Giáo án Địa lý 10 bài 23: Cơ cấu dân số

Bài 23. CƠ CẤU DÂN SỐ
I. MỤC TIÊU 
 Sau bài học, HS cần:
1/ Kiến thức:
 - Hiểu và trình bày được các loại cơ cấu dân số theo tuổi, theo giới, cơ cấu dân số theo lao động và trình độ văn hóa.
 - Nhận biết được ảnh hưởng của cơ cấu DS đến sự phát triển DS và KT – XH.
 - Biết cách phân chia DS theo nhóm tuổi và cách biểu hiện tháp tuổi.
2/ Kĩ năng:
 - Rèn kỹ năng phân tích tháp dân số, biểu đồ cơ cấu lao động theo khu vực kinh tế.
 - Vẽ biểu đồ cơ cấu lao động phân theo khu vực kinh tế.
3/ Thái độ:
 - HS nhận thức được nước ta có cơ cấu dân số trẻ. Vai trò của giới trẻ đối với dân số, giáo dục, lao động và việc làm.
II. CHUẨN BỊ: 
1/ Giáo viên:
- Bản đồ phân bố dân cư và các đô thị lớn trên thế giới.
- H23.1 phóng to.
2/ Học sinh: SGK.
III. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP:
1/ Ổn định tổ chức lớp: Kiểm tra sĩ số, trang phục, vệ sinh.
2/ Kiểm tra bài cũ
Câu 1: Nêu tình hình và sự phát triển dân số thế giới?
Câu 2. Nêu khái niệm tỷ suất gia tăng tự nhiên? Dân số tăng nhanh ảnh hưởng như thế nào đến kinh tế?
3/ Bài mới
 a) Vào bài: Đặc điểm dân cư ở mỗi khu vực về giới tính (nam - nữ) về tuổi tác, nghề nghiệp và trình độ văn hoá, chính là những đặc trưng của cơ cấu dân số. Trong bài học này các em cần nắm được các loại cơ cấu dân số chủ yếu và ảnh hưởng của chúng tới sự phát triển dân số và kinh tế - xã hội.
 b) Giảng bài mới:
Hoạt động của GV và HS
Nội dung chính
Hoạt động 1: TÌM HIỂU CƠ CẤU SINH HỌC
1/ Hình thức tổ chức hoạt động: Cả lớp.
2/ Phương pháp/ kĩ thuật dạy học: Đàm thoại gợi mở, nêu vấn đề.
- Bước 1: Hướng dẫn HS làm bài tập: Năm 2009, dân số Việt Nam là 78,7 triệu người trong đó số nam là 38,7 triệu người, số nữ là: 40,0 triệu người. Hãy tính:
1. Tương quan giới nam so với giới nữ
2. Tương quan giới nam (hoặc nữ) so với tổng số dân.
- Bước 2: Đại diện HS đọc kết quả. GV chuẩn kiến thức.
 + Tỉ số giới tính (Nam/Nữ) =x100 = 96,75%
 + Tỉ lệ nam trong tổng số dân =x100 = 49,17%
- Câu hỏi: Các số 96,75% và 49,17% biểu thị cơ cấu dân số theo giới. Em hãy cho biết cơ cấu dân số theo giới là gì?
 + Hãy lấy VD chứng minh cơ cấu DS luôn biến động theo thời gian và khác nhau ở từng khu vực, từng nước.
 + Cơ cấu theo giới có ảnh hưởng gì đến việc phát triển kinh tế - xã hội?
- Cơ cấu dân số theo tuổi là gì? 
- Ý nghĩa của cơ cấu dân số theo độ tuổi
- Tại sao nói cơ cấu dân số theo tuổi thể hiện tình hình sinh tử, tuổi thọ, khả năng phát triển dân số và nguồn lao động của một quốc gia?
- Cách phân chia nhóm tuổi?
- Tháp tuổi là gì? Nêu ý nghĩa của tháp tuổi
- Phân tích các kiểu tháp tuổi ở hình 23.1 và rút ra ý nghĩa qua các tháp tuổi (thuận lợi và khó khăn cho phát triển KT – XH).
Chuyển ý: Nguồn lao động là bộ phận dân cư thuộc nhóm tuổi lao động có đủ sức khoẻ để tham gia sản xuất. Dựa vào đặc điểm về hoạt động kinh tế, nguồn lao động chia thành 2 nhóm: nhóm dân số hoạt động kinh tế và nhóm dân số không hoạt động kinh tế.
Hoạt động 2: TÌM HIỂU CƠ CẤU XÃ HỘI.
1/ Hình thức tổ chức hoạt động: Cả lớp.
2/ Phương pháp/ kĩ thuật dạy học: Đàm thoại gợi mở, nêu vấn đề.
