Giáo án Lịch sử 10 - Tiết 25, Bài 19: Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỉ X - XV

 Ngày soạn: 12/1/2013
Tiết : 25
 Bài 19 NHỮNG CUỘC KHÁNG CHIẾN 
 CHỐNG NGOẠI XÂM Ở CÁC THẾ KỈ X-XV
 (1 tiết)
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: 
Kiến thức: 
- Gần 6 thế kỉ đầu thời kì độc lập, nhân dân Việt Nam phải liên tiếp tổ chức những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc.
- Với tinh thần dũng cảm, truyền thống yêu nước ngày càng sâu đậm, nhân dân ta đã chủ động sáng tạo, vượt qua mọi thách thức khó khăn đánh lại các cuộc xâm lược.
- Trong sự nghiệp chống ngoại xâm vĩ đại đó, không chỉ nổi lên ở những trận quyết chiến đầy sáng tạo mà còn xuất hiện một loạt các nhà chỉ huy quân sự tài năng.
Kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng sử dụng bản đồ, tích cực bồi dưỡng kĩ năng phân tích, tổng hợp.
Thái độ: 
- GD lòng yêu nước, ý thức bảo vệ nền độc lập và thống nhất của Tổ quốc.
- Bồi dưỡng ý thức đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau giữa các dân tộc, lòng biết ơn các anh hùng dân tộc.
Chuẩn bị của thầy: 
- Tham khảo tài liệu, SGK, SGV.
- Bản đồ lịch sử Việt Nam có ghi các địa danh liên quan.
- Một số tranh ảnh về chiến trận hay về các anh hùng dân tộc. Một số đoạn trích.
- Phương án tổ chức: Hoạt động cá nhân, cả lớp. 
 2. Chuẩn bị của trò: 
- SGK, đọc bài trước trong SGK.
- Sưu tầm tranh ảnh GV giới thiệu.
III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC: 
 1. Ổn định tổ chức lớp-1p: Kiểm tra sĩ số, thái độ học tập của HS.
 2. Kiểm tra bài cu-5põ: Sự phát triển của thủ công nghiệp thời Lý - Trần - Lê?
 3. Giảng bài mới: Trong những thế kỉ đầu độc lập, xây dựng đất nước, nhân dân ta vẫn phải tiếp 
tục tiến hành các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm và đã làm nên biết bao chiến thắng huy hoàng giữ vững được nền độc lập dân tộc. Chúng ta cùng nhau tìm hiểu bài 19. 
TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY
TL
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
 3’
8’
 10’
HĐ1:
Trước hết GV gợi lại cho HS nhớ về triều đại Tống ở Trung Quốc thành lập và sụp đổ?
GV dẫn dắt trong thời gian tồn tại 3 thế kỉ, nhà Tống đã 2 lần đem quân xâm lược nước ta, nhân dân Đại Việt đã 2 lần chống Tống.
HĐ cả lớp và cá nhân.
GV yêu cầu HS đọc SGK để thấy được nguyên nhân quân Tống xâm lược nước ta, triều đình đã tổ chức K/C như thế nào và giành thắng lợi ra sao?
GV bổ sung và kết luận.
Mở rộng: Năm 979 Đinh Tiên Hoàng và con trưởng bị ám sát, triều đình nhà Đinh lục đục gặp nhiều khó khăn. Vua mới Đinh Toàn còn nhỏ mới 6 tuổi tôn mẹ là Dương Thị làm Hoàng Thái hậu. Trước nguy cơ bị xâm lược Thái hậu Dương Thị đã đặt quyền lợi của đất nước lên trên quyền lợi dòng họ, tôn Thập đạo tướng quân Lê Hoàn làm Vua để lãnh đạo kháng chiến.
HỎI: Em nhận xét gì về thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Tống và cho biết nguyên nhân thắng lợi?
GV: Nguyên nhân thắng lợi. 
