Giáo án Ngữ văn 10 - Chuyện chức phán sự đền Tản Viên - Nguyễn Họa My

Họ và tên sinh viên: Nguyễn Họa My Khoa: Ngữ văn
Trường THNVSP: THPT Marie Curie 
Họ và tên giáo viên hướng dẫn: Phan Ngọc Thùy
GIÁO ÁN GIẢNG DẠY
CHUYỆN CHỨC PHÁN SỰ ĐỀN TẢN VIÊN (2 TIẾT)
( Trích Truyền kì mạn lục)
 - Nguyễn Dữ - 
MỤC TIÊU BÀI HỌC
Giúp học sinh:
1.Kiến thức:
- Biết một số đặc trưng cơ bản của thể loại truyền kì.
- Thấy được vẻ đẹp của nhân vật Ngô Tử Văn – đại diện cho người trí thức nước Việt dũng cảm, kiên cường, yêu chính nghĩa, trọng công lí và có tinh thần dân tộc mạnh mẽ.
- Thấy được cốt truyện giàu kịch tính; kết cấu chặt chẽ, logic; cách dẫn chuyện khéo léo, kể chuyện linh hoạtcủa truyện truyền kì.
2. Kĩ năng:
- Đọc, tóm tắt một tác phẩm tự sự trung đại. 
- Phân tích nhân vật trong truyện truyền kì.
3. Thái độ:
 - Tự nhận thức, xác định giá trị chân chính của con người trong cuộc sống và sống có bản lĩnh, cứng cỏi, dám đương đầu trước thử thách.
B. CHUẨN BỊ BÀI HỌC
 1. Giáo viên:
- Sách giáo khoa Ngữ Văn 10- tập 2 (chuẩn), NXB giáo dục
- Sách giáo viên Ngữ Văn 10- tập 2 (chuẩn), NXB giáo dục
- Bài tập Ngữ Văn 10-tập 2 (chuẩn), NXB giáo dục
- Sách thiết kế bài giảng Ngữ Văn 10 tập 2, Nguyễn Văn Đường (chủ biên), NXB Hà Nội.
- Phiếu học tập
- Dặn dò học sinh chuẩn bị:
+ Tất cả học sinh đọc và trả lời câu hỏi bài “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” SGK trang 60, 61.
2. Học sinh: 
+ Sách giáo khoa Ngữ Văn lớp 10- tập 2 (chuẩn), NXB giáo dục.
+ Soạn các câu hỏi mà giáo viên yêu cầu chuẩn bị ở nhà “ Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” SGK trang 60, 61
C. PHƯƠNG PHÁP- PHƯƠNG TIỆN 
1. Phương pháp:
Sử dụng phối hợp các phương pháp: đọc – hiểu, phát vấn, diễn giảng, hình thức thảo luận nhóm.
2. Phương tiện:
Bài trình chiếu Power Point
 D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. Ổn định lớp: (1p) 
2. Kiểm tra bài cũ: Không kiểm tra 
3. Bài mới: (1-2p)
Lời vào bài: Trong chương trình ngữ văn lớp 9 - THCS, các em đã được học tác phẩm Chuyện người con gái Nam Xương, là một trong hai mươi câu chuyện trong Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ. Hôm nay, chúng ta lại cùng tìm hiểu về một câu chuyện nữa trong tập truyện kì của ông. Đó là Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, một tác phẩm ca ngợi những trí thức khảng khái, chính trực vì nghĩa lớn chống gian tà.
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
 HĐ1:Hướng dẫn HS tìm hiểu chung.
1. Tìm hiểu tác giả (3p)
- GV hỏi: Sau khi đọc xong phần tiểu dẫn, em hãy nêu những nét chính về tác giả Nguyễn Dữ?
- HS đọc phần tiểu dẫn và nêu ý chính.
- GV nhận xét, bổ sung, cho HS gạch nội dung chính trong SGK
Tìm hiểu tác phẩm (5p)
- GV hỏi: Qua phần tiểu dẫn em biết gì về thể loại truyền kì?
 - HS đọc phần tiểu dẫn trả lời
- GV nhận xét, bổ sung, cho HS gạch nội dung chính trong SGK
- GV hỏi: Em hãy nêu vài nét chính về tác phẩm Truyền kì mạn lục.
- HS dựa vào phần tiểu dẫn, suy nghĩ trả lời. 
GV nhận xét, bổ sung, cho HS gạch nội dung chính trong SGK
c. Bố cục: ( 10p)
GV: Yêu cầu HS đọc phân vai, rồi phân chia bố cục của truyện, đồng thời nêu nội dung của mỗi phần? 