- Thế nào là cơ cấu dân số theo lao động?
- Nguồn lao động là gì?
- Phân biệt hai nhóm dân số hoạt động kinh tế và không hoạt động kinh tế.
- Đọc SGK mục II.b trang 91, kết hợp hình 23.2 hãy: 
 + Cho biết dân số hoạt động theo khu vực kinh tế bao gồm mấy nhóm?
 + So sánh cơ cấu lao động theo khu vực kinh tế của ba nước, nhận xét?
- Nêu ý nghĩa của cơ cấu dân số theo trình độ văn hoá. Đọc SGK cho biết chỉ tiêu đánh giá trình độ văn hoá.
à HS trả lời, GV nhận xét, chuẩn kiến thức.
I. Cơ cấu sinh học
1/ Cơ cấu dân số theo giới
 - Là biểu thị tương quan giữa giới nam so với giới nữ hoặc so với tổng số dân (đơn vị: %).
 - Cơ cấu dân số theo giới biến động theo thời gian và khác nhau ở từng nước, từng khu vực.
 - Cơ cấu dân số theo giới có ảnh hưởng lớn tới việc phát triển kinh tế, tổ chức đời sống và hoạch định chiến lược phát triển kinh tế - xã hội.
2/ Cơ cấu dân số theo tuổi
 - Cơ cấu dân số theo tuổi là tập hợp các nhóm người được sắp xếp theo những nhóm tuổi nhất định.
 - Cơ cấu dân số theo tuổi thể hiện được tổng hợp tình hình sinh, tử, tuổi thọ, khả năng phát triển dân số và nguồn lao động của mỗi quốc gia
 - Cơ cấu dân số theo tuổi được chia thành ba nhóm:
+ Nhóm dưới tuổi lao động 0 - 14 tuổi.
+ Nhóm tuổi lao động: 15 - 59 tuổi (hoặc đến 64 tuổi).
+ Nhóm trên tuổi lao động: 60 tuổi (hoặc 65 tuổi) trở lên. 
 - Căn cứ vào tỉ lệ các nhóm tuổi người ta chia dân số các nước thành 2 nhóm:
+ Nhóm dân số trẻ:
* 0-14 > 35%
* 60 trở lên < 10%
+ Nhóm dân số già:
*0-14 < 25%
*60 trở lên > 15%
 - Để nghiên cứu sinh học người ta thường sử dụng tháp tuổi (tháp dân số). Có ba loại tháp dân số cơ bản:
+ Tháp mở rộng.
+ Tháp thu hẹp.
+ Tháp ổn định.
II. Cơ cấu xã hội 
1/ Cơ cấu dân số theo lao động
 a) Nguồn lao động:
 - Bao gồm bộ phận dân số trong độ tuổi lao động có khả năng tham gia lao động.
 - Nguồn lao động được chia thành 2 nhóm:
+ Nhóm dân số hoạt động kinh tế. 
+ Dân số không hoạt động kinh tế. 
 - Thế giới có 4,9 tỉ người hoạt động kinh tế, chiếm 48% dân số thế giới.
 b) Dân số hoạt động theo khu vực kinh tế 
 - Dân số lao động theo khu vực kinh tế gồm 3 khu vực:
+ Khu vực I: Nông - Lâm - Ngư nghiệp
+ Khu vực II: Công nghiệp và xây dựng
+ Khu vực III: Dịch vụ
2/ Cơ cấu dân số theo trình độ văn hoá 
 - Phản ánh trình độ dân trí và học vấn của dân cư.
 - Chỉ tiêu đánh giá trình độ văn hoá là:
+ Tỉ lệ người biết chữ (những người từ 15 tuổi trở lên).
+ Số năm đi học (những người 25 tuổi trở lên).
IV. TỔNG KẾT VÀ HƯỚNG DẪN HỌC SINH HỌC TẬP:
1/ Tổng kết:
1. Hoàn thiện sơ đồ cơ cấu dân số và nêu ý nghĩa của từng lớp sơ đồ.
Cơ cấu dân số
2. Phân tích ảnh hưởng của cơ cấu dân số theo giới, cơ cấu dân số già, dân số trẻ tới sự phát triển kinh tế? 
3. Ở địa phương em, số lao động ở khu vực III hiện nay so với trước đây tăng hay giảm? Tại sao?
2/ Hướng dẫn học tập:
- Về nhà học sinh học bài, trả lời các câu hỏi trong SGK.
- Hướng dẫn học sinh làm bài tập số 3 trang 92.
- Soạn bài mới theo hướng dẫn.
a) Thế nào là phân bố dân cư? Đặc điểm phân bố dân cư trên Thế giới.
b) Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự phân bố dân cư.
3/ Rút kinh nghiệm: