Chuyên đề Phương pháp dạy học các bài luyện tập, thực hành, ôn tập trong môn toán lớp bốn

CHUYÊN ĐỀ
 PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC 
 CÁC BÀI LUYỆN TẬP, THỰC HÀNH, ÔN TẬP 
 TRONG MÔN TOÁN LỚP BỐN
A. Lí do chọn chuyên đề:
	Như chúng ta đã biết, mục tiêu chung của việc dạy học các bài luyện tập thực hành, ôn tập là củng cố nhiều lượt kiến thức học sinh mới chiếm lĩnh được, hình thành và phát triển các kĩ năng cơ bản của môn Toán ở lớp 4 và cấp Tiểu học, hệ thống hóa các kiến thức đã học, góp phần phát triển khả năng diễn đạt và trình độ tư duy cao ở học sinh, khuyến khích học sinh phát triển năng lực học tập toán. Các bài tập toán trong các bài luyện tập thực hành, ôn tập thường sắp xếp theo thứ tự từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, từ thực hành và luyện tập trực tiếp đến vận dụng tổng hợp một cách linh hoạt hơn...Vậy làm thế nào để các em lĩnh hội hết được mạch kiến thức của tiết học một cách chủ động, tạo cho các em hứng thú học tập toán, hình thành bước đầu phương pháp tự học và làm việc có kế hoạch, khoa học. Đó cũng là lí do tôi chọn chuyên đề “ Phương pháp dạy các bài luyện tập, thực hành, ôn tập trong môn Toán lớp 4” . Nhằm trao đổi cùng các anh chị đồng nghiệp để tìm ra phương pháp dạy học thích hợp, góp phần nâng cao chất lượng học dạy và học.
B. Nội dung chuyên đề:
1. Thực trạng dạy và học:
a. Về phía người dạy:
	Trong nhiều năm trở lại đây việc dạy các tiết ôn tập thường mang tính áp đặt, giáo viên là người chủ động hướng dẫn học sinh làm bài trên cơ sở gợi ‎ý của mình, chưa tạo cho các em cơ hội tự nhận ra các kiến thức mà các em đã học, hay tự phát hiện ra các cách giải mới. Điều đó chưa phát huy hết được khả năng tự sáng tạo của các em gây cho các em sự máy móc, rập khuôn, nhàm chán, không có hứng thú trong học tập.
b. Về phía người học:
	Học sinh chưa có kĩ năng tự phát hiện, giải quyết vấn đề, có thói quen trông chờ vào sự gợi ý của giáo viên. Kĩ năng trình bày bài làm còn hạn chế.
2. Các phương pháp dạy học các bài luyện tập, thực hành, ôn tập
a. Hướng dẫn học sinh nhận ra các kiến thức đã học, trong đó có dạng bài tương tự đã làm hoặc trong các bài tập đa dạng và phong phú.
	Nếu học sinh tự đọc đề bài và tự nhận ra được dạng tương tự đã làm hoặc các kiến thức đã học trong mối quan hệ cụ thể của nội dung bài tập thì học sinh tự biết cách làm bài và trình bày bài làm. Nếu học sinh nào chưa nhận ra được dạng bài tương tự hoặc các kiến thức đã học trong bài tập thì giáo viên mới giúp đỡ học sinh bằng cách hướng dẫn, gợi ‎ý để học sinh tự nhớ lại kiến thức, cách làm,giáo viên không nên làm thay những gì học sinh có thể làm được.
Ví dụ: Khi dạy bài Luyện tập/ 83 đối với bài tập 2 tính giá trị biểu thức, giáo viên cho học sinh tự làm bài, nếu em nào không nhớ cách tính thì giáo viên yêu cầu các em nêu thứ tự thực hiện các phép tính trong biểu thức, để các em nhớ cách làm.
Hay khi học sinh phải thực hành tính, chẳng hạn phải thực hiện phép nhân 3161 x 204 trong một số bài ôn tập cuối kì, cuối năm, nếu học sinh quên cách thực hiện phép tính nhân dạng này thì giáo viên có thể nêu các câu hỏi giúp học sinh nhớ lại kĩ thuật tính( không viết tích riêng thứ hai; viết tích riêng thứ ba lùi sang bên trái hai cột so với tích riêng thứ nhất)
	Trong SGK toán 4 có một số bài tập giới thiệu kiến thức mới cho học sinh. Khi hướng dẫn bài tập này, giáo viên nên khuyến khích học sinh nêu các kiến thức đã học và có liên quan trực tiếp đến kiến thức mới trong bài tập, sao cho học sinh nhận ra rằng, kiến thức mới chỉ là hình thức thể hiện khác của kiến thức đã học hoặc kiến thức mới và kiến thức đã học tương tự nhau.
Ví dụ: Khi dạy bài Luyện tập về phép cộng và phép trừ giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện phép cộng 2416 + 5164 = ? sau đó hướng dẫn các em thử lại bằng cách lấy tổng trừ đi số hạng đã biết để rút ra cách thử lại phép cộng. Thực chất của việc rút ra cách thử phép cộng chính là tìm số hạng chưa biêt trong một tổng mà các em đã được học trong các lớp 2,3.
b. Giúp học sinh tự làm bài theo khả năng của từng em
- Ngoài việc giải quyết các bài tập theo yêu cầu ,giáo viên có thể cho học sinh làm lần lượt các bài tập đã có trong sách giáo khoa, kể cả các bài tập các em cho là dễ. Không nên bắt học sinh phải chờ đợi nhau trong quá trình làm bài. Học sinh đã làm xong bài tập nào nên tự kiểm tra hoặc nhờ giáo viên kiểm tra rồi làm tiếp theo. Giáo viên nên chấp nhận tình trạng: trong cùng một khoảng thời gian, có học sinh làm được nhiều bài tập hơn học sinh khác. Giáo viên nên khuyến khích học sinh khá giỏi hoàn thành các bài tập ngay trong tiết học và giúp các bạn làm bài chậm hơn. Nói chung, ở trên lớp giáo viên có kế hoạch cho học sinh làm hết các bài tập do giáo viên lựa chọn; khuyến khích các em trình bày bài rõ ràng và cách giải quyết hợp lí.