GV nhận xét, bổ sung, chốt lại những ý chính 
- GV hỏi: Em hãy nêu chủ đề của truyện?
- HS suy nghĩ, dựa vào phần chuẩn bị bài ở nhà để trả lời câu hỏi
-GV nhận xét, bổ sung, chốt ý.
HĐ2: Hướng dẫn đọc – hiểu tác phẩm
 2. Tìm hiểu nhân vật Ngô Tử Văn.
a. Nguồn gốc và hành động đốt đền (12p)
- Gv hỏi: Ngay từ đầu truyện, tác giả đã giới thiệu Ngô Tử Văn như thế nào? Em có nhận xét gì về cách giới thiệu đó của tác giả?
- HS dựa vào phần chuẩn bị bài ở nhà để trả lời.
 - GV nhận xét, bổ sung.
- GV chia lớp thành 3 nhóm, thảo luận trong 5 phút để trả lời các câu hỏi sau:
+ Nhóm 1: Vì sao Ngô Tử Văn đốt đền ?
+ Nhóm 2: Hành động đốt đền của Tử Văn diễn ra như thế nào? Có ý thức hay vô thức? Đáng trách hay không đáng trách?
+ Nhóm 3: Qua hành động đốt đền, em có suy nghĩ gì về nhân vật Ngô Tử Văn?
-HS dựa vào phần chuẩn bị bài ở nhà, bàn bạc, thảo luận để trả lời câu hỏi
- GV gọi bất kì một em HS trong nhóm trình bày, sau đó nhận xét, chốt lại kiến thức.
b. Cuộc đối mặt với Bách hộ và Thổ công (15p)
- GV: Sau khi đốt đền Tử Văn gặp hậu quả gì? 
- HS dựa vào phần chuẩn bị để trả lời.
- GV nhận xét, bổ sung.
- GV chia lớp thành 3 nhóm, thảo luận trong 5p, để trả lời các câu hỏi sau.:
+ Nhóm 1: Ngoại hình, phong thái của Bách hộ được miêu tả như thế nào? Mục đích gặp Tử Văn?
 + Nhóm 2: Ngoại hình, phong thái của Thổ công được miêu tả như thế nào? Mục đích gặp Tử Văn ? 
+ Nhóm 3: Thái độ của Ngô Tử Văn trong hai cuộc gặp gỡ trên? Qua đó em có nhận xét gì về con người Ngô Tử Văn? 
- HS dựa vào phần chuẩn bị bài ở nhà, bàn bạc, thảo luận để trả lời câu hỏi
-- GV gọi bất kì một em HS trong nhóm trình bày, sau đó nhận xét, chốt lại kiến thức. 
-Thổ công là nạn nhân đang khiếp sợ, đã tô đậm sự bạo tàn của tên giặc. Thổ công là đồng minh sẽ giúp cho Tử văn trên con đường đi vạch trần cái ác. Như vậy, người làm việc tốt, việc nghĩa bao giờ cũng được ủng hộ.
-Bằng nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, bất ngờ, kết hợp với yếu tố kì ảo qua lời thổ thần kể với Tử Văn đã tố cáo hiện thực xã hội đương thời, phơi bày nỗi thống khổ của nhân dân, nạn tham nhũng, ăn của đút lót ở cõi trần để bênh vực cho cái ác, cái xấu.
c. Ngô Tử Văn bị bắt và cuộc đối chất dưới âm phủ (15p)
- GV hỏi: Quang cảnh dưới âm phủ như thế nào? Thái độ của Ngô Tử Văn trước quang cảnh đó? 
- HS: dựa vào phần chuẩn bị ở nhà trả lời câu hỏi của GV. 
- GV: nhận xét, chốt ý 
- GV hỏi: Em có nhận xét gì về cách miêu tả của tác giả? 
- HS: dựa vào phần chuẩn bị ở nhà trả lời câu hỏi của GV.
- GV: nhận xét, chốt ý và cho HS ghi bài.
- GV chia lớp thành 3 nhóm thảo luận 5p để trả lời các câu hỏi sau: + Nhóm 1: Ở âm phủ, thái độ của hồn ma Bách hộ diễn biến như thế nào?
+ Nhóm 2: Thái độ của Diêm Vương ra sao đối với hồn ma Bách hộ và Tử Văn?
+ Nhóm 3: Thái độ của Ngô Tử Văn trong phiên tòa xử kiện của Diêm Vương? Kết quả của cuộc xử kiện như thế nào? 
