Giáo án Lịch sử 10 bài 11 – tiết 15, 16: Tây Âu thời hậu kì trung đại

Bài 11 – tiết 15, 16: TÂY ÂU THỜI HẬU KÌ TRUNG ĐẠI 
MỤC TIÊU BÀI HỌC
Sau khi học xong bài này, HS có thể:
Về kiến thức
Khái quát nguyên nhân và diễn biến các cuộc phát kiến địa lý.
Trình bày nguyên nhân, thành tựu và ý nghĩa của văn hoá Phục hưng.
Đánh giá tác động của phát kiến địa lí và phong trào văn hóa Phục hưng đối với châu Âu và với nhân loại.
Về kĩ năng
Quan sát, so sánh các hình ảnh để rút ra nhận xét.
Kĩ năng trình bày vấn đề trước tập thể lớp.
Về thái độ
Trân trọng đóng góp, công lao của các nhà phát kiến địa lý.
Cảm nhận những giá trị văn hoá của nhân loại thời kỳ Phục hưng để lại; và tinh thần đấu tranh của nhân dân lao động trong trận tuyến chống lại chế độ phong kiến.
THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY HỌC
SGK lịch sử lớp 10 – ban cơ bản.
Giới thiệu giáo án lịch sử 10, chương trình cơ bản.
Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong SGK lịch sử 10.
Lịch sử thế giới trung đại.
Tranh ảnh, bản đồ, tài liệu liên quan đến bài học.
TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC
Kiểm tra bài cũ
Thế nào là lãnh địa? Đời sống kinh tế và chính trị trong các lãnh địa như thế nào?
Nguyên nhân ra đời và vai trò của các thành thị trung đại.
Dẫn dắt vào bài mới
Trong số các thành tựu quan trọng của loài người ở thế kỷ XV, các cuộc phát kiến địa lý mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng: phát hiện ra châu Mỹ và đi vòng quanh thế giới, đem lại nguồn của cải lớn về châu Âu, trên cơ sở đó đã dẫn đến quá trình tích luỹ tư bản ban đầu và quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa qua đó được hình thành cùng với hai giai cấp mới: tư sản và vô sản ra đời. Giai cấp tư sản đấu tranh chống lại chế độ phong kiến trước hết bằng phong trào văn hoá Phục hưng. Vậy phát kiến địa lí diễn ra như thế nào, và văn hóa Phục hưng là gì, chúng ta cùng tìm hiểu trong bài học hôm nay.
Tổ chức các hoạt động dạy và học
Hoạt động của GV và HS
Kiến thức cơ bản
Hoạt động 1: Cả lớp – cá nhân
GV nêu câu hỏi: Nguyên nhân nào dẫn đến các cuộc phát kiến địa lí trong các thế kỉ XV – XVI?
HS theo dõi SGK, trả lời.
GV nhận xét, bổ sung và phân tích rõ
GV tiếp tục: Tại sao sang thế kỷ XV con người có thể tiến hành các cuộc phát kiến địa lí?
HS đọc SGK trả lời câu hỏi, HS khác có thể bổ sung cho bạn.
GV nhận xét và chốt ý. Đồng thời nhấn mạnh trong các nguyên nhân trên thì sự tiến bộ KHKT là quan trong nhất, vì chính nhờ đó mà con người có những con tàu lớn chở được nhiều người và lương thực, thực phẩm, nước uống cho những chuyến đi dài ngày (GV trình bày rõ thêm: các nhà hàng hải có hiểu biết nhiều về đại dương, có quan niệm đúng về hình dạng Trái đất, đã vẽ được hải đồ ghi rõ các vùng đất, các hòn đảo có dân cư. Máy móc thiên văn, la bàn được sử dụng trong việc định hướng đại dương bao la. Kĩ thuật đóng tàu có nhiều tiến bộ người ta đã đóng được những con tàu có bánh lái và hệ thống buồm lớn như tàu Caravella).
Những cuộc phát kiến địa lí
Nguyên nhân và điều kiện
+ Sản xuất phát triển dẫn đến nhu cầu về hương liệu, vàng và thị trường cao.
+ Con đường giao lưu, buôn bán qua Tây Á và Địa Trung Hải bị người Ả Rập độc chiếm.