Ví dụ: Khi dạy bài Luyện tập/ 83 đối với bài tập số 2 có 4 câu, ngoài câu b tất cả học sinh trong lớp phải làm, nếu học sinh nào làm xong câu b thì có thể cho các em làm thêm câu a. Đối với học sinh khá giỏi có thể cho các em làm thêm bài tập 3 nếu có thời gian.
c. Tạo ra sự hỗ trợ giúp đỡ lẫn nhau giữa các đối tượng học sinh
- Nên cho học sinh trao đổi ‎ý kiến (trong nhóm nhỏ, trong cả lớp) về cách giải hoặc các cách giải ( nếu có) một bài tập. Nên khuyến khích học sinh nêu nhận xét về cách giải của bạn, tự rút kinh nghiệm để hoàn chỉnh cách giải của mình.
- Sự hỗ trợ lẫn nhau giữa các học sinh trong nhóm, trong lớp giúp học sinh tự tin vào khả năng của bản thân; tự rút kinh nghiệm về cách học, cách làm bài và tự điều chỉnh những thiếu sót.
- Cần giúp học sinh nhận ra rằng: hỗ trợ, giúp đỡ bạn cũng có ích cho bản thân. Thông qua việc giúp đỡ bạn, học sinh càng có điều kiện nắm chắc, hiểu sâu kiến thức của bài học, càng có diều kiện hoàn thiện năng lực của bản thân.
Ví dụ: Khi 
d. Tập cho học sinh có thói quen tự kiểm tra, đánh giá kết quả luyện tập, thực hành 
- Giáo viên nên khuyến khích học sinh tự kiểm tra bài đã làm để phát hiện điều chỉnh những sai sót.
- Khi có điều kiện giáo viên hướng dẫn học sinh tự đánh giá bài làm của mình, của bạn bằng điểm rồi báo cáo giáo viên.
- Động viên học sinh tự nêu những hạn chế (nếu có) trong bài làm của mình, hoặc của bạn rồi đề xuất phương án điều chỉnh.
e. Tập cho học sinh thói quen tìm nhiều phương án và lựa chọn phương án hợp lí nhất để giải quyết vấn đề của bài tập, không nên thỏa mãn với các kết quả đã đạt được.
- Khi học sinh chữa xong bài hoặc khi giáo viên nhận xét bài làm của học sinh, giáo viên động viên, nêu gương những học sinh đã hoàn thành nhiệm vụ hoặc đã có cố gắng trong khi luyện tập tạo cho học sinh niềm tin vào sự tiến bộ của bản thân, tạo cho các em niềm vui vì những kết quả đạt được.
- Khuyến khích học sinh không chỉ hoàn thành nhiệm vụ khi luyện tập mà còn tìm các cách giải khác nhau, lựa chọn phương án hợp lí nhất để giải bài toán hoặc để giải quyết một vấn đề trong học tập; khuyến khích học sinh giải thích, trình bày bằng lời nói phương pháp giải bài tập,Dần dần, học sinh có thói quen không bằng lòng với kết quả đã đạt được và có mong muốn tìm giải pháp tốt nhất cho bài làm của mình, tìm được cách diễn đạt hợp lí nhất cho cho phương pháp làm bài của mình.
Sau khi học sinh nêu hai cách tính như trên, giáo viên cho học sinh trao đổi ý kiến để thấy cả hai cách làm đều cho kết quả như nhau. Nhưng trong hai cách làm đó cách nào thuận tiện hơn thì các em nên thực hiện.
Ví dụ: Khi giải bài tập:
Tính: 45 x 25 + 45 x 75 thay vì học sinh tìm từng tích riêng rồi cộng các kết quả đó lại 
Khi chữa bài có thể cho học sinh nêu cách làm khác như chuyển về một số nhân với một tích 45 x ( 25 + 75) để tính kết quả sẽ nhanh và tiện hơn.
C. Kế hoạch một bài học:
I. Mục tiêu: Các kiến thức cần đat trong tiết học
II. Đồ dùng dạy học: Nêu các đồ dùng dạy học của giáo viên, đồ dùng học tập của học sinh.
III. Các hoạt động dạy học chủ yếu: xác định nội dung, phương pháp giảng dạy đối với giáo viên, yêu cầu cần học đối với từng học sinh, kể cả học sinh cá biệt, học sinh khuyết tật.
D. Kết luận
Trên đây là những phương pháp dạy học các bài luyện tập, thực hành, ôn tập trong môn Toán lớp 4, chắc chắn sẽ có nhiều thiếu sót. Kính mong các anh chị đồng nghiệp góp ý để cùng nhau rút kinh nghiệm để giảng dạy tốt hơn.
 Đại Quang, ngày tháng 3 năm 2015
 Người viết
 Nguyễn Thị Hòa (b)