- GV gọi bất kì một em HS trong nhóm trình bày, sau đó nhận xét, chốt lại kiến thức.
 Nhận xét:
Thái độ luôn một mực kêu oan của Tử Văn chứng tỏ chàng không hề nhục chí, run rẩy hay khiếp sợ trước cảnh địa ngục, ma quỷ xung quanh mình. Chàng quyết đấu tranh cho lẽ phải, cho công lí. Điều đó rất đáng trân trọng ở con người này.
d. Ngô Tử Văn nhận chức Phán sự (7p)
- GV hỏi: Chi tiết Ngô Tử Văn thắng kiện và được nhậm chức phán sự ở đền Tản Viên có ý nghĩa gì? 
e. Lời bình cuối truyện (8p)
 GV hỏi: Qua tác phẩm và lời bình ở cuối truyện, em cho biết tác giả muốn nhắn nhủ điều gì?
- HS suy nghĩ, dữa vào phần chuẩn bị ở nhà để trả lời câu hỏi.
- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại ý.
- GV : Sau khi học xong bài “Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên”, em rút ra bài học gì cho bản thân?
- HS suy nghĩ, trình bày ý kiến theo quan điểm cá nhân
- GV nhận xét,bổ sung
Bài học :
+ Nhìn nhận cách sống: Công bằng và hạnh phúc chỉ đến khi người chính trực biết đấu tranh với cái xấu, cái ác, sự gian tà. 
+ Niềm tin vào lẽ phải: Chính bao giờ cũng thắng tà.
=> Lẽ phải, công lí không lệ thuộc vào số lượng người hai phái chính - tà. Bè cánh xấu xa chỉ tồn tại nhất thời. Chính nghĩa tất thắng. Miễn là người quân tử phải có ý chí và không ngại sự thiệt hại đến bản thân mình.
HĐ3: Hướng dẫn tổng kết (5p) 
GV hỏi: Qua tác phẩm, em hãy cho biết nội dung chính của bài là gì?
-HS suy nghĩ, dựa vào phần chuẩn bị bài ở nhà, những kiến thức vừa học để trả lời.
-GV nhận xét, bổ sung, chốt ý chính.
GV hỏi: Nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Dữ có gì đặc sắc?
-HS dựa vào phần chuẩn bị bài ở nhà trả lời 
-GV nhận xét, bổ sung,chốt lại ý chính.
I. Tiểu dẫn
1. Tác giả 
a. Thời đại
- Nguyễn Dữ sống ở thế kỉ XVI, Thời ông sống, triều đình nhà Lê đã bắt đầu khủng hoảng suy thoái, các tập đoàn phong kiến tranh giành quyền lực gây ra liên tiếp các cuộc nội chiến kéo dài.
b. Quê hương: quê ở Hải Dương. 
c. Gia đình: Ông xuất thân trong gia đình khoa bảng, cha đỗ tiến sĩ đời Lê Thánh Tông. d. Bản thân
- Là học trò của trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, đã từng đỗ hương tiến sĩ (cử nhân), từng làm quan nhưng không bao lâu thì lui về ẩn dật.
- Ông để lại tác phẩm nổi tiếng là Truyền kì mạn lục thể hiện rõ quan điểm sống và tấm lòng của ông với cuộc đời.
 2. Tác phẩm.
a.Thể loại 
- Truyền kì là một thể loại văn xuôi tự sự thời trung đại phản ánh hiện thực qua những yếu tố li kì, hoang đường
- Trong truyện truyền kì, thế giới con người và thế giới cõi âm với những thánh thần ma quỷ có sự tương giao. Đó chính là yếu tố tạo nên sự hấp dẫn của thể loại.
b. Tác phẩm “ Truyền kì mạn lục”
- Nhan đề: Truyền kì mạn lục ( truyền kì: loại truyện có yếu tố li kì, hoang đường; mạn: tản mạn; lục: sao lục, ghi chép) : ghi chép các truyện li kì tản mạn của dân chúng. 
- Truyền kì mạn lục là tác phẩm viết bằng chữ Hán, gồm 20 truyện, ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVI. 
- Nội dung: 
+ Vạch trần, phê phán hiện thực xã hội đương thời
+ Số phận bi thảm của con người nhỏ bé trong xã hội
+ Tinh thần dân tộc, niềm tự hào về nhân tài, văn hóa nước Việt.
+ Đề cao đạo đức, khẳng định quan điểm sống “lánh đục về trong” của lớp tri thức ẩn dật đương thời.
- Nghệ thuật: Có sự tham gia của yếu tố hoang đường, kì ảo.