+ Khoa học – kỹ thuật có nhiều bước tiến quan trọng như kỹ thuật mới trong đóng tàu, la bàn, hải đồ
Hoạt động 2: Cả lớp
GV trình bày: Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha là hai nước tiên phong trong các cuộc thám hiểm địa lí, khám phá ra những miền đất mới (GV có thể giải thích nguyên nhân của điều này).
Tiếp đó, GV treo lược đồ trên bảng yêu cầu HS dựa vào nội dung SGK trình bày nội dung các cuộc phát kiến địa lý HS khác có thể bổ sung.
GV nhận xét, bổ sung và chốt ý.
Năm 1487, B. Dias là hiệp sĩ “Hoàng gia” đã đi vòng cực Nam của lục địa Phi, đặt tên là mũi Bão Tố, sau gọi là mũi Hải Vọng.
Ngày 8.7.1497, Vasco da Gama rời cảng Lisbon sang phương Đông; tháng 5.1498, ông đã đến được Calicut Ấn Độ, khi về ông được phong phó vương Ấn Độ.
Tháng 8.1492, Columbus đã dẫn đầu đoàn thuỷ thủ về hướng Tây, sau 3 tháng ông đến được Cuba và một số đảo vùng Ăngti nhưng ông tưởng lầm là Ấn Độ. Tuy nhiên khẳng định Columbus là người đầu tiên phát hiện ra Châu Mỹ.
Magellan (1480 – 1521) là người đã thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế giới bằng đường biển từ năm 1519 – 1521. Đoàn người của Magellan đi vòng qua điểm cực Nam của Nam Mỹ, tiến vào đại dương mênh mông (ông đặt tên là Thái Bình Dương). Tại Philippines, ông bị thiệt mạng do giao tranh với thổ dân. Cuối cùng, đoàn thám hiểm chỉ còn 1 thuyền và 18 thuỷ thủ khi về đến Tây Ban Nha.
Các cuộc phát kiến địa lí
Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha là hai nước tiên phong trong các cuộc thám hiểm địa lí.
+ Năm 1487, B.Đi-a-xơ đã đi vòng qua cực Nam của châu Phi, đặt tên là mũi Hảo Vọng.
+ Tháng 8/1492. C.Cô-lôm-bô đến một số đảo vùng biển Ca-ri-bê ( Cu ba, Haii-ti..., Ông là người đầu tiên phát hiện ra Châu Mỹ.
+ Va-xcô đơ Ga-ma đã đến được Ca-li-cút Ấn Độ (05/1498).
+ Ph..Ma-gien-lan là người đã thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế giới bằng đường biển (1519- 1522).
Hoạt động 3: Cả lớp – cá nhân
GV nêu câu hỏi: Các cuộc phát kiến địa lí tạo nên hệ quả gì?
HS đọc SGK thảo luận, trình bày, HS khác bổ sung.
GV nhận xét và chốt ý theo nội dung trong SGK:
Hệ quả của phát kiến địa lí
- Hệ quả của phát kiến địa lý.
+ Đem lại hiểu biết mới về Trái đất, về những con đường mới, dân tộc mới. Thị trường thế giới được mở rộng.
+ Thúc đẩy nhanh sự tan rã của quan hệ phong kiến và sự ra đời của chủ nghĩa tư bản.
+ Nảy sinh quá trình cướp bóc thuộc địa và buôn bán nô lệ.
Nội dung đọc thêm, GV hướng dẫn HS đọc SGK và khai thác nội dung chính.
Sự nảy sinh chủ nghĩa tư bản ở Tây Âu
Hoạt động 4: Cả lớp – cá nhân
GV nêu câu hỏi: Nguyên nhân dẫn đến phong trào văn hoá Phục hưng?
HS đọc SGK, trả lời câu hỏi, các HS khác bổ sung.
GV nhận xét và chốt ý: Giai cấp tư sản có thế lực về kinh tế, song chưa có địa vị về xã hội tương ứng. Thời kì này chứng kiến những hiểu biết của con người khi bước đầu nhận thức bản chất thế giới. Mặt khác giai cấp tư sản đã đứng lên đấu tranh chống lại Kito giáo với những quan điểm lỗi thời của xã hội phong kiến.
