÝch hîp víi môc ®Ýc giao tiÕp trong ph¹m vi sinh ho¹t hµng ngµy.
2. D¹ng lêi nãi ch¾c n¨ng vµ ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ trong phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t.
a) D¹ng lêi nãi: 
- D¹ng nãi : §©y lµ d¹ng chñ yÕu cña phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t: gåm ®èi tho¹i vµ ®éc tho¹i.
- D¹ng viÕt: Dïng khi ng­êi tham gia giao tiÕp kh«ng cã ®iÒu kiÖn vËn dung d¹ng nãi...
VD; th­ tõ , nhËt kÝ. Tin nh¾n...
b)Ch¾c n¨ng vµ ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ sinh ho¹t.
*- Chøc n¨ng th«ng b¸o.
- Chøc n¨ng liªn c¸ nh©n.
- Chøc n¨ng c¶m xóc.
*- §Æc ®iÓm vÒ ng÷ ©m
 - VÒ tõ ng÷
- VÒ có ph¸p
3. Cách sử dụng các phương tiện ngôn ngữ trong phong cách ngôn ngữ sinh hoạt:
+ Ngữ âm: người ta thường phát âm thoải mái theo cách phát âm quen thuộc của mỗi người , kèm theo hiện tượng biến âm ở một số từ.
Ví dụ: nhá ( nhé), nghen ( nghe ), mấy lị ( với lại), hẵng( hãy), mí ( mới) …
Gịong nói trong phong cách ngôn ngữ sinh hoạt thay đổi tùy thuộc vào tâm trạng của người nói là tình huống nói năng. 
+ Về từ ngữ: Thường dùng những từ ngữ mang tính biểu cảm, thể hiện trực tiếp thái độ và cảm xúc của người nói, nhiều khi mang sắc thái suồng sã, thông tục.
- Thường dùng những từ ngữ biểu cảm như: cực kì, mê li, tuyệt, ..ơi là…( vui ơi là vui, đông ơi là đông)
- Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt dùng rất nhiều từ tình thái ( à, ư, nhỉ, nhé), phó từ nhấn mạnh( cả, ngay, chính, nào), từ ngữ đưa đẩy ( nói khí vô phép, nói bỏ ngoài tai, nói dại mồm dại miệng…), thán từ ( ôi, chao ôi, eo ôi,mẹ kiếp, tiên sư nhà nó, mẹ bố…)lời nói có thể tính thành ngữ ( chửi địa lên, trốn như trốn giặc, vác mặt đến, dẫn xác tới), từ ngữ có thể liên quan trực tiếp đến người giao tiếp ( mày , tớ , đằng ấy ). Ngoài ra, còn dùng nhiều từ địa phương, biệt ngữ xã hội ( vd : đọi ( bát), bây chừ ( bây giờ); số dách, ô kê, đụng hàng )
+ Về kiểu câu:
- Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt hay sử dụng câu đặc biệt, câu tỉnh lược
+ Về biện pháp tu từ: 
- Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt ưa dùng lối ví von, so sánh, thủ pháp khoa trương
- Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt ưa dùng lối “ iếc” hóa, tách từ để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói
Ví dụ: học với chả hiếc, mua miếc gì…chẳng nghe chẳng nghiếc gì cả
+ Về bố cục- trình bày: 
- cảm xúc, ý tưởng, đề tài luôn được thay đổi ( chuyện này sang chuyện khác, từ ngữ sắp xếp trùng lặp, không theo thứ tự trình bày)
4. §Æc tr­ng cña phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t
- TÝnh cô thÓ
- tÝnh c¸ thÓ.
- tÝnh c¶m xóc 
 3. Cñng cè:
 - Häc sinh cÇn n¾m ®­îc ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt.
 - C¸c h×nh thøc sö dông ng«n ng÷ ®Ó gi¸o tiÕp: d¹ng nãi vµ d¹ng viÕt.
 - KÜ n¨ng sö dông ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt.
 - Ph¹m vi ho¹t ®éng giao tiÕp vµ giao tiÕp hµng ngµy
4.DÆn dß:
 - VËn dông lÝ thuyÕt vµo lµ bµi tËp
 - VÒ nhµ häc c¸c kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nãi, ng«n ng÷ viÕt