=> Truyền kì mạn lục vừa có giá trị hiện thực, vừa có giá trị nhân đạo -> là Thiên cổ tuỳ bút, được dịch ra nhiều thứ tiếng nước ngoài.
Bố cục
Gồm 3 phần : mở đầu, nội dung và kết thúc.
Mở đầu : giới thiệu nhân vật Ngô Tử Văn.
 Nội dung: Chia làm 4 đoạn:
+ Đoạn 1: Ngô Tử Văn và hành động đốt đền .
+ Đoạn 2: Từ “ Đốt đền xong” đến “ khó lòng thoát nạn”. Tử Văn gặp hồn ma tên Bách hộ Thôi và Thổ thần. 
+ Đoạn 3: “ Tử Văn vâng lời” đến “ không bệnh mà chết”. Tử Văn bị bắt và cuộc đối chất ở Minh ti trước Diêm Vương
+ Đoạn 4: Phần còn lại: Tử Văn thắng lợi trở về, nhận chức Tản Viên .
Kết thúc: cuộc gặp gỡ giữa quan phán sự và người quen cũ.
- Chủ đề: Miêu tả người trí thức Tử Văn với tính tình cương trực, khảng khái, dũng cảm đấu tranh chống lại cái ác trừ hại cho dân; đồng thời thể hiện niềm tin công lí, chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng gian tà.
II. Đọc – hiểu văn bản
2. Hình tượng nhân vật Ngô Tử Văn.
a. Nguồn gốc và hành động đốt đền
Cách giới thiệu nhân vật Ngô Tử Văn
- Tên họ : Ngô Tử Văn tên là Soạn.
- Quê quán: huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang.
- Tính tình: Khảng khái, nóng nảy, thấy sự gian tà không chịu được => từ ngữ mang tính khẳng định.
à Cách mở đầu trực tiếp, ngắn gọn theo phương pháp truyền thống của văn học trung đại, chưa thoát khỏi lối kể dân gian, gây sự chú ý của người đọc.
Ngô Tử Văn – người đốt đền tà
 - Nguyên nhân đốt đền: 
+ Đền là nơi thờ người có công với nước, với dân. Bách hộ họ Thôi là tên tướng giặc bại trận, đi cướp nước thì không đáng phải thờ -> Tức giận trước việc “hưng yêu tác quái” của tên hung thần Bách hộ họ Thôi.
+ Muốn trừ hại cho dân.
- Hành động:
+ Chuẩn bị: tắm gội sạch sẽ, khấn trời-> thái độ tôn kính, nghiêm túc
+ Tin vào việc làm chính nghĩa của mình.
+ Châm lửa đốt đền : mọi người lắc đầu lè lưỡi, Tử Văn vung tay không cần gì-> một thái độ dứt khoát, bất chấp hậu quả xấu cho bản thân. Hành động có ý thức, có suy nghĩ cẩn trọng, không đáng trách vì hợp lòng dân.
à Ngô Tử Văn là một kẻ sĩ tính tình khảng khái, cương trực, dũng cảm vì dân trừ hại. Có tinh thần dân tộc mạnh mẽ.
b. Cuộc đối mặt với Bách hộ và Thổ công
 Hậu quả sau khi Tử Văn đốt đền: Bị bệnh nặng, Tử Văn thấy “khó chịu, đầu lảo đảo và bụng run run, rồi nổi lên một cơn sốt nóng, sốt rét” à Ngô Tử Văn đã mơ gặp hồn ma Bách hộ và thổ công
- Cuộc đối mặt với Bách hộ và Thổ công
Bách hộ
Thổ công
Ngoại hình, phong thái
- Khôi ngô, cao lớn.
- Đầu đội mũ trụ, giọng nói quần áo giống người phương Bắc. Tự xưng là cư sĩ, mắng Tử Văn
- Ông già áo vải nhà quê
- Áo vải mũ đen, phong độ nhàn nhã, vái chào Tử Văn và nói tên họ
- Tỏ lời mừng cho Tử Văn và kể lại chuyện bị cướp đền
Mục đích
Đòi lại đền
Căn dặn Tử Văn những điều cần làm khi đối phó với tên Bách hộ trong cuộc đối chất với Diêm Vương dưới Minh ti.
Thái độ của Tử Văn
- Mặc kệ cứ ngồi ngất ngưỡng, tự nhiên.
- Điềm tĩnh, không nhượng bộ cái ác, cái xấu, bày tỏ sự thách thức.
-> Ngô Tử Văn là một kẻ sĩ đầy bản lĩnh, không khiếp sợ trước gian tà.