GV tiếp tục phát vấn: Nội dung của phong trào văn hóa Phục hưng là gì?
HS đọc SGK, trả lời câu hỏi.
GV nhận xét, phân tích và chốt ý trình bày: giai cấp tư sản, một mặt muốn khôi phục tinh hoa văn hoá xán lạn của quốc gia cổ đại Hy Lạp – Rôma, mặt khác cũng góp phần xây dựng một nền văn hoá mới, đề cao giá trị chân chính của con người, đòi quyền tự do cá nhân, coi trọng KHKT – đó là văn hoá Phục hưng. (GV giải thích ý nghĩa cụm từ phục hưng).
Phong trào văn hóa Phục hưng
Nguyên nhân
+ Giai cấp tư sản có thế lực về kinh tế, song chưa có địa vị về xã hội 
+ Những quan điểm lỗi thời của xã hội phong kiến kìm hãm sự phát triển của giai cấp tư sản.
Nội dung
Khôi phục tinh hoa văn hoá xán lạn Hi – La.
Xây dựng nền văn hoá mới: đề cao giá trị con người, đòi tự do cá nhân, coi trọng KHKT.
Lên án giáo hội Kito, tấn công trật tự phong kiến.
Đề cao giá trị nhân bản và tự do cá nhân.
Xây dựng thế giới quan tiến bộ.
Hoạt động 5: Cả lớp
GV đặt câu hỏi: Nêu những thành tựu của phong trào văn hoá Phục hưng?
HS đọc SGK tự trả lời câu hỏi.
GV bổ sung và chốt ý: Phong trào văn hóa Phục hưng bắt đầu từ Italia vì ở nước này có nhiều điều kiện thuận lợi. Từ Italia, phong trào lan rộng khắp ácc nước Tây Âu, tạo thành trào lưu văn hóa tư tưởng có tác động quan trọng đến lịch sử khu vực. Thời đại văn hoá Phục hưng có những tiến bộ vượt bậc của khoa học kỹ thuật, văn học nghệ thuật và hội hoạ với các nhà khoa học, nhà văn, thơ, hoạ sĩ và những tác phẩm tiêu biểu: Rabelais vừa là nhà văn vừa là nhà y học; Descartes vừa là nhà toán học xuất sắc vừa là nhà triết học; Leonardo da Vinci vừa là hoạ sĩ thiên tài vừa là kỹ sư nối tiếng, Shakespeare là nhà soạn kịch vĩ đại
GV đàm thoại với HS về các tác phẩm, công trình nghệ thuật hoặc những tài năng trong phong trào văn hóa Phục hưng (GV giới thiệu cho học sinh Bức hoạ “La Jocon” của Leonardo da Vinci).
Tiếp đó, GV nêu câu hỏi: Hãy cho biết ý nghĩa của phong trào văn hoá phục hưng?
HS đọc SGK trả lời câu hỏi.
GV nhận xét và chốt ý, đồng thời nhấn mạnh thực chất của phong trào văn hoá phục hưng là cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản chống lại chế độ phong kiến trên mặt trận văn hoá tư tưởng.
Thành tựu
 + Có những tiến bộ về khoa học – kỹ thuật.
+ Về văn học, hội hoạ.
Ý nghĩa
+Lên án giáo hội Ki-tô, tấn công vào trật tự phong kiến, đề cao tự do, xây dựng thế giới quan tiến bộ.
+ Đây là cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản chống lại chế độ phong kiến trên mặt trận văn hoá tư tưởng.
Nội dung đọc thêm, GV hướng dẫn HS đọc SGK và khai thác nội dung chính.
Cải cách tôn giáo và chiến tranh nông dân
Sơ kết bài học
Củng cố: GV yêu cầu HS nhắc lại những kiến thức sau:
Nguyên nhân nào dẫn đến các cuộc phát kiến địa lí? Trình bày các cuộc phát kiến lớn và hệ quả của các cuộc phát kiến địa lí?
Nguyên nhân, nội dung phong trào Văn hoá Phục hưng?
Dặn dò: 
Học sinh về học bài, trả lời các câu hỏi trong SGK.
Chuẩn bị nội dung ôn tập trong bài 12.