- Triều đình nhà Đinh và Thái hậu họ Dương sẵn sàng vì lợi ích dân tộc mà hi sinh lợi ích dòng họ để tạo thuận lợi cho cuộc kháng chiến.
- Do ý chí quyết chiến bảo vệ độc lập của quân dân Đại Việt.
- Do có sự chỉ huy mưu lược của Lê Hoàn.
HĐ cả lớp và cá nhân.
GV tiếp tục yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được:
- Âm mưu xâm lược nước ta của quân Tống.
- Nhà Lý tổ chức kháng chiến thế nào qua 2 giai đoạn.
GĐ1: Chủ động đánh Tống.
GĐ2: Chủ động lui về phòng thủ đợi giặc.
HỎI: Âm mưu và hành động chuẩn bị của nhà Tống đã để lộ ra và nhà Lý đối phó như thế nào?
GV nhận xét, bổ sung kết hợp với dùng lược đồ trình bày các giai đoạn cuộc kháng chiến.
Có thể đàm thoại với HS về Thái hậu Ỷ Lan và Thái uý Lý Thường Kiệt để HS biết thêm về các nhân vật lịch sử.
GV tường thuật trận chiến bên bờ sông Như Nguyệt: Đọc lại bài thơ Thần của Lý Thường Kiệt. Ý nghĩa của bài thơ, tác dụng của việc đọc vào ban đêm trong đền thờ Trương Hống, Trương Hát (hai vị tướng của Triệu Quang Phục).
HỎI: Kháng chiến chống Tống thời Lý được coi là cuộc kháng chiến rất đặc biệt trong lịch sử. Em cho biết những nét đặc biệt ấy là gì?
GV kết luận. 
HĐ1:
HS nhớ lại kiến thức đã học:
- Thành lập 960.
- Sụp đổ 1271 (Cuối TK XIII).
HS theo dõi SGK, phát biểu.
HS nghe và tự ghi nhớ.
HS nắm được: Sự mưu lược của Lê Hoàn trong quá trình chỉ huy kháng chiến, lúc thì khiêu chiến, vờ thua để nhử giặc, lúc thì trá hàng và bất ngờ đánh úp.
HS trả lời:
 Đây là thắng lợi rất nhanh, rất lớn đè bẹp ý chí xâm lược của quân Tống. Hàng trăm năm sau nhân dân ta được sống trong cảnh yên bình. Năm 1075 nhà Tống mới dám nghĩ đến xâm lược Đại Việt.
HS nghe, tự ghi nhớ.
HS theo dõi SGK, phát biểu: 
- Sự khunûg hoảng của nhà Tống: Phía Bắc phải đối phó với quân Liêu (bộ tộc Khiết Đan), nước Hạ (dân tộc Đảng Hạ), trong nước nông dân nổi dậy. Trong hoàn cảnh đó Vua Tống và Tể tướng Vương An Thạch chủ động đánh Đại Việt, hi vọng dùng chiến công ngoài biên giới để lấn áp tình hình trong nước, doạ nạt Liêu và Hạ.
- Các hoạt động chuẩn bị của quân Tống: Tổ chức khu vực biên giới Việt - Trung thành một hệ thống căn cứ xâm lược lợi hại. Ung Châu được xây dựng thành căn cứ hậu cần lớn nhất chuẩn bị cho việc xâm lược (có thành kiên cố với 5.000 quân). 
HS trả lời: Nhà Lý kháng chiến thể hiện qua 2 giai đoạn.
HS: Nhận thức đúng về hành động đem quân đánh sang Tống của Lý Thường Kiệt.
Nhận thức đúng về hành động đem quân đánh sang Tống của Lý Thường Kiệt, không phải là hành động xâm lược mà là hành động tự vệ.
HS nghe, tự ghi nhớ.
HS dựa vào diễn biến cuộc kháng chiến suy nghĩ và trả lời:
Có giai đoạn diễn ra ngoài lãnh thổ (kháng chiến ngoài lãnh thổ).