- Ngạc nhiên sao nhiều thần quá vậy
- Bức xúc cho thổ công, sao ngài không kiện
- Đề phòng: Hắn thật là tên hung thần, có thể gieo vạ cho tôi không?”
-Quyết tâm bảo vệ lẽ phải.
c. Ngô Tử Văn bị bắt và cuộc đối chất dưới âm phủ
­ Quang cảnh dưới âm phủ: 
+ Tòa nhà rất lớn, xung quanh có thành sắt cao vọi đến mấy chục trượng.
+ Sông lớn, cầu dài, gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu xương
+ Hai bên cầu có mấy vạn quỷ Dạ Xoa mắt xanh tóc đỏ, hình dạng nanh ác.
à Tác giả đã miêu tả thế giới cõi âm ấn tượng, ghê sợ. Ngô Tử Văn: gan dạ, khảng khái, quyết liệt kêu oan .
­ Cảnh xử kiện
Hồn ma Bách hộ
Diêm Vương
Tử văn
Diễn biến
Kiện Tử Văn ở âm phủ
Đổi giọng nhân nghĩa
Trách mắng Tử Văn, bênh vực hồn ma
Nghi ngờ, cử người đến đền Tản Viên lấy chứng cứ
Không run sợ, kêu oan, kể lại sự việc bằng lời lẽ cứng cõi.
Đề nghị Diêm Vương đến đền Tản Viên xác minh
Kết quả
Bị nhốt vào ngục Cửu U
Mắng, trừng phạt Bách hộ và ban thưởng cho Tử Văn
Được ban thưởng
d. Ngô Tử Văn nhận chức Phán sự. 
Tử Văn đã thắng kiện chứng tỏ cái thiện, cái chính nghĩa đã thắng cái gian tà, cái ác. Tên họ Thôi đã bị trừng trị đích đáng, dân gian được bình an, Thổ công được trả lại đền.
- Ý nghĩa:
+ Giải trừ được tai họa, đem lại an lành cho dân.
 + Diệt trừ tận gốc thế lực xâm lược tàn ác, làm sáng tỏ nỗi oan khuất và phục hồi danh dự cho Thổ thần nước Việt.
+ Niềm tin vào công lí cái thiện chiến thắng cái ác, chính nghĩa thắng gian tà.
+ Sự thưởng công xứng đáng để cho đời sau noi theo, khích lệ mọi người dũng cảm đấu tranh chống cái ác,bảo vệ công lí.
 e. Lời bình cuối truyện
 - Vạch trần bản chất xảo quyệt, hung ác của hồn ma tướng giặc họ Thôi;
 - Phơi bày hiện thực đầy rẫy những bất công, thối nát của xã hội đương thời. Những hiện tượng tiêu cực ở cõi âm chính là hình chiếu của xã hội đương thời. 
 + Tệ nạn mê tín dị đoan.
 + Tham ô, hối lộ.
à Là kẻ sĩ, biết đấu tranh đến cùng để chống lại cái xấu, cái ác. Chỉ có đấu tranh dũng cảm mới đem lại phần thắng cho chính nghĩa.
III. Tổng kết
 1. Nội dung
Qua hình tượng nhân vật người trí thức Ngô Tử văn và tên giặc ngoại xâm, tác giả đã ca ngợi chính nghĩa và thái độ kiên quyết diệt trừ gian tà của con người.
Bài học nhân sinh về chính- tà; thiện – ác.
2. Nghệ thuật
- Xây dựng cốt truyện giàu kịch tính, kết cấu chặt chẽ.
- Dẫn dắt truyện khéo léo, nhiều chi tiết gây sự chú ý, hấp dẫn.
- Sử dụng nhiều yếu tố kì ảo, nhưng vẫn mang những nét hiện thực.
4. Củng cố: (6p)
GV yêu cầu: HS gấp hết SGK lại, GV sẽ phát cho mỗi HS 1 phiếu học tập, cho HS điền vào phiếu học tập trong 5p để nhằm hệ thống lại kiến thức của bài học và kiểm tra mức độ tiếp nhận của HS. Sau đó GV thu bài đem về chấm.
Ngô Tử Văn
?
?
Đốt đền
?
Tử Văn được làm 
phán sự đền Tản Viên
5. Dặn dò: (2p)
- Học bài cũ với câu hỏi: Nhận xét về con người Ngô Tử Văn qua tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên ?
- Làm bài tập 1 phần luyện tập SGK trang 61.
- Soạn bài “ Luyện tập viết đoạn văn thuyết minh”