HS nghe và ghi nhớ.
I. Các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống: 
1. Kháng chiến chống Tống thời Tiền Lê:
- Năm 980 nhân lúc triều đình nhà Đinh gặp khó khăn, vua Tống cử quân sang xâm lược nước ta.
- Trước tình hình đó, Thái hậu họ Dương và triều đình nhà Đinh đã tôn Lê Hoàn làm vua để lãnh đạo cuộc kháng chiến
- Thắng lợi lớn, nhanh chóng ở vùng Đông Bắc, khiến vua Tống không dám nghĩ đến việc xâm lược Đại Việt, củng cố vững chắc nền độc lập.
2. Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý (1075-1077):
- Những năm 70 - TKXI, nhà Tống âm mưu xâm lược Đại Việt, đồng thời tích cực chuẩn bị cho cuộc xâm lược.
- Trước âm mưu xâm lược của quân Tống, nhà Lý đã tổ chức kháng chiến.
* Giai đoan1: 
- Lý Thường Kiệt tổ chức thực hiện chiến lược “Tiên phát chế nhân” đem quân đánh trước chặn thế mạnh của giặc.
- Năm 1075 quân triều đình cùng các dân tộc miền núi đánh sang đất Tống (Châu Khâm, Châu Liêm, Ung Châu), sau đó rút về phòng thủ. 
* Giai đoạn 2: Chủ động lui về phòng thủ đợi giặc.
 Năm 1077, ba mươi vạn quân Tống kéo sang bị đánh bại bên bờ bắc của sông Như Nguyệt Þ Ta chủ động giảng hoà và kết thúc chiến tranh.
8’
HĐ2: Cá lớp và các nhân
GV tóm tắt về sự phát triển của đế quốc Mông - Nguyên, từ việc quân Mông Cổ xâm lược nước Nam Tống và làm chủ Trung Quốc rộng lớn lập nên nhà Nguyên là một thế lực hung bạo chinh chiến khắp Á, Âu. Thế kỉ XIII, 3 lần đem quân xâm lược Đại Việt.
GV yêu cầu HS theo dõi SGK thấy được quyết tâm kháng chiến của quân dân nhà Trần và những thắng lợi tiêu biểu của cuộc kháng chiến. 
GV nhận xét, bổ sung, kết luận.
Có thể đàm thoại với HS về nhân cách đạo đức, nghệ thuật quân sự của Trần Quốc Tuấn được nhân dân phong là Đức Thánh Trần, lập đền thờ ở nhiều nơi về quyết tâm của vua tôi nhà Trần.
GV dùng lược đồ chỉ những nơi diễn ra những trận đánh tiêu biểu có ý nghĩa quyết định đến thắng lợi của cuộc kháng chiến lần 1, 2, 3.
HỎI: Nguyên nhân nào đưa đến thắng lợi trong 3 lần kháng chiến chống Mông - Nguyên.
GV nhận xét, bổ sung.
HĐ2:
HS nắm được: 
Chống Mông - Nguyên:
L1: 1258.
L2: 1285.
L3: 1287 - 1288.
HS theo dõi SGK, phát biểu.
+ Lần1: Đông Bộ Đầu (bên sông Hồng từ dốc Hàng Than đến dốc Hóc Mai - Ba Đình - Hà Nội.
+ Lần2: Đẩy lùi quân xâm lược Mông - Nguyên 1285.
HS suy nghỉ trả lời: như nội dung cơ bản.
II. Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông -Nguyên ở thế kỉ XIII:
- Năm 1258 – 1288, quân Mông - Nguyên 3 lần xâm lược nước ta, giặc rất mạnh và hung bạo. 
- Các vua Trần cùng nhà quân sự Trần Quốc Tuấn đã lãnh đạo nhân dân cả nước quyết tâm đánh giặc giữ nước.
- Những thắng lợi tiêu biểu: Đông Bộ Đầu, Hàm Tử, Chương Dương, Vạn Kiếp, Bạch Đằng.
 Tiêu biểu nhất là trận Bạch Đằng 1288 đè bẹp ý chí xâm lược của quân Mông-Nguyên, bảo vệ vững chắc độc lập dân tộc.
- Nguyên nhân thắng lợi:
+ Nhà Trần có Vua hiền, tướng tài, triều đình quyết tâm đoàn kết nội bộ và đoàn kết nhân dân chống xâm lược.
+ Nhà Trần vốn được lòng dân bỡi những chính sách kinh tế của mình Þ nhân dân đoàn kết xung quanh triều đình vân lệnh kháng chiến.
7’
HĐ3: cả lớp và cá nhân.
Trước hết GV cho HS thấy ở cuối TK XIV nhà Trần suy vong. Năm 1400 nhà Hồ thành lập. Cuộc cải cách nhà Hồ chưa đạt kết quả thì quân Minh sang xâm lược nước ta. Nhà Hồ tổ chức kháng chiến nhưng thất bại. Năm 1407 nước ta rơi vào ách thống trị của nhà Minh.
GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được chính sách tàn bạo của nhà Minh và hệ quả của nó.
GV kết luận: 
Đàm thoại với HS về Lê Lợi, Nguyễn Trãi.
GV dùng lược đồ trình bày về những thắng lợi tiêu biểu của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.
HỎI: Rút ra vài đặc điểm của khởi nghĩa Lam Sơn
GV bổ sung, kết luận.
HĐ Củng cố kiến thức:
Đặc điểm của cuộc kháng chiến chống Tống và khởi nghĩa Lam Sơn. Nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mông - Nguyên. 
HĐ3:
HS theo dõi SGK, phát biểu: Chính sách bạo ngược của nhà Minh tất yếu làm bùng nổ các cuộc đấu tranh của nhân dân ta… Tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa Lam Sơn của Lê Lợi.
HS theo dõi và ghi chép.
HS suy nghĩ và trả lời: 
- Là cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.
- Suốt từ đầu đến cuối cuộc khởi nghĩa tư tưởng nhân nghĩa được đề cao.
- Có đại bản doanh, căn cứ địa.
III. Phong trào đấu tranh chống quân xâm lược Minh va økhởi nghĩa Lam Sơn:
- Năm 1407 cuộc kháng chiến chống quân Minh của nhà Hồ thất bại, nước ta rơi vào ách thống trị của nhà Minh.
- Năm 1418: Khởi nghĩa Lam Sơn bùng nổ do Lê Lợi và Nguyễn Trãi lãnh đạo.
- Thắng lợi tiêu biểu:
+ Cuộc khởi nghĩa bắt đầu từ Lam Sơn (Thanh Hoá) được sự hưởng ứng của nhân dân, vùng giải phóng càng mở rộng từ Thanh Hoá vào Nam.
+ Chiến thắng Tốt Động, đẩy quân Minh vao thế bị động.
+ Chiến thắng Chi Lăng – Xương Giang dập tan 10 vạn quân cứu viện, khiến giăc cùng quẫn tháo chạy về nước. 
* Đặc điểm:
- Từ một cuộc chiến tranh ở địa phương phát triển thành cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.
- Suốt từ đầu đến cuối cuộc khởi nghĩa tư tưởng nhân nghĩa được đề cao.
- Có đại bản doanh, căn cứ địa.
Dặn dò : 3 phút
- Học bài câu hỏi 1, 2, 3 SGK – Tr100.
- Đọc trước bài 20: XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HOÁ DÂN TỘC TRONG CÁC THẾ KỈ X-XV.
Ÿ Bài tập về nhà: Lập niên biểu cuộc kháng chiến XI-XV.
Cuộc kháng chiến
Thời gian
Quân xâm lược
Người chỉ huy
Trận quyết chiến chiến lược
IV. RÚT KINH NGHIỆM: